Αν σας άρεσε η φανταχτερή σαπουνόπερα «Ασ’ τους να φάνε την τούρτα του γάμου»… για τον γάμο των 10 εκατ. δολαρίων του Τζεφ Μπέζος και της Λόρεν Σάντσεζ στη Βενετία, τότε το βιβλίο του Ιβαν Οσνος «The Haves and Have-Yachts: Dispatches on the Ultrarich» γράφτηκε για εσάς. Είναι ένας οδηγός για τους υπερ-πλούσιους αυτού του κόσμου. Βέβαια, γνωρίζετε ήδη ότι είναι διαφορετικοί από όλους εμάς, αλλά δεν έχετε ιδέα πόσο διαφορετικοί είναι στην πραγματικότητα, σημειώνει στους βρετανικούς Times ο Τζον Αρλιτζ.
Εχοντας αποκτήσει πρόσβαση στον κόσμο του 0,00001%, ο δημοσιογράφος του περιοδικού The New Yorker Ιβαν Οσνος κάνει ρεπορτάζ για τον τρόπο που σκέφτονται και συμπεριφέρονται, για τις αντιδράσεις και τις αυταπάτες τους. Σίγουρα δεν είναι κάτι δύσκολο, αλλά έχει ενδιαφέρον να τα καταγράφει κανείς όλα αυτά και ακόμη πιο διασκεδαστικό να τα διαβάζει, παρατηρεί ο Αρλιτζ παρουσιάζοντας το βιβλίο του Οσνος.
Η πιο ακραία συμπεριφορά των κατοίκων του «Κροισιστάν» (όπως χαρακτηρίζει ο βρετανός δημοσιογράφος το «βασίλειο» των υπερ-πλούσιων) παρατηρείται σε σούπερ γιοτ, όπως το «Koru» των 500 εκατ. δολαρίων του Τζεφ Μπέζος, επειδή, όπως λέει ένας άλλος ιδιοκτήτης πολυτελούς σκάφους αναψυχής στον Οσνος, «το σκάφος είναι το τελευταίο ίχνος του τι μπορεί να κάνει ο πραγματικός πλούτος». Ωστόσο αυτό που εννοεί στην πραγματικότητα είναι: «Εχετε σεφ, αλλά έχω κι εγώ έναν σεφ. Εχετε οδηγό, αλλά έχω κι εγώ οδηγό. Μπορείτε να πετάξετε ιδιωτικά, αλλά κι εγώ πετάω ιδιωτικά. Οπότε, το μόνο μέρος όπου μπορώ να ξεκαθαρίσω στον κόσμο ότι ανήκω σε μια διαφορετική γ***νη κατηγορία από εσάς είναι το σκάφος».
Τα υπερπολυτελή γιοτ συμβολίζουν τη σπατάλη και την αχαλίνωτη υπερβολή, γεγονός που τα καθιστά απόλυτο σύμβολο κύρους. «Χρειάζεστε» ένα σκαμπό μπαρ με ταπετσαρία από δέρμα πέους… φάλαινας; Κανένα πρόβλημα. Φρέσκες πόρνες κάθε μέρα; Κανένα πρόβλημα. Ενας ιδιοκτήτης γιοτ, για παράδειγμα, πλήρωνε σε μια «μαντάμ» σχεδόν 600.000 ευρώ ετησίως. Ξεχωριστές ντουλάπες για τη σύζυγο του ιδιοκτήτη και για την ερωμένη του, και μια κωδική λέξη για το ποια θα ερχόταν, ώστε ο καπετάνιος και το πλήρωμα να γνωρίζουν ποια φορέματα θα έπρεπε να κρεμαστούν στις ντουλάπες κάθε φορά; Ολα αυτά σε μια μέρα εργασίας στη θάλασσα.
