Η γλώσσα, αυτός ο ωκεανός από άπειρους συνδυασμούς λέξεων, όπου αναδύονται ιδέες, σκέψεις και συναισθήματα, μεταβάλλεται διαρκώς, αλλά συνήθως με αργούς ρυθμούς. Με την εξάπλωση της Τεχνητής Νοημοσύνης, οι γλωσσικές αλλαγές επιταχύνονται ασυνήθιστα. Ενώ άλλοτε η γλώσσα των πολλών δεν συμβάδιζε με τα τεχνολογικά και κοινωνικά άλματα, σήμερα οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου, υιοθετούν ακαριαία ένα ύφος εξομαλυμένο και μερικώς διαμορφωμένο από την «γλωσσομαθή» ΤΝ.
Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, όπως το ChatGPT, συμμετέχουν πλέον ενεργά στη σύνθεση μιας νέας μορφής έκφρασης. Οσοι ζητούν τη βοήθειά τους για συγγραφή, περίληψη ή επιμέλεια κειμένων, χρησιμοποιούν –συνειδητά ή ασυνείδητα– ένα υβριδικό ιδίωμα, στο μεταίχμιο ανθρώπου και μηχανής. Πρόκειται για μια γλώσσα εύχρηστη, λειτουργική αλλά και περιορισμένη.
Η «ΜακΝτοναλντο-ποίηση» της γλώσσας
Σε πρόσφατο άρθρο της ελβετικής εφημερίδας Neue Zürcher Zeitung (18.11.2025) επισημαίνεται ότι τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα δεν μιμούνται απλώς την ανθρώπινη γλώσσα, αλλά την επηρεάζουν δραστικά ως προς το λεξιλόγιο και το ύφος, τόσο της γραπτής όσο και της προφορικής επικοινωνίας.
Καθοριστικό ρόλο παίζει ο μηχανισμός βελτιστοποίησης (fine-tuning): πριν από την τελική εκπαίδευση ενός μοντέλου, εξειδικευμένοι ελεγκτές διορθώνουν τις απαντήσεις του. Πολλοί από αυτούς είναι «εργάτες-φαντάσματα», που ζουν σε μη δυτικές χώρες, όπως η Νιγηρία και η Κένυα. Οι δικοί τους γλωσσικοί κώδικες ενσωματώνονται, έστω και άθελα, στο μοντέλο. Ετσι, π.χ. στοιχεία του αγγλο-νιγηριανού ιδιώματος διαχέονται στις απαντήσεις του ChatGPT, περνούν στην επιστημονική γραφή και έπειτα στην καθημερινή γλώσσα.
Το φαινόμενο ενισχύεται και από τους «βρόχους ανατροφοδότησης» (feedback loops). Η ΤΝ επιλέγει μια γλώσσα ισορροπημένη, κατανοητή στους περισσότερους και απαλλαγμένη από γλωσσικούς ακροβατισμούς. Η ομαλοποιημένη αυτή μορφή επιστρέφει στους χρήστες, οι οποίοι τη μιμούνται, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο το πρότυπο.
Ετσι, φτάνουμε στο εξής παράδοξο: οι άνθρωποι μιλούν και γράφουν όλο και περισσότερο σαν μηχανές, ενώ οι μηχανές αποκτούν όλο και πιο «ανθρώπινη» άνεση στην έκφραση.
Μια νέα, εξελιγμένη εκδοχή της γλωσσικής «μακντοναλντοποίησης» κάνει διεθνώς ευπρόσδεκτη μια γλώσσα χαμηλών τόνων, εύληπτη, αποστειρωμένη από ιδιαιτερότητες, που επαναλαμβάνεται μαζικά και παντού.
Οι λέξεις που «πρόδωσαν» την ΤΝ
Το φαινόμενο έγινε πρώτα αισθητό στα αγγλικά. Σε εκατομμύρια επιστημονικές περιλήψεις εντοπίστηκε απότομη αύξηση συγκεκριμένων λέξεων, όπως: delve, showcasing, underscore, notably, meticulous, realm. Οι λέξεις αυτές υπήρχαν και παλαιότερα, όμως η απότομη υπερ-χρήση τους μετά το 2022 δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί τυχαία.
Η επιστημονική κοινότητα, που χρησιμοποιεί εκτεταμένα τα γλωσσικά μοντέλα για περίληψη και επιμέλεια, υιοθετεί πλέον έναν λόγο ακόμη πιο ομοιογενή και προβλέψιμο. Μαζί του συμπαρασύρεται και ο προφορικός λόγος. Χαρακτηριστικά, σε ανάλυση εκατοντάδων χιλιάδων ωρών από podcasts και βίντεο YouTube, αποκαλύπτεται πως οι ίδιες λέξεις εμφανίζονται συχνά και στην καθημερινή ομιλία.
Για την ώρα, η ΤΝ δεν φαίνεται να εκτοπίζει την ανθρώπινη δημιουργικότητα, αλλά περισσότερο την αναδιαμορφώνει.
Η ελληνική γλώσσα στον δρόμο της υβριδικότητας
Η ελληνική, με μικρότερη παρουσία στο ψηφιακό περιβάλλον, δεν παρουσιάζει τόσο έντονα σημάδια υβριδοποίησης όσο τα αγγλικά. Ωστόσο, σε κείμενα όπου υπεισέρχεται η ΤΝ (e-mails, εργασίες, ανακοινώσεις, άρθρα), παρατηρείται κραυγαλέα ομοιομορφία στο ύφος. Πρόκειται για ένα ύφος τυποποιημένο, άκαμπτο, «ασφαλές». Γι’ αυτό, άλλωστε, το αναπαράγει η ΤΝ.
