Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας χώρος του χριστιανισμού που μέχρι πρόσφατα δρούσε ήσυχα, κάπως περιφερειακά και χωρίς εμφανείς αλλαγές, δείχνει να μεταμορφώνεται. Ορθόδοξοι ιερείς σε διάφορες Πολιτείες συζητούν μεταξύ τους για πρωτοφανή επίπεδα συμμετοχής στις λειτουργίες τους.
Παλαιότερα μέλη των ενοριών προσπαθούν να συνηθίσουν –κάποια με προθυμία, άλλα με επιφυλακτικότητα– τη ροή νέων προσώπων. Ταυτόχρονα, πολλές κοινότητες αναζητούν τρόπους να εξυπηρετήσουν τους ραγδαία αυξανόμενους αριθμούς των ενδιαφερομένων για κατήχηση, σε βαθμό που οι υπάρχοντες κληρικοί δεν επαρκούν.
Η Ορθοδοξία, που στις ΗΠΑ παραμένει το μικρότερο και λιγότερο γνωστό από τα τρία βασικά χριστιανικά δόγματα, συγκεντρώνει πλέον το ενδιαφέρον ενός αναπάντεχα ζωηρού και νεανικού κοινού, σημειώνουν New York Times, που κατέγραψαν το φαινόμενο σε εκτενές ρεπορτάζ τους. Ιδιαίτερα νέοι άνδρες με συντηρητικές αντιλήψεις στρέφονται προς αυτήν, αναζητώντας, όπως λένε, μια μορφή πνευματικότητας με περισσότερες απαιτήσεις και αυστηρότερη πειθαρχία.
Πολλοί από αυτούς χρησιμοποιούν γλώσσα που θυμίζει τις κοινότητες της λεγόμενης «ανδρόσφαιρας», περιγράφοντας την Ορθοδοξία ως μια πίστη που τους προσφέρει αλήθειες χωρίς ωραιοποιήσεις και συγχρόνως ενισχύει την αίσθηση της ανδρικής τους ταυτότητας.
Οπως παρατηρεί ο πρωτοπρεσβύτερος Αντριου Ντάμικ, ιερέας της Εκκλησίας της Αντιόχειας στην Πενσιλβάνια, η εικόνα αυτή δεν έχει ιστορικό προηγούμενο: «Στην ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στις ΗΠΑ δεν είδαμε ποτέ ένα τέτοιο κύμα νέων ανθρώπων. Είναι κάτι εντελώς καινούργιο για όλους», λέει στους ΝΥΤ.
Παραδοσιακά, οι ορθόδοξες ενορίες στις ΗΠΑ απαρτίζονταν από μετανάστες, κυρίως από την Ελλάδα, την Ουκρανία, τη Ρωσία ή τη Μέση Ανατολή, και από τα παιδιά τους, τα οποία συχνά απομακρύνονταν από την Εκκλησία μεγαλώνοντας. Με μόνο περίπου 1% του αμερικανικού πληθυσμού να αυτοπροσδιορίζονται ως ορθόδοξοι, η θρησκευτική αυτή παράδοση παρέμενε επί δεκαετίες σχετικά άγνωστη στο ευρύτερο κοινό.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, παρατηρείται μια νέα τάση: μια «αμερικανική» Ορθοδοξία που δεν προέρχεται απαραίτητα από οικογενειακή κληρονομιά, αλλά από προσωπική αναζήτηση. Πολλοί νέοι γνωρίζουν την Ορθοδοξία μέσα από κανάλια στο YouTube και στα social media, όπου ορισμένοι σχολιαστές παρουσιάζουν μια σκληροπυρηνική, παραδοσιακή εκδοχή της πίστης. Οι επικριτές χαρακτηρίζουν συχνά τους ενθουσιώδεις αυτούς νεαρούς «Orthobros».
Ενα καλοκαιρινό βράδυ στη Ράλεϊ της Βόρειας Καρολίνας οι ΝΥΤ παρακολούθησαν τη συνάντηση μιας ομάδας νέων της ενορίας των Αγίων Πάντων σε ένα βιβλιοπωλείο-μπαρ. Η εκπροσώπηση των φύλων ήταν εντυπωσιακή: λίγες γυναίκες και πάνω από σαράντα άνδρες. Οι παριστάμενοι το επεσήμαναν με χιούμορ, αλλά απέδιδαν την κατάσταση στη φύση της Ορθοδοξίας, η οποία θεωρούν ότι ελκύει ιδιαίτερα τους άνδρες.