Ιδιωτικό λεξιλόγιο και κοινωνικοί κώδικες
Ο Οσνος αποκαλύπτει, επίσης, το ιδιωτικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι υπερ-πλούσιοι. Το WROL (without rule of law), για παράδειγμα, σημαίνει «χωρίς κράτος δικαίου». Χρησιμοποιείται κυρίως όταν υπάρχει φόβος ότι κοινοί θνητοί θα εξεγερθούν εναντίον τους, αναγκάζοντάς τους να κρυφτούν στο καταφύγιό τους, ένα σιλό πυραύλων στη Νέα Ζηλανδία που έχει μετατραπεί σε πολυτελές συγκρότημα διαμερισμάτων. Η μισή ελίτ της Σίλικον Βάλεϊ διαθέτει «ασφάλεια για στιγμές Αποκάλυψης», αναφέρει ο Οσνος.
Το κεφάλαιο –η περιουσία στη δική σας περίπτωση– είναι «το κόρπους» τους (σύνολο) και οι «διαχειριστές υπεράσπισης πλούτου» έχουν την ικανότητα να εκμεταλλεύονται τα φορολογικά παραθυράκια για να διασφαλίσουν ότι αυτό δεν θα υποστεί «φθορά». Η κλιματική αλλαγή είναι «μια εξωτερική επίδραση», όπως οι κοινωνικές και οι οικονομικές ανισότητες, και «δεν μπορείς να λαμβάνεις υπόψη τις εξωτερικές επιδράσεις. Πρέπει να σκεφτείς το κέρδος». Α, και αν είστε Γκέτι, τότε το παρατσούκλι του ιδιωτικού σας τζετ είναι «το Τζέτι» (προβλήτα…), γράφει ο βρετανός δημοσιογράφος στους Times.
Ο Οσνος αποκαλύπτει επίσης τους διακριτικούς κοινωνικούς κώδικες των υπερ-πλουσίων και των –τι ντροπή!– λιγότερο πλουσίων φίλων τους. Αν ανήκετε σε όσους δεν έχουν γιοτ αλλά προσκαλούνται σε σκάφος πολυτελείας «είναι σοφό να θυμάστε το μέρος της συμφωνίας που σας αναλογεί. Αν συνεργάζεστε με σταρ του κινηματογράφου, φέρτε φρέσκα κουτσομπολιά. Αν εργάζεστε στη Γουόλ Στριτ, φέρτε μια ή δυο πληροφορίες εκ των έσω. Μην κάνετε τη συναλλαγή προφανή, αλλά μην ξεχνάτε γιατί βρίσκεστε εκεί», γράφει ο Οσνος.
Το βιβλίο περιλαμβάνει άφθονη σοβαρή ανάλυση, ανάμεσα σε ιστορίες πλουσίων που συμπεριφέρονται άσχημα. Ο Ιβαν Οσνος γράφει πως άρχισε να ασχολείται σοβαρά με το ρεπορτάζ για τον πλούτο και την κοινωνική τάξη το 2016, όταν διαισθάνθηκε ότι, για να κατανοήσουμε την αλλαγή που αντιπροσωπεύει η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, «για να καταλάβουμε γιατί ένας ψηφοφόρος μπορεί να υβρίζει “την ελίτ” και [ταυτόχρονα] να λατρεύει τον δισεκατομμυριούχο κληρονόμο ενός κτηματομεσίτη στη Νέα Υόρκη, θα πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από την πολιτική».
Ο Οσνος επισημαίνει ότι οι επιχειρηματικοί και χρηματοοικονομικοί ηγέτες, ιδίως ο Ελον Μασκ, έχουν γίνει σχεδόν εξίσου ισχυροί και σεβαστοί με τους προέδρους, ενώ συχνά είναι ακόμα πιο δημοφιλείς. Πολλοί Αμερικανοί δεν βλέπουν πλέον καμία διάκριση ή σύγκρουση ανάμεσα στο χρήμα και την πολιτική εξουσία. Γι’ αυτούς –και για τον Τραμπ περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον– είναι οι δύο όψεις τού ίδιου νομίσματος. Ποιοι περιέβαλαν τον Τραμπ στην ορκωμοσία του; Ολα τα «αδέλφια» της τεχνολογίας της Σίλικον Βάλεϊ. Και ο Μασκ, ο οποίος έκανε τα περισσότερα από τους περισσότερους για να τον εκλέξει, ξοδεύοντας περισσότερα από 200 εκατ. δολάρια, ανταμείφθηκε με μια θέση στον Λευκό Οίκο.
