Η Ουκρανία βρέθηκε στο χείλος άλλης μιας κρίσης που απείλησε την ίδια της την ύπαρξη. Με το μέτωπο να υποχωρεί, την κοινωνία να συγκλονίζεται από σκάνδαλα και την Ουάσιγκτον να προβάλλει ένα ασφυκτικό τελεσίγραφο, το ενδεχόμενο ενός «ρωσόφιλου» ειρηνευτικού σχεδίου φαινόταν να ορίζει τη μοίρα του Κιέβου. Oμως, σύμφωνα με τον Economist, μέσα στο σκοτάδι άρχισε να διαφαίνεται μια νέα πιθανότητα: όχι ακριβώς λύτρωση, αλλά έστω μια ανάσα επιβίωσης.
Στο κέντρο της θύελλας βρίσκεται το διαβόητο «σχέδιο Γουίτκοφ», ένα κείμενο 28 σημείων που, όπως γράφει ο Γκίντιον Ράχμαν στους Financial Times, «θυμίζει περισσότερο ρωσικό υπόμνημα παρά αμερικανική πρόταση». Το σχέδιο παρουσιάστηκε από τον Νταν Ντρίσκολ, υφυπουργό αρμόδιο για τον Αμερικανικό Στρατό, στον πρόεδρο της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι μέσα σε βαριά ατμόσφαιρα καχυποψίας στο Κίεβο. Σε αυτό περιγραφόταν μια συμφωνία που ζητούσε από την Ουκρανία να παραδώσει εδάφη στο Ντονμπάς, να περιορίσει τον στρατό της κατά 25% και να «ξεχάσει» μόνιμα την προοπτική ένταξης στο ΝΑΤΟ· απαιτήσεις που, όπως σχολιάζει ο Economist, έμοιαζαν «μετάφραση από τα ρωσικά».
Το σχέδιο προέκυψε από άτυπες διαπραγματεύσεις στο Μαϊάμι μεταξύ του Στιβ Γουίτκοφ, ειδικού απεσταλμένου του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, και του Κίριλ Ντμιτρίεφ, απεσταλμένου του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν. Στις συζητήσεις ήταν παρών και ο γαμπρός του Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ αλλά και ο Ρουστέμ Ουμέροφ, σύμβουλος του Ζελένσκι, από ουκρανικής πλευράς. Τα όσα διέρρευσαν αποκάλυψαν μια συμφωνία από την οποία η Ρωσία θα αποκόμιζε γεωπολιτικά κέρδη, ενώ οι ΗΠΑ θα διεκδικούσαν οικονομικά ανταλλάγματα για την ουκρανική ανοικοδόμηση.
Οπως σημειώνουν οι FT, ο Τραμπ έδωσε στο Κίεβο ένα τελεσίγραφο: η Ουκρανία είχε περιθώριο λίγων ημερών να απαντήσει. Στο παρασκήνιο, αιωρείται η απειλή διακοπής της αμερικανικής βοήθειας, μιας βοήθειας που, αν και σημαντικά περιορισμένη σε σχέση με την εποχή Μπάιντεν, παραμένει κρίσιμη για τις ανάγκες πυραυλικής άμυνας και στρατιωτικού εξοπλισμού που αγοράζεται με ευρωπαϊκά κονδύλια. Χωρίς αυτήν, σύμφωνα με τον Ντρίσκολ, «η Ουκρανία βρίσκεται σε πολύ κακή θέση».
Ωστόσο, η δυναμική άλλαξε στη Γενεύη. Ο Μάρκο Ρούμπιο, Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας και υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, ανακοίνωσε «σημαντική πρόοδο», αποσύροντας προσωρινά το τελεσίγραφο. Ο Economist υπογραμμίζει ότι ο Ρούμπιο λειτούργησε για δεύτερη φορά ως ο άνθρωπος που προσπαθεί να επαναφέρει τη συνοχή της αμερικανικής γραμμής, μετά το δημόσιο επεισόδιο ανάμεσα σε Τραμπ και Ζελένσκι τον Φεβρουάριο. Ο Αντρίι Γέρμακ, στενός συνεργάτης του Ζελένσκι, μίλησε για «κίνηση προς μια δίκαιη και βιώσιμη ειρήνη», αν και το περιεχόμενο αυτής της ειρήνης παραμένει σκοτεινό.
Το τι πραγματικά άλλαξε στις διαπραγματεύσεις της Γενεύης δεν έχει γίνει γνωστό. Ομως, σύμφωνα με τον Economist, η ζημιά είχε ήδη γίνει: η διαρροή του σχεδίου υπονόμευσε την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων και αποκάλυψε μια χαοτική εικόνα εντός της κυβέρνησης Τραμπ. Ο Γουίτκοφ φάνηκε υπερβολικά εύπιστος, ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς εμφανίστηκε ξανά ως ο πολιτικός που επιχειρεί να υπονομεύσει τη σχέση Ουάσιγκτον-Κιέβου, ενώ ο Ρούμπιο έδειξε να μην έχει πλήρη γνώση των όσων συντελούνταν υπό την αιγίδα του Λευκού Οίκου.
