Η Μαρία Καρυστιανού, πρόεδρος του Συλλόγου Τέμπη 2023, εξέφρασε –στο πλαίσιο τηλεοπτικής συνέντευξης– την πεποίθησή της για το πολιτικό γίγνεσθαι, τονίζοντας ότι τη λύση στην Ελλάδα θα φέρει ένα κίνημα πολιτών. «Η λύση θα δοθεί από την ίδια την κοινωνία. Δεν ξέρω όμως αν θα βγω μπροστά. Ελπίζω να οργανωθεί σωστά, γιατί πολλοί θέλουν να το αμαυρώσουν. Το σίγουρο είναι ότι δεν θα συνεργαστούμε με κανέναν πολιτικό από το υπάρχον πολιτικό σύστημα».
Παιδίατρος και ακτιβίστρια, έτσι τουλάχιστον δηλώνει η διαδικτυακή ταυτότητά της, η κυρία Καρυστιανού δεν θα βρισκόταν ως όνομα στην τηλεόραση, στις δημοσκοπήσεις, στις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, αν δεν είχε χάσει την κόρη της Μάρθη, στη σιδηροδρομική τραγωδία που εκτυλίχθηκε τον Φεβρουάριο του 2023. Η οργή, η θλίψη, το πένθος, ήταν προφανώς η αφετηρία για να μετατραπεί μια απλή πολίτης σε πρόσωπο που απασχολεί τη δημόσια ατζέντα. Η μητέρα της Μάρθης επέτρεψε στον εαυτό της να μη μείνει μόνο γονιός ενός αδικοχαμένου παιδιού, αλλά και να ξεδιπλώσει πτυχές της, αφανείς μέχρι εκείνη τη στιγμή, που πήραν σταδιακά τη μορφή ανάγκης δράσης.
Η κυρία Καρυστιανού έχει εξάλλου χαρακτηριστικά που αγαπά η δημόσια σκηνή. Είναι ευπαρουσίαστη, διαθέτει συγκροτημένο λόγο, δείχνει αποφασισμένη. Και θεωρείται ότι έχει έτοιμη «μαγιά»: το μεγαλειώδες κύμα διαμαρτυρίας που πλημμύρισε τους δρόμους δυο χρόνια μετά την τραγωδία.
Σκέψη που έχει βάση, με μία ένσταση: τότε κυριαρχούσαν άλλα αφηγήματα, υπήρχαν ερωτηματικά, όπως αυτά για το ξυλόλιο και το τυχόν λαθρεμπόριο. Δεν είχαν καν μπει σε τροχιά ούτε η κυρίως δίκη, που ξεκινά στις 23 του προσεχούς Μαρτίου, ούτε τα δικαστικά συμβούλια στον Aρειο Πάγο, τόσο για τον Χρήστο Τριαντόπουλο, όσο και τον Κώστα Αχ. Καραμανλή.
Τι θέλει πραγματικά να κάνει η Μαρία Καρυστιανού;
Η ιδέα της για κίνημα πολιτών που θα φέρει τη λύση στην Ελλάδα, και μάλιστα για εγχείρημα απολιτίκ (αφού δεν θα υπάρχει επαγγελματίας πολιτικός, ούτε κομματικό χρώμα) διατυπώνεται θολά, ιδίως ως προς το σκέλος εκείνο που αφορά την κομματική οντότητά του. Διότι για να φέρει τη λύση που ευαγγελίζεται η ίδια, θα πρέπει να κατευθυνθεί στον Αρειο Πάγο και να δοκιμαστεί στον εκλογικό στίβο. Να πάρει δηλαδή την τυπική πολιτική μορφή του κόμματος, αλλά και να εισέλθει στη Βουλή, έτσι ώστε να έχει τη δυνατότητα άσκησης επιρροής.
Το κίνημα, ως όρος, είναι ευρύτατος, έστω κι αν κάποιοι πολιτικοί επιστήμονες επιμένουν ότι συνδέεται με τον χώρο της Αριστεράς, ενίοτε και με εξτρεμιστικές-ακροαριστερές οντότητες. Και η λέξη «πολίτης» είναι προφανώς κλειδί που μπορεί να ανοίξει πολλές πόρτες. Ισως γι’ αυτό, διεθνώς, τα «κόμματα πολιτών» έχουν πρόσημα από όλο το πολιτικό φάσμα, με βάση το κλασικό δίπολο Δεξιάς – Αριστεράς. Αξιοποιούνται από πολύ διαφορετικά ιδεολογικά ρεύματα.
