Τίποτα δεν λέει περισσότερα για ένα σούπερ γιοτ και τον ιδιοκτήτη του όσο ο όρος «ΜΠΑΟ» (από τα αρχικά των λέξεων «Το Μήκος Πάνω από Ολα» στα αγγλικά), σύμφωνα με τον συγγραφέα Εβαν Οσνος. Γνώστες του θέματος αναφέρουν στο βιβλίο του τις «φαλλικές μετρήσεις» των διαστάσεων των σκαφών όσον αφορά τις προσωπικότητες των ιδιοκτητών τους.
Ο ιδρυτής της Amazon, Τζεφ Μπέζος, προτού καν σκεφτεί να στείλει διασημότητες όπως η Κέιτι Πέρι στο Διάστημα, παρήγγειλε ένα γιοτ αξίας 427,5 εκατ. ευρώ που ονομάζεται «Koru». Με τα πανύψηλα κατάρτια του, το σκάφος μήκους 127 μέτρων αποδείχτηκε πολύ ψηλό για να περάσει κάτω από τη διάσημη γέφυρα Κονινγκσχάβεν του Ρότερνταμ. Οι κατασκευαστές του πρότειναν την αποσυναρμολόγηση της γέφυρας, αντί του γιοτ, αλλά οι Ολλανδοί, ευτυχώς, αρνήθηκαν.
Το συγκεκριμένο περιστατικό είναι ένα από τα πολλά που περιλαμβάνει το νέο βιβλίο του αμερικανού δημοσιογράφου και συγγραφέα Εβαν Οσνος με τίτλο «The Haves and Have-Yachts» (Οι έχοντες και οι μη έχοντες γιοτ) – ένα λογοπαίγνιο γύρω από τον τίτλο της διάσημης ταινίας του Χάουαρντ Χοκς από το 1944 «To Have and Ηave Not» (ελληνικός τίτλος «Η Σειρήνα της Μαρτινίκα»), με πρωταγωνιστές το θρυλικό ζεύγος Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ – Λορίν Μπακόλ.
Οπως αναφέρει η κριτική του βιβλίου στον Guardian, ο Οσνος γράφει σωστά ότι ένα καλά εφοδιασμένο πετρελαιοκίνητο γιοτ μπορεί να παράγει τόσα αέρια του θερμοκηπίου όσα 1.500 επιβατικά αυτοκίνητα. Με χιούμορ και επίκαιρα σχόλια για τον ακραίο πλούτο, ο αρθρογράφος του New Yorker σημειώνει ότι η ζήτηση των σούπερ γιοτ ξεπερνά πλέον την προσφορά τους – άλλοι περιμένουν στην ουρά για ψωμί, νερό ή εμβόλια και άλλοι για γιγάντια σκάφη.
Το 1990 υπήρχαν 66 δισεκατομμυριούχοι στις ΗΠΑ. Μέχρι το 2023 ο αριθμός τους είχε ανέλθει σε 700 – μια αύξηση άνω του 1.000%. Την ίδια περίοδο ο αριθμός των αμερικανικών γιοτ μήκους άνω των 76 μέτρων έχει αυξηθεί από «λιγότερο από 10 σε περισσότερα από 170». Συγκριτικά, ο μέσος ωριαίος μισθός στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί κατά 20%. Τα απλά μαθηματικά καταδεικνύουν την αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων στη «χώρα των ευκαιριών».
Παράλληλα καταγράφεται και αυξανόμενη ανισότητα σε επίπεδο επηρεασμού εξουσίας – ο Τραμπ εμφανίζεται ως πρόεδρος των σκληρά εργαζομένων Αμερικανών, αλλά όσοι βρέθηκαν πάνω στη σκηνή της ορκωμοσίας του στις 20 Ιανουαρίου προδίδουν ένα διαφορετικό αφήγημα.
Σε εκείνη τη συμβολική στιγμή, ο Ελον Μασκ, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, ο Μπέζος και ο Σεργκέι Μπριν έδειξαν το μέγεθος της επιρροής τους μαζί με εκείνο της οικονομικής τους επιφάνειας. «Ο πλανήτης παρακολουθούσε την Αμερική να ασπάζεται την πλουτοκρατία χωρίς ντροπή ή προσποίηση» γράφει χαρακτηριστικά ο Οσνος στο βιβλίο του. Εν τω μεταξύ, η ντροπή και η προσποίηση εμφανίζονται εν αφθονία σε άλλες εκφράσεις της καθημερινότητας των υπερπλουσίων.
Ενας ιδιοκτήτης γιοτ λέει χαρακτηριστικά στον συγγραφέα: «Κανένας σήμερα –εκτός από τους μαλάκες και τους γελοίους– δεν ζει στη στεριά αν διαθέτει αυτό που αποκαλούμε “βαθιά και ευρεία πολυτέλεια”. Ναι, οι πλούσιοι έχουν ωραία σπίτια, αλλά είναι απίθανο το προσωπικό τους να είναι αντίστοιχο εκείνου που εργάζεται σε ένα σκάφος. Τα σκάφη είναι το τελευταίο μέρος στο οποίο μπορεί ένας Κροίσος να κρύψει την πολυτέλεια της ζωής του».