Ο 20χρονος φοιτητής Τζος Ελκινς εξήγησε ότι η Ορθοδοξία «μιλάει στον ανδρικό ψυχισμό». Κατά τη γνώμη του η Εκκλησία θέτει ξεκάθαρες απαιτήσεις και δείχνει στους άνδρες τι πρέπει να κάνουν. Μίλησε με ενθουσιασμό για τη Θεία Λειτουργία, μια πολύωρη τελετή κατά την οποία οι πιστοί συνήθως στέκονται όρθιοι αντί να κάθονται, και για την αυστηρότητα των ορθόδοξων νηστειών.
Η Θεία Λειτουργία και γενικότερα η ορθόδοξη λατρεία, η χρήση θυμιάματος, οι ψαλμωδίες, οι βαθιές μετάνοιες και η απόδοση τιμών στις εικόνες φαίνοινται ξένες σε πολλούς αμερικανούς χριστιανούς. Εξίσου ξένη είναι η ιδέα ότι μεγάλο μέρος της λειτουργίας τελείται κεκλεισμένων των θυρών του ιερού.
Οπως επισημαίνουν οι ΝΥΤ, αυτά ακριβώς τα στοιχεία είναι που προσελκύουν νεότερους ανθρώπους, που αναζητούν μεγαλύτερη πνευματική δέσμευση. Ο 29χρονος Μάθιου Χέρμαν Χάντσον, ο οποίος ασπάστηκε την Ορθοδοξία λίγο μετά τα 20 χρόνια του, λέει: «Ηταν πολύ πιο δύσκολο από ό,τι φανταζόμουν, αλλά μιλάει στα βάθη της ψυχής μου».
Η γενιά Ζ, που πολλοί αναλυτές θεωρούσαν ότι θα αποξενωθεί πλήρως από τη θρησκεία, φαίνεται να αντιστρέφει, εν μέρει, την τάση της εκκοσμίκευσης. Κάποιες πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι αρκετοί νεαροί άνδρες επιδιώκουν ενεργά να αποκτήσουν θρησκευτική ταυτότητα.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία, της οποίας η αποστολική διαδοχή ανάγεται στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, διαμορφώθηκε μέσα από μια μακροχρόνια πορεία που την οδήγησε στην απόσχιση από τη Δυτική (Ρωμαιοκαθολική) Εκκλησία τον 11ο αιώνα. Η Ορθοδοξία κυριάρχησε ιστορικά στην Ανατολική Ευρώπη, στη Ρωσία και στη Μέση Ανατολή, αλλά στις ΗΠΑ διαθέτει περιορισμένη παρουσία.
Ενα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό των αμερικανών ορθοδόξων είναι η ηλικία και το φύλο: πάνω από το 60% είναι άνδρες και το 24% είναι κάτω των 30 – ποσοστά αρκετά υψηλότερα από εκείνα άλλων χριστιανικών ομολογιών. Πολλοί νέοι πιστοί εξηγούν ότι η Ορθοδοξία τους προσφέρει μια πιο «ανδρική» ατμόσφαιρα: οι ιερείς είναι άνδρες με γενειάδες και μεγάλες οικογένειες, οι νηστείες αυστηρές, η λατρεία παραδοσιακή και ανεπηρέαστη από τις μοντέρνες τάσεις των μεγάλων προτεσταντικών εκκλησιών.
Για ορισμένους νέους η Ορθοδοξία λειτουργεί ως μια εξερεύνηση νοήματος σε έναν κόσμο όπου οι ρόλοι είναι ασαφείς. Ο 28χρονος Λάρικ Κόουπς λέει στους ΝΥΤ ότι οι νέοι άνδρες δυσκολεύονται να βρουν σκοπό, σταδιοδρομία ή τη θέση τους στην κοινωνία. Η Ορθοδοξία, σημειώνει, προσφέρει ένα είδος πνευματικού «μετώπου» για να επενδύσει κάποιος την ενέργειά του.
Αυτή η αναζωπύρωση δεν περιορίζεται στην Ορθοδοξία· εμφανίζεται επίσης σε τμήματα του Καθολικισμού και του Προτεσταντισμού, όπου νέοι στρέφονται σε πιο παραδοσιακές μορφές λατρείας. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι ο κοινός παρονομαστής είναι η σοβαρή μεταφυσική θεώρηση και όχι απαραίτητα η κοινωνική συντήρηση. Οπως επισημαίνει ο ιερέας Ντάμικ, εκκλησίες που αντιμετωπίζουν σοβαρά το υπερφυσικό, είτε πρόκειται για την Ορθοδοξία είτε για ορισμένες ευαγγελικές ομάδες, τείνουν να διατηρούν ή και να αυξάνουν το ποίμνιό τους.