Μήπως, λοιπόν, η διατυπωμένη πρωτοβουλία της κυρίας Καρυστιανού προσιδιάζει με κάποιο «citizens party», που έχουμε δει ανά τον κόσμο; Σε τι από όσα έχει καταγράψει η Ιστορία θέλει να «μοιάσει»;
Κόμμα Πολιτών προσπάθησε να κάνει τη δεκαετία του 1970 στην Ουάσινγκτον ο πολιτικός ακτιβιστής Μπάρι Κόμονερ, με στόχο να διαμορφώσει υπό κοινή σημαία μια εθνική πολιτική οργάνωση προοδευτικών, περιβαλλοντολογικών και φιλελεύθερων ομάδων, πολλές από τις οποίες ήταν δυσαρεστημένες με την κυβέρνηση του τότε προέδρου Τζίμι Κάρτερ.
Εχει, μήπως, η κυρία Καρυστιανού ως πρότυπο τους Ιndignados, τους ισπανούς Αγανακτισμένους των ημερών της κρίσης; Τους θυμόμαστε πολύ καλά, κινητοποίησαν –με σύνθημα «Δεν μας εκπροσωπούν»– μεγάλες μάζες πληθυσμού, απογοητευμένους από το πολιτικο-οικονομικό τοπίο, όπως διαμορφώθηκε στη δική τους μεταπολίτευση, μετά την κατάρρευση του Φράνκο. Το κίνημα των Ιndignados γέννησε ένα νέο πολιτικό υποκείμενο, τους αριστερόστροφους Podemos, που κατάφεραν να φθάσουν στην κορυφή, ως εταίροι του Σοσιαλιστικού Κόμματος στον κυβερνώντα συνασπισμό.
Η Ισπανία διαθέτει και άλλο κινηματικό παράδειγμα που εξελίχθηκε πολιτικά, τους Ciudadanos, τους «Πολίτες» δηλαδή, κατά την ελληνική μεταφραστική εκδοχή τους. Ξεκίνησαν ως κίνημα κατά του εθνικισμού στην Καταλονία, κινούμενοι στο κεντρο-φιλελεύθερο/κεντρο-δεξιό σύμπαν, και αποτέλεσαν έκπληξη στο πολιτικό σκηνικό της Ιβηρικής.
Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα στο διεθνές περιβάλλον, στη Λατινική Αμερική και τη Χιλή, την Ασία, παντού. Στο μακρινό Μπαγκλαντές, το Εθνικό Κόμμα Πολιτών είναι κόμμα που αυτοπροσδιορίζεται ως κεντρώο και πλουραλιστικό, ιδρυθέν μόλις τον Φεβρουάριο του 2025 από την οργάνωση «Φοιτητές κατά των Διακρίσεων» και την Επιτροπή Ζατίγια Ναγκορίκ (Jatiya Nagorik). Διατρανώνει μετ’ επιτάσεως ότι δεν θέλει παρτίδες, συμφωνίες, αλισβερίσια με κανένα από τα παλαιότερα κόμματα της χώρας. Το μόνο που θέλει είναι «να κινηθεί αυτόνομα, με αξιοπρέπεια», η καρέκλα της εξουσίας αφήνει τους φοιτητές παγερά αδιάφορους.
Αλλά και στα δικά μας τα χωράφια υπάρχουν παραδείγματα με πρόσωπα έξω από τον χώρο της Πολιτικής, που έχουν κατά καιρούς ενεργοποιηθεί ώστε να διαμορφωθεί μια πολυσυλλεκτική, προοδευτική «φωνή», μέσα από την οποία να ακούγονται πολίτες με διάθεση ενεργούς παρουσίας στα κοινά. Ο Σταύρος Θεοδωράκης από τον χώρο της δημοσιογραφίας, με το «Ποτάμι», είναι ίσως το πιο ηχηρό παράδειγμα.
