Η καθηγήτρια Σάρα Μπλάγκτεν, ακαδημαϊκός της Οξφόρδης, είναι αποφασισμένη να βρει έναν τρόπο να αποτρέψει την εμφάνιση του καρκίνου.
«Είναι σαν να υπάρχει ένας μετεωρίτης που πέφτει στη Γη κάθε μέρα και σκοτώνει ανθρώπους, κι εμείς απλώς τον κοιτάμε να πέφτει. Εως το 2040, τα ετήσια νέα περιστατικά καρκίνου μπορεί να είναι μισό εκατομμύριο στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η ασθένεια σκοτώνει χωρίς διακρίσεις. Περίπου 167.000 άνθρωποι στη Βρετανία πέθαναν πέρυσι από αυτόν τον «δολοφόνο». Δεν θα ήταν εκπληκτικό αν μπορούσαμε να σταματήσουμε τον καρκίνο πριν καν ξεκινήσει;» λέει στους Times του Λονδίνου.
Η έρευνά της επικεντρώνεται ακριβώς σε αυτό: Την διερεύνηση των μηχανισμών που καθορίζουν τη συμπεριφορά του καρκίνου, ιδίως τη μετάβαση από το προκαρκινικό στάδιο στη νόσο και οι νέες μεθόδους πρόληψης και θεραπείας.
Οπως η ίδια λέει στους Times το ιατρικό αίνιγμα του καρκίνου, που βασανίζει την επιστήμη εδώ και χιλιετίες, βρίσκεται πλέον κοντά στη λύση του. Δεν είναι, φυσικά, μόνη.
Ογκολόγοι σε όλο τον κόσμο αναζητούν τρόπους να νικήσουν τον καρκίνο. Η Βρετανία — με χρηματοδότηση από το Cancer Research UK, του μεγαλύτερου ανεξάρτητου οργανισμού ερευνών για τη νόσο— ηγείται της προσπάθειας, με εκπληκτικές και ταχείες ανακαλύψεις με ταχύ ρυθμό, οι οποίες θα μπορούσαν να μεταμορφώσουν το μέλλον της πρόληψης, της διάγνωσης και της θεραπείας.
Για τη Μπλάγκντεν αποτελεί μόνο επαγγελματική πρόκληση· είναι και προσωπική υπόθεση. Ως κλινική επιστήμονας, περνά τη μισή της ημέρα φροντίζοντας καρκινοπαθείς στο Νοσοκομείο Churchill της Οξφόρδης, και την άλλη μισή κάνοντας έρευνα στο πανεπιστήμιο. Εχει κρατήσει στην αγκαλιά της εφήβους των οποίων το σώμα δεν μπορεί να αντέξει άλλες θεραπείες, και έχει πει σε γονείς ότι ο καρκίνος του παιδιού τους είναι θανατική καταδίκη. Η μητέρα της υποβλήθηκε πρόσφατα σε θεραπεία για καρκίνο του μαστού και η γιαγιά της πέθανε από καρκίνο του παχέος εντέρου. Οπως λέει, «το μυαλό των ογκολόγων είναι σαν νεκροταφείο. Εκατοντάδες υπέροχοι ασθενείς που δεν τα κατάφεραν μου έχουν μείνει στο μυαλό. Αυτό με κινητοποιεί».
Ενώ χορηγούσε ανοσοθεραπεία (ειδική θεραπεία που κινητοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα να καταστρέψει τον καρκίνο – χορηγείται σε συγκεκριμένες μορφές της νόσου ως πρώτη επιλογή ή συνδυαστικά με άλλα φάρμακα) σε βαριά πάσχοντες, άρχισε να σκέφτεται ότι το σώμα μπορεί να διδαχθεί να επιτίθεται σε προβληματικά κύτταρα πριν αυτά γίνουν καρκινικά και σχηματίσουν όγκους. «Μέχρι σήμερα, τα καρκινικά κύτταρα κατάφερναν να ξεφεύγουν από το ανοσοποιητικό μας σύστημα με έναν μανδύα αορατότητας», λέει στους Times. «Αυτό επιτρέπει στο κύτταρο να αναπτύσσεται και να γίνεται καρκίνος, που εξαπλώνεται στα όργανά μας και απομυζά τους πόρους του σώματος μέχρι να πεθάνουμε».
Στη διαδρομή από το φυσιολογικό κύτταρο προς το καρκινικό, υπάρχει ένα προκαρκινικό στάδιο, εξηγεί. «Το παρομοιάζω με το κουκούλι της πεταλούδας, κάτι που μπορεί να διαρκέσει περίπου μια δεκαετία. Αλλά αν μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε και να επιτεθούμε στα προκαρκινικά κύτταρα πολύ νωρίτερα, ίσως να μπορούσαμε να θεραπευτούμε πριν καν νοσήσουμε».