Η υβριδοποίηση, όμως, δεν αφορά όλους το ίδιο. Οι εντολές που δίνει κάποιος στο ChatGPT αποκαλύπτουν το γλωσσικό του υπόβαθρο. Πολλοί έλληνες χρήστες, χωρίς αναγνωστική εμπειρία και πλούσιο λεξιλόγιο, αποδέχονται το κείμενο της ΤΝ αυτούσιο, χωρίς δημιουργική παρέμβαση. Ετσι, η ΤΝ μετατρέπεται στην κύρια πηγή γλωσσικού προτύπου τους.
Αντιθέτως, όσοι διαθέτουν ισχυρό γλωσσικό και πολιτισμικό υπόβαθρο, σπανίως ανέχονται ένα άψυχο, ομοιόμορφο ύφος. Παρεμβαίνουν δραστικά σε αυτό, το ανατρέπουν ή το μεταπλάθουν.
Η ΤΝ, λοιπόν, δεν δημιουργεί μια νέα γλωσσική ανισότητα. Απλώς κάνει πιο ορατή και εντονότερη εκείνη που ήδη υπάρχει.
Η υβριδική γλώσσα και οι συνέπειές της στην αντίληψη και στις σχέσεις
Οσο η γλώσσα γίνεται πιο τυποποιημένη και προβλέψιμη, τόσο περιορίζεται και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Η ποικιλία, οι αποχρώσεις, οι ιδιωματισμοί και τα λάθη δεν είναι επικοινωνιακός «θόρυβος», αλλά λειτουργούν ως πηγές νοήματος, δημιουργίας και συναισθηματικής αυθεντικότητας.
Η νέα υβριδική γλώσσα θυμίζει τον βασιλιά Μίδα: ό,τι αγγίζει το μετατρέπει σε «χρυσό», σε κάτι συνάμα αναβαθμισμένο, πολύτιμο αλλά και σε κάτι άκαμπτο, νεκρό. Οταν βασίζονται σε μια τέτοια «Μιδαϊκή» γλώσσα οι ανθρώπινες σχέσεις –φιλικές, ερωτικές, οικογενειακές– κινδυνεύουν να γίνουν ρηχότερες, πιο τυποποιημένες, πιο αποστειρωμένες.
Για να φανεί πιο καθαρά αυτός ο κίνδυνος, ακολουθούν τρία σύντομα στιγμιότυπα χρήσης του «GPT-ιδιώματος» σε αλλόκοτα, για μια τέτοια γλώσσα, καθημερινά πλαίσια:
α) Διάλειμμα για καφέ σε εταιρεία υψηλής τεχνολογίας
ΑΝΝΑ: Χρειάζομαι άμεσα διακοπές.
ΜΙΧΑΛΗΣ: Συμφωνώ. Απαιτείται προτεραιοποίηση ανάπαυσης.
ΑΝΝΑ: Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, αναστοχάζομαι στρατηγικά τις προσδοκίες μου για τα Χριστούγεννα.
ΜΙΧΑΛΗΣ: Στοχεύω σε μια εμπειρία αυτοβελτιστοποίησης: ανάπαυση και εσωτερική αναβάθμιση.
ΑΝΝΑ: Δυναμική αλλά ήπια αποφόρτιση…
ΜΙΧΑΛΗΣ: Και ιδανικά, ταξιδιωτικός προορισμός με ιστορικό βάθος…
(Σιωπή. Πίνουν καφέ παραγωγικά.)
β) Πολιτικός λόγος σε πλατεία χωριού
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ: Συμπολίτες μου! Το χωριό μας διαθέτει ανεκμετάλλευτες δυνατότητες βιώσιμης ανάπτυξης. Δεσμεύομαι για στοχευμένες δράσεις και βελτιστοποιημένη καθημερινότητα!
ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΣ (χαμηλόφωνα): Το γεφύρι θα φτιαχτεί;
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ: Το ζήτημα εξετάζεται με πολυπαραγοντική προσέγγιση.
(Χλιαρά χειροκροτήματα.)
γ) Ραντεβού σε καφέ
ΜΑΡΙΑ: Αφού εμβάθυνα στον εαυτό μου, νιώθω έτοιμη για σύνδεση μαζί σου.
ΓΙΩΡΓΟΣ: Βρίσκομαι κι εγώ σε φάση συναισθηματικής ευθυγράμμισης με σένα.
ΜΑΡΙΑ: Πώς αντιλαμβάνεσαι τη δυναμική μας;
ΓΙΩΡΓΟΣ: Ως σχέση με πιθανότητα βάθους, υπό προϋποθέσεις…
ΜΑΡΙΑ: Να τη διερευνήσουμε με σταθερά, στρατηγικά βήματα.
ΣΕΡΒΙΤΟΡΟΣ: Δύο καφέδες;
ΜΑΡΙΑ & ΓΙΩΡΓΟΣ: Οχι ακόμη. Είμαστε σε πιλοτική φάση αξιολόγησης.
Αν γελάμε με τα παραπάνω –ή μήπως κλαίμε;– είναι γιατί αναγνωρίζουμε κάτι ήδη γνώριμο. Το «GPT-ιδίωμα» μπορεί να μοιάζει λειτουργικό και καλοδομημένο, όμως όσο πιο πολύ εξομαλύνεται η γλώσσα μέσα από την διάδοσή του, τόσο χάνει το τυχαίο, το ατελές, το αυθεντικό στοιχείο της, εκείνες τις ρωγμές απ’ όπου περνά η αληθινή ανθρώπινη εμπειρία.
Ισως, τελικά, το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν η ΤΝ μπορεί να μιλήσει σαν άνθρωπος, αλλά αν ο άνθρωπος, μιλώντας ολοένα και περισσότερο σαν μηχανή, κινδυνεύει να ξεχάσει πώς είναι να μιλά ως άνθρωπος.