Ενα από τα βασικά θέλγητρα της Ορθοδοξίας, όπως το βλέπουν πολλοί νέοι, είναι η αίσθηση ιστορικής συνέχειας. Ενα δημοφιλές ορθόδοξο αστείο πάει κάπως έτσι: «Πόσοι ορθόδοξοι χρειάζονται για ν’ αλλάξουν μια λάμπα; -Αλλαγή; Τι είναι αυτό;». Η πεισματική αδιαλλαξία της παράδοσης γίνεται αντιληπτή ως σταθερότητα σε μια εποχή ταχύτατων αλλαγών.
Ο 38χρονος Ντέιβιντ Γουίμ, ιερέας από την ενορία των Αγίων Πάντων, θεωρεί ότι η Ορθοδοξία προσφέρει στους ανθρώπους έναν τρόπο να αναζητήσουν το αληθινό, το υγιές και το όμορφο. Ο ίδιος προσελκύει πολλούς νέους στις συνεχείς συναντήσεις και συζητήσεις που προσφέρει. Η σύζυγός του, Ντέστινι (που σημαίνει «πεπρωμένο» στα αγγλικά), διαχειρίζεται έναν ιδιαίτερα δημοφιλή λογαριασμό στο Instagram για την ορθόδοξη οικογενειακή ζωή, ενώ μεγαλώνουν και εκπαιδεύουν στο σπίτι τα τέσσερα παιδιά τους, που σύντομα θα γίνουν πέντε.
Η χρονιά-καμπή για την ανάπτυξη της Ορθοδοξίας στις ΗΠΑ ήταν, σύμφωνα με τους ΝΥΤ, το 2020. Σε αντίθεση με τις περισσότερες εκκλησίες που έκλεισαν λόγω της πανδημίας, πολλές ορθόδοξες κοινότητες συνέχισαν τις διά ζώσης λειτουργίες. Ως αποτέλεσμα, μέχρι το 2023 η συμμετοχή είχε επιστρέψει στα προ πανδημίας επίπεδα, ενώ σε άλλες ομολογίες παρέμεινε μειωμένη.
Η ανάπτυξη δεν είναι μόνο πνευματική, αλλά και θεσμική. Ορισμένοι ορθόδοξοι ναοί ίδρυσαν σχολεία, κάτι σπάνιο μέχρι πρόσφατα. Το δίκτυο των Σχολών του Αγίου Κωνσταντίνου (Saint Constantine School), που ξεκίνησε στο Χιούστον, επεκτείνεται πλέον σε άλλες πόλεις. Η ενορία των Αγίων Πάντων εξετάζει επίσης τη δημιουργία σχολείου και την πρόσληψη δεύτερου ιερέα.
Ωστόσο, γράφουν οι ΝΥΤ, η διαδικτυακή όψη της Ορθοδοξίας έχει και σκοτεινές πλευρές. Μερικοί γνωστοί ορθόδοξοι influencers εκφράζουν ακραίες συντηρητικές απόψεις, συχνά με εχθρότητα απέναντι στον φεμινισμό, τις ΛΟΑΤΚΙ ταυτότητες και την ισότητα των φύλων. Σε ορισμένες γωνιές του διαδικτύου εμφανίζεται ανοιχτός ρατσισμός ή αντισημιτισμός. Κάποιοι ακροδεξιοί έχουν μάλιστα ασπαστεί την Ορθοδοξία, προκαλώντας γενικευμένη ανησυχία.
Ορισμένοι ερευνητές, όπως η Σάρα Ρικάρντι-Σβάρτς, επισημαίνουν ότι η εκκλησιαστική ηγεσία δεν καταδικάζει πάντα επαρκώς αυτές τις ακραίες φωνές. Την ίδια στιγμή, πολλοί τοπικοί ιερείς λένε ότι προσπαθούν να εντάξουν τους νέους στην πραγματική εκκλησιαστική ζωή, η οποία είναι πολύ πιο ήπια και φιλειρηνική από τον διαδικτυακό ακτιβισμό.
Στη Ράλεϊ, οι νεαροί κατηχούμενοι Οστιν Νόλαν και Νάντια Φουέντες, που προέρχονται από προτεσταντικό περιβάλλον, λένε στους ΝΥΤ ότι οι εμπειρίες τους σε σύγχρονες προτεσταντικές εκκλησίες τούς απομάκρυναν από αυτές: «Πολύ επιφανειακή θεολογία, έντονος πολιτικός προσανατολισμός». Για εκείνους η Ορθοδοξία προσφέρει ιστορική συνέχεια, πνευματικό βάθος και πιο ξεκάθαρη κοσμοθεωρία. Στο μέλλον σχεδιάζουν να δημιουργήσουν μια οικογένεια με επίκεντρο την πνευματική ζωή και να διαμορφώσουν μια γωνιά προσευχής στο σπίτι τους, στραμμένη προς την Ανατολή.