Για την Ουκρανία, όμως, το πραγματικό δίλημμα δεν είναι η αμερικανική σύγχυση, αλλά οι συνέπειές της. Οι FT υπενθυμίζουν ότι η χώρα έχει ήδη υποστεί τεράστιες απώλειες: εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες έχουν σκοτωθεί ή τραυματιστεί, ο πληθυσμός έχει μειωθεί κατά περίπου 10 εκατομμύρια από το 2022 και η οικονομία λειτουργεί χάρη στη διεθνή στήριξη. Η συνέχιση ενός πολέμου φθοράς απειλεί όχι απλώς τη γραμμή του μετώπου, αλλά τη βιωσιμότητα του ουκρανικού κράτους.
Γι’ αυτό, το Κίεβο δεν είχε άλλη επιλογή από το να αποδεχθεί το αμερικανο-ρωσικό πλαίσιο ως βάση διαπραγμάτευσης, όχι όμως ως τελική συμφωνία. Η ουκρανική στρατηγική στοχεύει στο να κερδηθεί χρόνος: να μπει το Κίεβο σε συνομιλίες, γνωρίζοντας ότι η προθεσμία δεν θα τηρηθεί, ότι τα κενά και οι αντιφάσεις του σχεδίου θα προκύψουν στην πορεία και ότι η Ρωσία πιθανότατα θα αποκαλύψει τις δικές της μη ρεαλιστικές απαιτήσεις.
Αυτή η τακτική έχει αποδώσει στο παρελθόν. Οπως θυμίζει ο Economist, μετά τη σύγκρουση Τραμπ – Ζελένσκι τον Φεβρουάριο, η ευρωπαϊκή διπλωματία ήταν που έσωσε την Ουκρανία από την πλήρη εγκατάλειψη. Και τώρα, η ΕΕ παραμένει κρίσιμος παράγοντας, ειδικά καθώς το σχέδιο Γουίτκοφ περιλαμβάνει την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση 100 δισ. δολαρίων για την ανοικοδόμηση της χώρας.
Παράλληλα, η Ρωσία αντιμετωπίζει τις δικές της πιέσεις. Η οικονομία της επιβιώνει, αλλά υπό το βάρος κυρώσεων και αυξανόμενης κόπωσης. Το Κρεμλίνο υποδέχθηκε με επιφυλακτική ικανοποίηση το αρχικό σχέδιο, ωστόσο, όπως τονίζουν οι FT, πιθανότατα θεωρεί ότι δεν είναι αρκετό. Ειδικά η πιθανή παροχή μιας αμερικανικής εγγύησης ασφαλείας προς την Ουκρανία, ακόμη κι αν είναι πολύ πιο αδύναμη από το Αρθρο 5 του ΝΑΤΟ, θα προκαλούσε ρωσική αντίδραση.
Σε αυτό το πλαίσιο, η συμμετοχή της Ουκρανίας στις διαπραγματεύσεις δεν έχει στόχο να αποδεχθεί ένα προαποφασισμένο αποτέλεσμα, αλλά να φέρει στο φως τις ρωσικές ενστάσεις και να δείξει ότι το Κρεμλίνο δεν είναι έτοιμο για μια πραγματική ειρηνευτική διαδικασία. Αυτό, με τη σειρά του, δυσκολεύει τον Τραμπ να δικαιολογήσει πιθανή διακοπή της βοήθειας.
Ωστόσο, η Ουκρανία δεν πρέπει να ξεχνά ότι χρειάζεται έναν τρόπο να τερματίσει τον πόλεμο. Οπως επισημαίνουν οι FT, μια κακή ειρήνη μπορεί να απειλήσει τη μελλοντική της ανεξαρτησία· μια ατελείωτη σύγκρουση, όμως, μπορεί να την εξαντλήσει μέχρι κατάρρευσης. Η διαπραγματευτική διαδικασία, όσο προβληματική κι αν είναι, μπορεί να προσφέρει μια μικρή πιθανότητα για έναν συμβιβασμό που δεν θα ισοδυναμεί με εθνική αυτοχειρία.
Το αποτέλεσμα παραμένει αβέβαιο. Οι συνομιλίες στη Γενεύη έχουν προχωρήσει, σύμφωνα με τον Economist, αλλά η τελική λέξη θα ανήκει στον Τραμπ και στον Πούτιν. Ενα σχέδιο που θα γίνει αποδεκτό από τη Ρωσία δεν είναι βέβαιο ότι θα εγκριθεί από την ουκρανική Βουλή. Και το Κρεμλίνο είναι βέβαιο ότι θα απορρίψει μια συμφωνία που θα «γέρνει» προς την ουκρανική πλευρά.
Προς το παρόν, η Ουκρανία κερδίζει χρόνο και, όπως υπογραμμίζει ο Economist, για τον Ζελένσκι «κάθε ημέρα επιβίωσης μοιάζει με νίκη».