Εδώ και δύο εβδομάδες, ο κόσμος διακηρύσσει ότι παλεύει να σταματήσει την εκτεταμένη πείνα στη Γάζα. Ο ΟΗΕ ζητά από το Ισραήλ να επιτρέψει να μπουν περισσότερα φορτηγά με βοήθεια στη λωρίδα, ενώ αραβικά και δυτικά κράτη ρίχνουν τρόφιμα με αεροπλάνα. Στις 5 Αυγούστου ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε ότι οι ΗΠΑ θα αναλάβουν μεγαλύτερο ρόλο στη διανομή, αποφεύγοντας, όμως, να δώσει λεπτομέρειες. «Ξέρω ότι το Ισραήλ θα μας βοηθήσει με αυτό, όσον αφορά τη διανομή, και επίσης με τα χρήματα», είπε.
Ωστόσο, όπως έγραψε πριν λίγες ημέρες ο Economist, οι κάτοικοι της Γάζας λένε ότι ελάχιστα έχουν αλλάξει. Μπαίνουν λίγα τρόφιμα στον θύλακα και δεν υπάρχει νόμος και τάξη ώστε να μοιραστούν σωστά. Η πρόσβαση στις εναέριες διανομές είναι δύσκολη, ενώ σχεδόν κάθε ανθρωπιστικό κομβόι λεηλατείται σχεδόν αμέσως μόλις περνά τα σύνορα. Οσοι θέλουν φαγητό, πρέπει να ρισκάρουν την πολύ επικίνδυνη διαδρομή ως κάποιο κέντρο βοήθειας, όπου εκατοντάδες Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί τους τελευταίους μήνες, ή να αναζητήσουν τα τρόφιμα στην μαύρη αγορά, με εξωφρενικές τιμές.
Πρόκειται για μια τραγωδία που θα έχει μακροχρόνιες συνέπειες για πολλούς κατοίκους της Γάζας, ειδικά τα παιδιά. Παράλληλα, είναι μια πρόγευση του μέλλοντος: ακόμη και όταν τελειώσει ο πόλεμος, η Γάζα θα παραμένει για χρόνια ανθρωπιστικά εξαρτημένη.
Η λωρίδα της Γάζας, στριμωγμένη ανάμεσα στο Ισραήλ και την Αίγυπτο, ποτέ δεν γνώρισε πλήρη αυτάρκεια, εξηγεί ο Economist. Η Αίγυπτος και το Ισραήλ επέβαλαν εμπάργκο το 2007, όταν η Χαμάς ανέλαβε την εξουσία. Η οικονομία συρρικνώθηκε. Το 50% του εργατικού δυναμικού ήταν άνεργο και πάνω από το 60% των κατοίκων επιβίωναν χάρη στην ξένη βοήθεια. Ο ΟΗΕ μοίραζε χρηματικά βοηθήματα, διατηρούσε δίκτυο ιατρείων με 3,5 εκατ. επισκέψεις ετησίως και λειτουργούσε σχολεία για περίπου 300.000 παιδιά.
Η ίδια η Γάζα κάλυπτε κάποιες βασικές ανάγκες των κατοίκων της: το 40% της έκτασής της ήταν αγροτική γη που παρείχε αρκετό γάλα, κρέας, αυγά, λαχανικά και φρούτα για να καλυφθεί η ζήτηση. Βιοτεχνίες έφτιαχναν διάφορα αγαθά, από τρόφιμα έως έπιπλα. Η κυβέρνηση της Χαμάς ήταν αναποτελεσματική, αλλά εξασφάλιζε στοιχειώδη τάξη. Μετά σχεδόν δύο χρόνια πολέμου, σχεδόν τίποτε από όλα αυτά δεν υπάρχει πια.
Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων (WFP) του ΟΗΕ υπολογίζει ότι οι δύο εκατ. κάτοικοι της Γάζας χρειάζονται 62.000 τόνους τροφίμων το μήνα και αυτό αφορά μόνο τα πολύ βασικά είδη, χωρίς να υπολογίζονται οι ανάγκες σε κρέας ή άλλα νωπά προϊόντα. Ωστόσο, γράφει ο Economist, η ισραηλινή πλευρά επιτρέπει να μπαίνουν πολύ λιγότερα. Από τις 2 Μαρτίου έως τις 19 Μαΐου, υπήρξε πλήρης αποκλεισμός.
Μετά, επιτράπηκαν περιορισμένες αποστολές βοήθειας προς τη βόρεια Γάζα από τον ΟΗΕ, ενώ δημιουργήθηκε και ο ίδρυμα Gaza Humanitarian Foundation (GHF) για διανομή σε τέσσερα σημεία στη νότια και κεντρική Γάζα. Σε πάνω από δύο μήνες λειτουργίας, μοίρασε λιγότερο από 0,7 γεύματα ανά κάτοικο καθημερινά κι αυτό στη βάση πολύ αμφισβητούμενων υπολογισμών. Σύμφωνα με την ισραηλινή κυβερνητική καταμέτρηση, διακινήθηκαν συνολικά 98.674 τόνοι έως τον Ιούλιο, μέσος όρος 19.734 τόνοι τον μήνα, δηλαδή μόλις το 32% του στοιχειωδώς απαραίτητου.
Ακόμη και με την πρόσφατη αύξηση των ανθρωπιστικών αποστολών, η αρωγή παραμένει ανεπαρκής. «Προσπαθούμε να περάσουμε 80-100 φορτηγά καθημερινά», λέει στον Economist η Βαλερί Γκουαρνιέρι του Παγκόσμιου Προγράμματος Σίτισης (WFP). «Δεν είναι υψηλός στόχος, αλλά είναι ρεαλιστικός». Ωστόσο, στις 4 Αυγούστου, μόνο 41 φορτηγά πέρασαν στον χώρο συγκέντρωσης στα σύνορα.
Η είσοδος είναι μόλις το πρώτο εμπόδιο. Η διανομή είναι εφιάλτης. Από τις 19 Μαΐου ο ΟΗΕ παρέλαβε 2.604 φορτηγά βοήθειας από τα σύνορα της Γάζας, αλλά μόνο 300 έφτασαν στον προορισμό τους. Τα υπόλοιπα καταλήφθηκαν εν κινήσει, είτε από απελπισμένους πολίτες είτε από ενόπλους. Ορισμένοι ανθρωπιστές χρησιμοποιούν τον όρο «αυτο-διανομή» και υποστηρίζουν ότι έτσι η τροφή φτάνει σε αυτούς που τη χρειάζονται. Η Γκουαρνιέρι λέει: «Η απόγνωση κορυφώνεται. Ο κόσμος δεν πιστεύει ότι θα έρθει φαγητό την επόμενη ημέρα».
Ωστόσο, πολύ μεγάλο μέρος της βοήθειας καταλήγει στη μαύρη αγορά, σύμφωνα με τις πληροφορίες του Economist. Ενα σακί αλεύρι 25 κιλών, που κόστιζε 35 σέκελ (9 ευρώ) πριν τον πόλεμο, πωλείται τώρα στα 625 σέκελ (157 ευρώ), 50 φορές ακριβότερα. Οι ντομάτες πωλούνται έναντι 100 σέκελ (25 ευρώ) το κιλό. Αυτές οι τιμές είναι απρόσιτες για τους περισσότερους. Κάποιοι αγοράζουν μια πατάτα για όλη την οικογένεια…
Το ισραηλινό αφήγημα έχει ως πυρήνα ότι περιορίζει τη βοήθεια για να εμποδίσει την ανάμειξη της Χαμάς. Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε ένα προπαγανδιστικό βίντεο με τον Εβέταρ Νταβίντ, έναν ισραηλινό όμηρο φανερά εξασθενημένο, να εξηγεί ότι έτρωγε λίγες φακές ή φασόλια τη μια ημέρα και τίποτε την επόμενη. Στο βίντεο, κάποιος του προσφέρει ένα πιάτο με φασόλια, αλλά το χέρι δεν φαίνεται αποστεωμένο· οι κάτοικοι της Γάζας πεινούν, σημειώνει ο Economist, αλλά η Χαμάς δείχνει ότι φροντίζει τους μαχητές της.