Η Μπλάγκντεν ξεκινά την ερχόμενη χρονιά δοκιμές για ένα προληπτικό εμβόλιο κατά του καρκίνου του πνεύμονα, το οποίο στοχεύει στο να «διδάξει» το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίζει καλύτερα τις πρώιμες μεταβολές και να εμποδίζει την εξέλιξή τους σε καρκίνο.
Συνεργάζεται με το University College London και το Francis Crick Institute. Αν οι δοκιμές πετύχουν, ελπίζει να σχεδιάσει μια σειρά από εξειδικευμένα εμβόλια, «και στη συνέχεια, τελικά, να τα συγκεντρώσει σε ένα ενιαίο εμβόλιο που θα μας προστατεύει όλους από το να εμφανίσουμε τη νόσο οπουδήποτε στο σώμα μας». Το πρώτο εμβόλιο πρόληψης του καρκίνου του πνεύμονα είναι έτοιμο για άτομα υψηλού κινδύνου. «Είναι σαν το τρίτο μου παιδί. Ελπίζω να μπορέσουμε να το διαθέσουμε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα για να ωφεληθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι. Αν όλα πάνε καλά, θα μπορούσε να είναι ευρέως διαθέσιμο μέσα σε μια δεκαετία», αναφέρει στους Times.
Oταν η Μπλάγκντεν συνέλαβε για πρώτη φορά την ιδέα των προληπτικών εμβολίων, ένιωσε υπερβολικά αμήχανη για να το πει δημόσια. «Οι γιατροί λέμε συνεχώς: Αν το είχαμε εντοπίσει νωρίτερα… Σκέφτηκα, γιατί δεν το σταματάμε πριν καν ξεκινήσει ο καρκίνος; Μου φαινόταν παράλογα αισιόδοξο. Αλλά τώρα που υπάρχει το εμβόλιο HPV, το οποίο έχει σημειώσει εκπληκτικά υψηλό ποσοστό επιτυχίας στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, αρχίζουμε να σκεφτόμαστε ότι ίσως δεν είναι και τόσο τρελή ιδέα». Το εμβόλιο HPV προστατεύει από ορισμένους τύπους του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) οι οποίοι έχουν ευθέως συσχετιστεί με γυναικολογικούς καρκίνους.
Βασισμένη στην τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή του επιτυχημένου εμβολίου της Οξφόρδης–AstraZeneca για την Covid-19, η ομάδα της συνεργάζεται με μια μεγάλη φαρμακευτική εταιρεία, η οποία, εάν το εμβόλιο LungVax αποδειχθεί αποτελεσματικό, θα μπορούσε να το διαθέσει προς χρήση. «Θα έχουν τη δυνατότητα να το παράγουν και να το διανείμουν σε μεγάλη κλίμακα», λέει η Μπλάγκντεν. Αλλά η ίδια δεν ενδιαφέρεται να κάνει περιουσία από αυτό. «Είμαι σίγουρη ότι το πανεπιστήμιο πιθανότατα έχει κάποια συμφωνία, αλλά εμένα δεν με παρακινεί το χρήμα. Το να κάνω τα πράγματα καλύτερα για τους ασθενείς και να αφήσω ένα αποτύπωμα σε αυτό το πεδίο είναι μεγαλύτερο κίνητρο», αναφέρει στους Times.
Δουλεύει ασταμάτητα, νιώθοντας ότι αγωνίζεται ενάντια στον χρόνο. «Αν δούμε ένα καθολικό εμβόλιο που θα προστατεύει από 20 είδη καρκίνου μέχρι τα εβδομήντα μου, τότε θα χαλαρώσω»! Η Μπλάγκντεν είναι 56 ετών.
Η ερευνήτρια θα είναι το κεντρικό πρόσωπο ενός τηλεοπτικού ντοκιμαντέρ του βρετανικού Channel 4, με τίτλο «Ντετέκτιβ Καρκίνου: Αναζητώντας την Ιαση», που θα παρουσιαστεί σε τρία επεισόδια από την επόμενη εβδομάδα.
Εκτός από τη δουλειά της Μπλάγκντεν, το ντοκιμαντέρ θα παρακολουθήσει τον νευροχειρουργό καθηγητή Ρίτσαρντ Μερ, που καταπολεμά τους όγκους εγκεφάλου αναλύοντας το DNA τους, και την καθηγήτρια Καρολάιν Ντάιβ, η οποία ανιχνεύει τη νόσο μέσω αιματολογικών εξετάσεων.
Και οι τρεις επιστήμονες σκέφτονται μεγαλόπνοα. Συμφωνούν ότι βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας εποχής στην αντιμετώπιση του καρκίνου, μιας εποχής θα αλλάξει την Ιατρική για πάντα.
Κανείς δεν έχει σημειώσει πραγματική πρόοδο στον καρκίνο του εγκεφάλου εδώ και δεκαετίες, αλλά ο Μερ, που εργάζεται στο νοσοκομείο Addenbrooke’s στο Κέιμπριτζ, είναι αποφασισμένος να το αλλάξει αυτό.