Οδηγός πεδίου
Οι αναγνώστες θα σημειώσουν, ωστόσο, ότι η κυβερνητική δουλειά του Μασκ δεν είχε καλό τέλος και έστειλε τις πωλήσεις και την τιμή της μετοχής της Tesla στα Τάρταρα. Αλλά όσοι θέλουν να προχωρήσει ο Οσνος πέρα από την καταγραφή των τάσεων των υπέρ-πλουσίων και να γράψει ένα μανιφέστο για το πώς θα τους ξεφορτωθούμε οριστικά, θα πρέπει να ψάξει αλλού. Αυτός είναι ένας οδηγός πεδίου, όχι ένα εγχειρίδιο οδηγιών, υπογραμμίζει ο Αρλιτζ στους Times.
Το βιβλίο είναι γραμμένο καλύτερα από ό,τι ένας συνηθισμένος οδηγός πεδίου, πράγμα αναμενόμενο βέβαια, αφού είναι έργο ενός συνεργάτη του έγκριτου New Yorker. Ο Ιβαν Οσνος περιγράφει τον θύλακα του Γκρίνουιτς στο Κονέκτικατ, που κυριαρχείται από τα hedge funds (επενδυτικά κεφάλαια), ως «ένα από τα πλουσιότερα μέρη των ΗΠΑ, όπου οι δυνάμεις του κεφαλαίου και της πολιτικής συναγωνίζονται φιλικά, σαν συνταξιούχοι στην ουρά για μια ομελέτα». Συχνά, δε, το κείμενο είναι αστείο.
Ο συγγραφέας αναφέρει, για παράδειγμα, πώς η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης δημιούργησε μια γενιά νέων δισεκατομμυριούχων, η προσέγγιση των οποίων στο χρήμα ενέπνευσε ένα δημοφιλές ανέκδοτο: «Ενας ολιγάρχης καυχιέται σε έναν άλλον: “Κοίτα αυτή τη νέα γραβάτα. Μου κόστισε 200 δολάρια!” Και ο άλλος απαντά: “Ηλίθιε! Θα μπορούσες να είχες αγοράσει την ίδια για χίλια!”». Το μόνο εκνευριστικό είναι ο αριθμός των ιστοριών και των συνεντεύξεων που είναι ανώνυμες, αλλά αυτό πάει πακέτο με τη χρυσοφόρο περιοχή, παρατηρεί ο Αρλιτζ στους Times.
Ο Ιβαν Οσνος ξεκινάει το βιβλίο του παραθέτοντας τα λόγια της ολιγαρκούς γιαγιάς του: «Το μόνο που χρειάζεσαι είναι μερικά ωραία πράγματα», του είχε πει. Αλλά μετά από μερικές εβδομάδες στο «Κροισιστάν», ακόμη και ο ίδιος παραδέχεται ότι είναι εκπληκτικό το τι μπορείς να συνηθίσεις. Φτάνοντας στο Μονακό, τον εγκαθιστούν σε ένα κλαμπ μόνο για μέλη, που επισκέπτονται πολυτελή γιοτ. Λίγο αργότερα, μέσα στην αρωματισμένη, ήσυχη καμπίνα του, σχεδιασμένη από τον διάσημο αρχιτέκτονα Νόρμαν Φόστερ έτσι ώστε να προσφέρει πανοραμική θέα στη Μεσόγειο και στις βασιλικές απολαύσεις του «Queen Mary», «γρήγορα κατάλαβα ότι δεν θα ήμουν ποτέ ξανά πλήρως ικανοποιημένος πουθενά αλλού», σημειώνει.
Το επόμενο πρωί κοιτάζει επίμονα έναν άνδρα σε ένα γιοτ «μεσαίας κατηγορίας» στη μαρίνα και νιώθει μια νέα αίσθηση, «την αδιαμφισβήτητη αίσθηση ανωτερότητας»…