Οι συνέπειες της πολιτικής αυτής πλήττουν κυρίως τα παιδιά, ακόμα και πριν τη γέννησή τους. «Μία στις τρεις εγκυμοσύνες είναι πλέον υψηλού κινδύνου· ένα στα πέντε μωρά που βλέπουμε γεννιέται πρόωρα ή με χαμηλό βάρος», λέει η Λέιλα Μπέικερ, από τον ΟΗΕ. Προπολεμικά, μόνο το 8% των βρεφών ήταν λιποβαρή στη Γάζα. Από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο καταγράφηκαν 222 βρεφικοί θάνατοι, δεκαπλάσιοι από πριν τον πόλεμο.
Ο Οργανισμός IPC, που παρακολουθεί την πείνα, εκτιμά ότι από τον Απρίλιο ως τα μέσα Ιουλίου 20.000 παιδιά νοσηλεύτηκαν με οξύ υποσιτισμό. Ακόμα και πριν φτάσουν εκεί, το ανοσοποιητικό τους σύστημα σχεδόν καταρρέει. Τα μέτρια υποσιτισμένα παιδιά νοσούν συχνότερα, χάνουν γρήγορα βάρος και κινδυνεύουν σοβαρά.
Οταν η πρόσληψη τροφής πέφτει στο 70-80% του φυσιολογικού, είναι μεγάλο πλήγμα για το σώμα. Στη Γάζα, η πλειονότητα καταναλώνει πολύ λιγότερο. Τον Ιούλιο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε κρούσματα του συνδρόμου Guillain-Barré, μιας σπάνιας αυτοάνοσης πάθησης πιθανώς συνδεδεμένης με τη πείνα για την συγκεκριμένη περιοχή. Το υπουργείο Υγείας της Γάζας λέει ότι τα περιστατικά πολλαπλασιάζονται ανάμεσα στα παιδιά.
Η έλλειψη θερμίδων δεν είναι το μόνο πρόβλημα, συνεχίζει ο Economist. Το αλεύρι και το αλάτι στην Γάζα εμπλουτίζονται με βιταμίνες (όπως ιώδιο), αλλά καταναλώνονται σε ελάχιστες ποσότητες, ειδικά τώρα που πολλοί φούρνοι είναι κλειστοί, λόγω έλλειψης πρώτων υλών και καυσίμων. Τον Φεβρουάριο, κατά τη διάρκεια της κατάπαυσης πυρός, επιτράπηκε να μπουν στη Γάζα 15.000 τόνοι φρούτων και λαχανικών και 11.000 τόνοι κρέατος και ψαριών. Από τον Μάρτιο, μόνο 136 τόνοι κρέας έχουν μπει στο θύλακα. Αυτό σημαίνει σημαντική ανεπάρκεια βασικών θρεπτικών στοιχείων που βοηθούν την ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών.
Ολα τα παιδιά στη Γάζα είναι σε επείγουσα ανάγκη θρεπτικής κάλυψης, σύμφωνα με διεθνείς μελέτες από άλλες περιπτώσεις πείνας, όπως ο Β’ ΠΠ, η Κίνα τη δεκαετία του 1960 και η Αιθιοπία πρόσφατα. Τα υποσιτισμένα παιδιά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιοπαθειών, διαβήτη και άλλων χρόνιων ασθενειών ως ενήλικες. Εχουν επίσης χειρότερη νοητική ανάπτυξη.