Με άλλα λόγια, οι σύγχρονες εκδοχές του «Κάστρου της Ντίσνεϊ» και του Ανακτόρου Μπλένεϊμ –πολυτελές μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO στην Οξφόρδη– είναι πλέον διακριτικά κινητές, ικανές να εξαφανιστούν από τα μάτια του κοινού μέσα σε μια στιγμή. Παράλληλα, ταιριάζουν απόλυτα με μια νέα πολιτική ατζέντα που διατυπώνεται άριστα στο βιβλίο από τον πρώην διευθύνοντα συμβούλου και συνιδρυτή της PayPal, Πίτερ Τιλ.
Ο εξειδικευμένος στη διαχείριση επενδυτικών κεφαλαίων Τιλ, αναφέρει ο Οσνος, έχει ήδη προσφέρει κεφάλαιο εκκίνησης στο Ινστιτούτο Seasteading για να σχεδιάσει και να υλοποιήσει τη δημιουργία πλωτών μίνι-κρατών, ως μέρος του ριζοσπαστικού πλάνου του για «αποδράσεις από την πολιτική σε όλες τις μορφές της». Είναι προφανές ότι πρόκειται για απόπειρα αποφυγής φορολόγησης και αδιάκριτων ματιών στην ακραία πολυτέλεια των δισεκατομμυριούχων.
Σε κάθε περίπτωση, δεν έχει σημασία μόνο το μέγεθος των σούπερ γιοτ, αλλά και το περιεχόμενό τους. Η τελευταία μόδα περιλαμβάνει υπερσύγχρονες κινηματογραφικές αίθουσες με κορυφαίες οθόνες τύπου IMAX, αίθουσες εξοπλισμού για σκι, όπου οι επισκέπτες μπορούν να ντυθούν για μια εκδρομή με ελικόπτερο σε βουνοκορφή, και νοσοκομειακό εξοπλισμό που επιτρέπει παθολογικά τεστ εν πλω.
Αυτή η τελευταία λεπτομέρεια είναι σημαντική – η Covid επιτάχυνε την επιθυμία των υπερπλουσίων να ξεφύγουν με κάθε δυνατό μέσο, με τον δέοντα σεβασμό, από τους «κοινούς θνητούς», όπως γράφει ο Οσνος. Τα σούπερ γιοτ δείχνουν να ακολουθούν πλέον τη συνταγή του αμερικανού οικονομολόγου και κοινωνιολόγου του 19ου αιώνα Θορστάιν Βέμπλεν.
Στο βιβλίο του με τίτλο «Η Θεωρία της Τάξης του Ελεύθερου Χρόνου» του 1899, ο γνωστός οικονομολόγος υποστηρίζει ότι η δύναμη της «φανερής κατανάλωσης» περιλαμβάνει την απόλαυση της επιδεικτικής σπατάλης. Οι σύγχρονοι δισεκατομμυριούχοι διαθέτουν στα γιοτ τους προσωπικά υποβρύχια, ενώ χρησιμοποιούν δέρμα χελιού και σαλαχιού για την ταπετσαρία τους.
Το βιβλίο του Οσνος απαριθμεί μια σειρά από πολυτέλειες που συνηθίζουν να παραγγέλλουν οι υπερπλούσιοι στα τεράστια υδάτινα καταφύγιά τους – από νεοϋορκέζικα ντόνατς Ζέιμπερ, σπάνια πεπόνια από το Χοκάιντο της Ιαπωνίας και αμέτρητα μπουκάλια σαμπάνιας Ντομ Περινιόν μέχρι, φυσικά, πλήθος ιερόδουλων η σέξι θηλυκών influencers.
Παρουσιάζουν, όμως, ένα και μοναδικό πρόβλημα. Τα σούπερ γιοτ είναι μια άθλια κατηγορία σε επίπεδο περιουσιακών στοιχείων, καθώς χάνουν την αξία τους σχεδόν προτού πατήσει ο ιδιοκτήτης τους για πρώτη φορά πάνω στο κατάστρωμά τους. «Η ιδιοκτησία ενός σούπερ γιοτ είναι σαν την ιδιοκτησία μιας στοίβας από 10 έργα του Βαν Γκογκ – με τη διαφορά ότι τα κρατάς πάνω από το κεφάλι σου καθώς πλέεις, προσπαθώντας να τα κρατήσεις στεγνά», γράφουν οι Financial Times.
Από την άλλη, ίσως αυτό ακριβώς να είναι και το νόημά τους, όπως εύστοχα επισημαίνει ο Οσνος. Δεδομένου ότι το δραματικό άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στους υπερπλούσιους και τη μεσαία τάξη στις ΗΠΑ δεν δείχνει να ταράζει τα πολιτικά νερά όσο προ δεκαπενταετίας, η επίδειξη και η σπατάλη πλούτου γίνεται πλέον με πλήρη απενοχοποίηση.