Από την άλλη πλευρά, μήπως και το ΜέΡΑ25, και το DiEM25 (Democracy in Europe Movement), του Γιάνη Βαρουφάκη, χαρακτήρα κινήματος δεν έχουν; Και το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, κίνημα δεν ήταν κάποτε;
Το άρθρο 86 και τα κινήματα πολιτών
«Καλώ την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, έστω και αργά, να κινηθεί ώστε να εφαρμοστεί η υπεροχή του ενωσιακού δικαίου της εθνικής νομοθεσίας για το άρθρο 86». Η φράση της κυρίας Καρυστιανού ενώπιον του Ευρωκοινοβουλίου την περασμένη Τρίτη είναι ενδεικτική της πλατφόρμας που θα συνοδεύει το εγχείρημά της, αν και εφόσον πραγματοποιηθεί. Το αίτημα για Δικαιοσύνη, για κράτος δικαίου, είναι αυτό που κυριαρχεί κάθε φορά, από όπου κι αν ακούγεται η φωνή της μητέρας της Μάρθης.
Μπορεί να διεκδικήσει μια θέση στον ήλιο με αυτή την ιδεολογική πλατφόρμα; Τι διάρκεια μπορεί να έχει στον χρόνο τυχόν εγχείρημα, σε περιβάλλον αυξημένης γεωπολιτικής ρευστότητας, με βασικό αίτημα την ανάπτυξη, την απόκριση στις καθημερινές επαναστάσεις της Τεχνολογίας, και δη της Τεχνητής Νοημοσύνης; Με μείζονα πρόκληση το μεταναστευτικό ζήτημα;
Αρκεί το στοιχείο της ηθικής, με την ευρεία έννοια, για τη δόμηση μιας εναλλακτικής πρότασης; Υπάρχει άραγε συνεκτική ομάδα-«κοινό» της κυρίας Καρυστιανού, που θα μπορούσε να γίνει κίνημα με αξιακό διακύβευμα; Πώς θα διασφαλιστούν έννοιες, όπως η «συμμετοχική δημοκρατία» και η «αντιπροσωπευτικότητα»; Θα διατηρεί διαλεκτική σχέση με την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών; Ποια θα είναι η κύρια πηγή χρηματοδότησης της πρωτοβουλίας;
Η κυρία Καρυστιανού ακολουθεί μια τάση που θέλει τα κινήματα πολιτών αυτά καθαυτά να έχουν σημειώσει ραγδαία άνοδο την τελευταία 20ετία, κάποιοι μιλούν για σχεδόν τριπλάσια αύξηση τους, σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα social media παίζουν τον δικό τους καταλυτικό ρόλο στη συσπείρωση προσώπων σε μεγάλη κλίμακα, με ταχύτατους ρυθμούς.
Η πείρα έχει όμως δείξει ότι ο πολιτικός βολονταρισμός δεν αρκεί για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας. Ούτε υπάρχουν θύλακες έντιμων και καλών προθέσεων στην ιστορία των κινημάτων, απέναντι σε πυρήνες διαφθοράς της παραδοσιακής πολιτικής. Απλουστεύσεις δεν χωρούν.
Ας δούμε την τύχη που είχαν οι Podemos και η «ψυχή» τους, ο Πάμπλο Ιγκνάσιο Τουριόν, οι Ciudadanos. Ας μελετήσουμε την πορεία του ΜέΡΑ25 και του ΠΑΣΟΚ ακόμη – μετεξελίχθηκε σε κόμμα περισσότερο από όλα τα άλλα.
Στην Πολιτική δεν χωρούν ρομαντισμοί – είναι θέσφατο. Κι οι αντιφάσεις δεν είναι πάντα προς όφελος των επίδοξων κινηματιών. Η κυρία Καρυστιανού ισχυρίζεται ότι δεν θέλει να έχει σχέση με επαγγελματίες πολιτικούς, πλην όμως χρησιμοποιεί μονίμως συγκεκριμένα κανάλια επικοινωνίας. Την Τρίτη, για παράδειγμα, μίλησε στο πλαίσιο εκδήλωσης του ευρωβουλευτή Νικόλα Φαραντούρη (ΣΥΡΙΖΑ), ενώ τον περασμένο Μάιο ήταν κεντρικό πρόσωπο σε εκδήλωση που συντόνισε ο ευρωβουλευτής Κώστας Αρβανίτης (ΣΥΡΙΖΑ), κατακεραυνώνοντας την κυβερνητική Ομάδα Αλήθειας…