Κανένα κύμα βοήθειας δεν μπορεί να σβήσει την ζημιά, επισημαίνει ο Economist, μπορεί όμως να την αμβλύνει, αν είναι μακροχρόνιο και σταθερό. Ο πόλεμος αφήνει τους κατοίκους της Γάζας χωρίς εναλλακτική, πέρα από την πλήρη εξάρτηση από την ανθρωπιστική βοήθεια.
Τον Φεβρουάριο, ο ΟΗΕ εκτίμησε ότι η ζημιά που έχει υποστεί η περιοχή υπολογίζεται σε 30 δισ. δολάρια σε υποδομές και 19 δισ. σε οικονομικές απώλειες (εργασία, εισόδημα, επιβάρυνση κόστους). Η ανοικοδόμηση θα απαιτήσει τουλάχιστον 53 δισ. δολάρια, και αυτή είναι μια συντηρητική εκτίμηση. Η πρώτη προτεραιότητα είναι η απομάκρυνση των ερειπίων. Μια έκθεση του Απριλίου, βασισμένη σε δορυφορικές εικόνες, υπολόγισε ότι υπάρχουν 53 εκατ. τόνοι ερειπίων στη Γάζα, 30 φορές περισσότεροι από τα ερείπια στη Νέα Υόρκη μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Η απομάκρυνσή τους μπορεί να διαρκέσει δεκαετίες. Ο προηγούμενος πόλεμος του 2014 δημιούργησε 2,5 εκατ. τόνους και χρειάστηκαν δύο χρόνια για να καθαριστούν.
Η ανοικοδόμηση της οικονομίας θα είναι εξίσου δύσκολη, γράφει ο Economist. Η υπηρεσία γεωργίας του ΟΗΕ εκτιμά ότι 80% της γεωργικής γης και 84% των θερμοκηπίων έχουν καταστραφεί. Τα ζώα σχεδόν εξαφανίστηκαν. Περσινή δορυφορική απεικόνιση έδειξε ότι 68% των δρόμων της Γάζας έχουν καταστραφεί και είναι πολύ πιθανόν το ποσοστό να έχει ανέβει σήμερα. Οι δύο βασικοί δρόμοι βορρά–νότου είναι σε πολλά σημεία αδιάβατοι. Ακόμη και αν οι αγρότες σπείρουν για μικρές σοδειές μετά τον πόλεμο, θα είναι δύσκολο να βγουν τα προϊόντα τους στην αγορά. Η κατάσταση δεν είναι καλύτερη σε σχολεία, νοσοκομεία ή εργοστάσια: όλα είναι σε μεγάλο βαθμό κατεστραμμένα.
Οι Συμφωνίες της Γενεύης προστατεύουν το δικαίωμα των πολιτών να φύγουν από μια εμπόλεμη ζώνη. Στη Γάζα αυτό είναι δύσκολο: οι Παλαιστίνιοι φοβούνται – και όχι άδικα – ότι αν φύγουν το Ισραήλ δεν θα τους αφήσει να επιστρέψουν. Μέλη της κυβέρνησης Νετανιάχου δεν κρύβουν την επιθυμία τους για εθνοκαθαρτική αλλαγή της περιοχής και ίδρυση εβραϊκών οικισμών. Οι ακραίες συνθήκες όμως, οδηγούν κάποιους στην έξοδο: μια δημοσκόπηση του Μαΐου έδειξε ότι το 43% των κατοίκων της Γάζας είναι διατεθειμένοι να μεταναστεύσουν μετά τον πόλεμο.
Ο Νετανιάχου ίσως δεν πραγματοποιήσει τα σχέδιά του για τη Γάζα, καταλήγει ο Economist και οι ακραίοι σύμμαχοί του πιθανώς δεν θα ξαναχτίσουν όλους τους εβραϊκούς οικισμούς. Ωστόσο, υπό μια έννοια, έχουν ήδη πετύχει τον σκοπό τους. Αφήνουν τους κατοίκους της Γάζας με μια ζοφερή επιλογή: να φύγουν ή να μείνουν σε έναν τόπο ερειπωμένο.