Η θεραπεία του καρκίνου του εγκεφάλου δεν έχει αλλάξει εδώ και 30 χρόνια. Βασίζεται στη χειρουργική επέμβαση, την ακτινοθεραπεία και τη χημειοθεραπεία. «Αυτό λειτουργεί σχετικά καλά σε περίπου ένα τρίτο των ασθενών και λιγότερο καλά στα δύο τρίτα, αλλά η μέση επιβίωση παραμένει λίγο πάνω από έναν χρόνο.»
O Mer είναι συν-επικεφαλής μιας κλινικής δοκιμής που ονομάζεται 5G platform study, η οποία χρηματοδοτείται από το Cancer Research UK και το Minderoo Foundation στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Με την ομάδα του εξετάζουν τον μεταβολισμό των όγκων του εγκεφάλου και το ανοσοποιητικό σύστημα, για να δουν αν μπορούν να το ρυθμίσουν ή να το ενισχύσουν χρησιμοποιώντας στοχευμένες θεραπείες και φάρμακα που χρησιμοποιούνται ήδη σε άλλους καρκίνους.
Η ομάδα του σχεδιάζει να εντοπίσει τη γενετική μετάλλαξη που προκαλεί κάθε καρκίνο και μετά να την «ταιριάξει» με το κατάλληλο φάρμακο όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Η όλη διαδικασία παλαιότερα διαρκούσε μήνες –χρόνο που οι ασθενείς δεν είχαν– αλλά η ομάδα του Mair βρήκε τρόπο να το κάνει σε τρεις εβδομάδες.
Ο Μερ ελπίζει κάποια μέρα να βρει θεραπεία για την πλειονότητα των ασθενών με καρκίνο του εγκεφάλου ή τουλάχιστον έναν τρόπο να παρατείνει τη ζωή τους. «Πρέπει να είμαστε φιλόδοξοι. Μόλις πρόσφατα σταμάτησαν να με θεωρούν τρελό. Αλλά κάποτε πιστεύαμε ότι δεν υπήρχαν θεραπείες για τον καρκίνο του μαστού. Δεν θέλω να ακουστώ υπερφίαλος, αλλά γιατί όχι και για τον καρκίνο του εγκεφάλου;», λέει στους Times.
Το Μάντσεστερ, όπως η Οξφόρδη και το Κέιμπριτζ, αποτελεί ένα ακόμη κέντρο αριστείας στην έρευνα για τον καρκίνο. Η εργασία της καθηγήτριας Κάρολαϊν Ντάιβ αφορά την αξιοποίηση βιοδεικτών, ώστε να αναπτυχθούν λιγότερο επεμβατικές μέθοδοι, όπως αιματολογικές εξετάσεις, για τη βελτίωση της ανίχνευσης του καρκίνου. Είναι διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιοδεικτών του Cancer Research UK στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ.
«Εξετάζουμε τα θραύσματα DNA που αποβάλλονται από τον όγκο στο αίμα, για να κατανοήσουμε από πού ξεκίνησε ο όγκος. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι θέλουμε να δούμε αν οι εξετάσεις αίματος μπορούν να εντοπίσουν τον καρκίνο στο πρώιμο στάδιό του. Οσο νωρίτερα μπορούμε να ανιχνεύσουμε έναν καρκίνο, τόσο λιγότερες πιθανότητες έχει να εξελιχθεί σε επιθετικό» λέει στους Times η Ντάιβ.
Οι εξετάσεις που διενεργεί το εργαστήριό της είναι τόσο ευαίσθητες, που μπορούν να εντοπίσει τον καρκίνο πολύ πριν γίνει ορατός σε μια απεικονιστική εξέταση ή πριν προκαλέσει συμπτώματα. Κάποιοι καρκίνοι είναι ευκολότερο να εντοπιστούν νωρίς από άλλους, εξηγεί. «Είναι σαν έναν κόκκο άμμου στην παραλία — ψάχνεις για ελάχιστους δείκτες. Είναι εφικτό; Ισως. Αλλά πρέπει να κάνουμε πολλά πειράματα».
Θα ήταν υπερβολικά αισιόδοξο, προσθέτει, να πιστεύει κανείς ότι μπορούν να αναπτυχθούν τέτοιου είδους εξετάσεις μέσα στον επόμενο χρόνο ή κάτι τέτοιο. «Αλλά ο στόχος μπορεί να είναι ρεαλιστικός σε έναν κάπως μακρύτερο χρονικό ορίζοντα».
Και οι τρεις «ντετέκτιβ» του καρκίνου πιστεύουν ότι ζούμε μια εξαιρετική στιγμή στην ανθρώπινη Ιστορία.
«Είμαστε πολύ κοντά στο να νικήσουμε τον καρκίνο μια για πάντα»