Είναι πραγματικά συγκινητικό, με τον τρόπο που συγκινεί ένα παιδί που μαθαίνει επιτέλους ότι η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο, να βλέπεις τη χώρα σου να ανακαλύπτει το 2025 τι σημαίνει «intersex». Οπως συμβαίνει συχνά με τις εθνικές αποκαλύψεις μας, δεν το μάθαμε από κάποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ούτε από κάποια καμπάνια ενημέρωσης ούτε από ένα σχολικό βιβλίο. Το μάθαμε από μια τηλεοπτική σειρά, τις «Σέρρες» του Γιώργου Καπουτζίδη.
Για άλλη μια φορά η μυθοπλασία έκανε αυτό που η πραγματικότητα αρνείται: μας ενημέρωσε. Ενας χαρακτήρας, μια ιστορία, λίγες σκηνές, και ξαφνικά ολόκληρη η χώρα έμαθε ότι υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται με χαρακτηριστικά φύλου που δεν ταιριάζουν στα κουτάκια του «αρσενικού» και του «θηλυκού». Τα πάνελ των πρωινάδικων βρήκαν νέο θέμα συζήτησης και τα κοινωνικά δίκτυα πλημμύρισαν από το γνωστό μείγμα απορίας, ευαισθησίας και ψευδοεπιστημονικής ανάλυσης.
Και κάπου εκεί, ανάμεσα στα tweets και τις αναλύσεις των απανταχού influencers, ακούστηκε η κλασική φράση: «Μπράβο στον Καπουτζίδη που μας άνοιξε τα μάτια». Ναι, μπράβο. Οντως μπράβο. Αλλά δεν είναι κάπως ειρωνικό ότι τα μάτια μας τα ανοίγει ένας σεναριογράφος και όχι ένα σχολείο;
Η αλήθεια είναι βέβαια ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι η τελευταία πηγή από όπου θα περίμενε κανείς να ενημερωθεί για κάτι τέτοιο. Τα σχολικά βιβλία προσπαθούν ακόμα να εξηγήσουν τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση με το δίπολο των δύο φύλων, οι γονείς αντιδρούν όταν ακούν τη λέξη «gender», ενώ η Πολιτεία συζητά επί χρόνια αν πρέπει να μιλήσει στα παιδιά για τέτοια πράγματα. Το αποτέλεσμα; Ενας λαός που ενημερώνεται για τη βιολογική και κοινωνική πολυπλοκότητα του ανθρώπου μέσω της prime time ζώνης ενός καναλιού.
Φυσικά, δεν φταίνε οι «Σέρρες» για αυτό. Το αντίθετο μάλιστα, η σειρά έκανε κάτι σπουδαίο. Εβαλε ένα θέμα-ταμπού στο τραπέζι, χωρίς διδακτισμό, με ευαισθησία και ανθρωπιά. Αλλά είναι ενδεικτικό της κοινωνικής μας υστέρησης ότι αυτό το γεγονός θεωρείται επαναστατικό. Σε μια ώριμη, προοδευτική κοινωνία, η εμφάνιση ενός intersex χαρακτήρα σε μια σειρά θα περνούσε απλώς ως μια ακόμη ιστορία. Δεν θα χρειαζόταν ειδησεογραφική κάλυψη, ούτε hashtags, ούτε αναλύσεις περί θάρρους, ούτε θα το συζητούσαμε μια εβδομάδα. Θα ήταν απλώς μέρος της ζωής, όπως ακριβώς είναι και οι ίδιοι οι άνθρωποι για τους οποίους μιλάμε.
Αλλά αυτό εστί Ελλάδα. Κάθε φορά που η τέχνη κάνει ένα βήμα μπροστά, η κοινωνία τρέχει λαχανιασμένη να την προλάβει. Χρειάζεται ένα επεισόδιο μυθοπλασίας για να μάθουμε τι σημαίνει «intersex», μια σειρά εφηβικού δράματος για να θυμηθούμε ότι υπάρχει ομοφοβία, ένα ντοκιμαντέρ για να αντιληφθούμε ότι υπάρχουν ΑμεΑ. Και κάθε φορά δίνουμε συγχαρητήρια στους δημιουργούς, που όντως τα αξίζουν, αλλά ξεχνάμε να ρωτήσουμε το βασικό: γιατί να τα μαθαίνουμε όλα αυτά από τη μυθοπλασία και όχι από την εκπαίδευση, τη δημόσια συζήτηση, την ίδια την κοινωνική μας κουλτούρα;
Ισως γιατί μας βολεύει έτσι. Η τηλεόραση προσφέρει μια ασφαλή απόσταση. Σου επιτρέπει να βλέπεις κάτι διαφορετικό, να συγκινείσαι, να γράφεις ένα status για «την αποδοχή και τον σεβασμό» και μετά να συνεχίζεις τη ζωή σου χωρίς να αλλάξεις τίποτα. Δεν χρειάζεται να ανοίξεις κουβέντα στο σπίτι, ούτε να αναθεωρήσεις προκαταλήψεις. Το έμαθες, το σχολίασες, το κατανόησες επιφανειακά και τέλος. Μπορείς να επιστρέψεις στις αγκυλώσεις και στη μιζέρια σου.
Ενας φαύλος κύκλος όπου τα στερεότυπα λειτουργούν σαν ένα αντίστροφο Γεφύρι της Αρτας. Το γκρεμίζουμε για να γλιτώσουμε από αυτό, γιατί αισθανόμαστε ότι πρέπει να το κάνουμε, αλλά την αμέσως επόμενη στιγμή το χτίζουμε ξανά, γιατί χωρίς αυτό δεν μπορούμε. Γιατί κάτι βαθιά μέσα μας μάς ζητάει να μείνουμε οχυρωμένοι στα ταμπού μας.
Είμαι σίγουρη ότι ούτε ο Γιώργος Καπουτζίδης το περίμενε πως η Θεία Σταματίνα του θα μας έκανε να παραμιλάμε με τον όρο «intersex», σαν παιδιά που μαθαίνουν τον κόσμο. Και αν κάτι μας δίδαξε με τον πιο κομψό, σχεδόν σατιρικό τρόπο, αυτή η σκηνή της σειράς του είναι ότι ζούμε σε μια χώρα που περιμένει από τη μυθοπλασία να της μάθει την πραγματικότητα. Αυτό είναι μάλλον το πιο λυπηρό μάθημα απ’ όλα.