Ο αριθμός των ανθρώπων που ταξιδεύουν στο εξωτερικό αυξάνεται εδώ και δεκαετίες. Συγχρόνως, όμως, ειδικά τα τελευταία αρκετά, πλέον, χρόνια, κερδίζει έδαφος και ο εθνικισμός. Αυτό παρατηρούν οι Financial Times, σημειώνοντας πως πρόκειται, τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως, για κάτι που δεν θα έπρεπε να συμβαίνει.
Επικαλούμενος τον Μαρκ Τουέιν ο οποίος είχε γράψει πως «τα ταξίδια είναι μοιραία για τις προκαταλήψεις, τη μισαλλοδοξία και τη στενομυαλιά», ο βρετανός σχολιαστής Τζάναν Γκανές σημειώνει πως ακόμη και εάν αυτό δεν είναι απαραιτήτως αλήθεια, εύλογα θα μπορούσε να αναμένει κανείς μια γενική μείωση των εχθροτήτων ανά τον κόσμο, έπειτα από δεκαετίες κατά τις οποίες άνθρωποι και λαοί έρχονται ολοένα περισσότερο σε επαφή μεταξύ τους.
Οσον αφορά το πώς διαμορφώθηκαν τα πράγματα τα τελευταία χρόνια, ο Γκανές αναφέρει ενδεικτικά πως η σταδιακή (από περίπου το 2012) επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ της Κίνας και της Δύσης άρχισε μετά από μια περίοδο έντονης κινητικότητας τουριστών και φοιτητών από τη μία περιοχή στην άλλη.
Οι Βρετανοί και οι Ιταλοί εξακολουθούν να συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο ταξιδιάρικων λαών στον κόσμο, ωστόσο αμφότεροι ψήφισαν προτάσεις ή κόμματα που θα χαρακτηρίζονταν ως εθνικιστικές/εθνικιστικά τουλάχιστον κατά την προηγούμενη δεκαετία, εάν όχι σήμερα. Το 1995 μόλις το 8% των Αμερικανών σχεδίαζε να ταξιδέψει στο εξωτερικό κατά τους επόμενους έξι μήνες ενώ το 2023 το αντίστοιχο ποσοστό ξεπερνούσε το 20%. Ομως, όπως διερωτάται, εύστοχα, ο Γκανές, πότε ήταν πιο εθνικιστική η Αμερική, τότε ή σήμερα;
Η πεποίθηση του Μαρκ Ζάκερμπεργκ ότι το Διαδίκτυο θα «έφερνε τους ανθρώπους πιο κοντά» έχει ξεπεραστεί προ πολλού, καθώς διαψεύστηκε παταγωδώς, με την έννοια ότι μπορεί τρόπον τινά να έφερε τους ανθρώπους πιο κοντά αλλά σίγουρα δεν τους ένωσε. Ωστόσο το να υποστηρίζεται πως και τα ταξίδια απέτυχαν να φέρουν πραγματικά πιο κοντά τους ανθρώπους και να περιορίσουν, έτσι, τα εθνικιστικά αισθήματα «ακούγεται περισσότερο αγενές, σχεδόν βέβηλο», σύμφωνα, τουλάχιστον, με τον Τζάναν Γκανές.
Στρέφοντας την προσοχή του στην Ευρώπη σημειώνει πως πολλοί εξακολουθούν να αστειεύονται για το ποσοστό των Αμερικανών που δεν έχουν διαβατήριο. Πέρα, όμως, από το μεθοδολογικό πρόβλημα που υφίσταται –έως το 2007 δεν ήταν απαραίτητο για ορισμένα ταξίδια στο εξωτερικό– το ζήτημα είναι ήσσονος σημασίας, καθώς όταν μόλις το 3% είχε έγκυρο διαβατήριο, οι Αμερικανοί είχαν εκλέξει στην προεδρία τον Τζορτζ Μπους τον πρεσβύτερο, τον «πιο εξωστρεφή» από τους προέδρους των ΗΠΑ. Σήμερα διαβατήριο έχουν σχεδόν οι μισοί Αμερικανοί αλλά στο Οβάλ Γραφείο κάθεται ο Ντόναλντ Τραμπ.
Γιατί, όμως, απέτυχαν τα ταξίδια να ενώσουν τους ανθρώπους και να αποτρέψουν, έτσι, την άνοδο των εθνικισμών; Η πιο ήπια απάντηση είναι ότι άλλες δυνάμεις συνέβαλαν στην ενίσχυση του εθνικισμού, όπως η μετανάστευση, και ότι η κατάσταση θα ήταν ακόμη πιο τεταμένη σήμερα, εάν δεν είχαν αυξηθεί σημαντικά τα ταξίδια τα προηγούμενα χρόνια.
Μια άλλη απάντηση είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης οφείλεται σε ανθρώπους που είχαν εξαρχής φιλελεύθερο πνεύμα, με την έννοια ότι όλοι όσοι χρειάζεται περισσότερο να έρθουν σε επαφή με άλλους λαούς και πολιτισμούς και ήθη εξακολουθούν να αποφεύγουν τα ταξίδια. Αμφότερες οι απόψεις είναι εύλογες, όπως αναγνωρίζει ο Γκανές, όμως υπάρχει και μια τρίτη άποψη η οποία είναι εξίσου εύλογη: ότι δεν θα έπρεπε να είχαν εκφραστεί τόσο υψηλές προσδοκίες για τα ταξίδια.
«Εάν οι διασυνοριακές συναναστροφές συνέβαλλαν από μόνες τους στην ενίσχυση της συμπάθειας μεταξύ των ανθρώπων, η Ευρώπη θα είχε ένα πιο ήρεμο παρελθόν. Με άλλα λόγια είναι απολύτως δυνατό να είναι κάποιος ένας κοσμοπολίτης σοβινιστής. Είναι δυνατόν να ερχόμαστε σε επαφή με μία άλλη κουλτούρα ενώ την απορρίπτουμε. Διαφορετικά ο χρόνος που πέρασαν στη Δύση ο Λένιν, ο Χο Τσι Μινχ, ο Τσου Εν Λάι λάι και ο ισλαμιστής ιδεολόγος Σαγίντ Κουτμπ θα τους είχε αφοπλίσει, αντί να ενισχύσει την επίγνωση της διαφορετικότητας», γράφει.
«Τα ταξίδια είναι απίστευτα διασκεδαστικά. Επιπλέον, μπορούν να αποτελέσουν ένα μορφωτικό συμπλήρωμα, εάν φτάσετε σε ένα μέρος με κάποιες βασικές γνώσεις (…) Αλλά (αποτελούν) μια εμπειρία σύνδεσης, μια υπενθύμιση της ουσιαστικής ενότητας των ανθρώπων; Εάν ήταν, θα έπρεπε να αναμένουμε ότι η εθνική συνείδηση θα υποχωρούσε, αντί να διογκώνεται, στην εποχή των φθηνών πτήσεων, ενός διαλυμένου Σιδηρού Παραπετάσματος και μιας ανοιχτής Κίνας», προσθέτει. Οσο για εκείνους που επιμένουν να διακρίνουν τα «πραγματικά ταξίδια» από τον «μαζικό τουρισμό», ο Τζάναν Γκανές τους απορρίπτει, κάνοντας λόγο για «ταξική διάκριση», παρόμοια με εκείνην μεταξύ «εκπατρισμένων» και «μεταναστών».