Η ποπ κουλτούρα και το design της εποχής μας γίνονται (και πάλι) διαστημικά, όπως αποδεικνύουν διάφορες σύγχρονες δημιουργίες, από τα αεροδυναμικά αυτοκίνητα μέχρι τα ογκώδη καθίσματα, που μοιάζουν κατάλληλα για ένα σεληνιακό τοπίο. Αρχιτέκτονες, designers, κινηματογραφιστές και γκαλερί αναζητούν την έμπνευσή τους, αν όχι στον «στον πολύ, πολύ μακρινό γαλαξία» του επικού «Πολέμου των Αστρων», τουλάχιστον πέρα από την ατμόσφαιρα της Γης, γράφει στο BBC Culture η Κλαρ Ντάουντι.
Στην τελευταία, 37η ταινία με υπερήρωες της Marvel, «The Fantastic Four: Πρώτα Βήματα», που αναμένεται στους κινηματογράφους στα τέλη Ιουλίου, υπάρχει ένα «βυθισμένο» σαλόνι με κυκλικούς καναπέδες γύρω από ένα κρεμαστό τζάκι με γυαλιστερά λευκά κυκλικά τραπεζάκια στο πλάι, και αυτοκίνητα με υπερμεγέθη αεροδυναμικά πτερύγια «καρχαρία», δηλαδή όχι το τυπικό στυλ που περιμένει κανείς από μια blockbuster περιπέτειας δράσης.
Εδώ κάτω, δε, στον πραγματικό κόσμο, ορισμένοι μεγάλοι διακοσμητές εσωτερικών χώρων στις ΗΠΑ έχουν κάνει εξαιρετικά της μόδας την space-age αισθητική. Ο Τζαμπιέρο Ταλιαφέρι, με έδρα το Λος Αντζελες και το Μιλάνο, είναι ένας από τους designers που υιοθετούν την αισθητική «California Space-Age» για τα σπίτια μεγιστάνων της τεχνολογίας, συλλεκτών έργων τέχνης, δημιουργών μόδας και ποπ σταρ. Ενα από αυτά έχει μια αστραφτερή λευκή φουτουριστική σπειροειδή σκάλα που θα ταίριαζε απόλυτα στην ταινία επιστημονικής φαντασίας του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» (1968).
Και το παραθαλάσσιο σπίτι της αμερικανίδας διακοσμήτριας εσωτερικών χώρων Κέλι Γουέρστλερ στο Μαλιμπού είναι γεμάτο με διαστημικό design, όπως ο καναπές και οι σεζλονγκ της δεκαετίας του 1970 του ζευγαριού των αρχιτεκτόνων Afra &Tobia Scarpa, και η πολυθρόνα «Digamma» του 1957 του Ignazio Gardella.
Στο μεταξύ, μάρκες επίπλων όπως η Paulin, Paulin, Paulin έχουν εντοπίσει γρήγορα την τάση ή ίσως και να ηγούνται, σημειώνει η Ντάουντι στο BBC Culture. Η οικογενειακή επιχείρηση επανεκδίδει έπιπλα space-age design των αρχών της δεκαετίας του 1970 του επιδραστικού γάλλου σχεδιαστή επίπλων Πιέρ Πολέν. Ειδικά, η αρθρωτή διάταξη καθισμάτων «Dune Ensemble» έχει γίνει η αγαπημένη διασημοτήτων της μουσικής βιομηχανίας και των influencers. Οι ράπερ Φρανκ Οσιαν και Τράβις Σκοτ, ο μπασίστας των Red Hot Chili Peppers, Φλι (Μάικλ Μπάλζαρι, ο ποπ σταρ Τζάστιν Μπίμπερ και η Κιμ Καρντάσιαν λέγεται να έχουν από μία τέτοια στα σπίτια τους.
Οι γκαλερί και οι εκθέσεις design υιοθετούν επίσης αυτή τη ρετρο-φουτουριστική νοσταλγία. Η έκθεση «Science Fiction Design: From Space-Age to Metaverse», που παρουσιάζεται στο Vitra Design Museum στη γερμανική πόλη Βάιλ αμ Ράιν, εξερευνά πώς οι designers της Space-Age προμήθευαν τους σκηνοθέτες ταινιών επιστημονικής φαντασίας με τα ιδανικά έπιπλα για τις παραγωγές τους. Η σειρά καθισμάτων Djinn του Ολιβιέ Μουργκ από τη δεκαετία του 1960 εμφανίστηκε στο «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», η Tomato Chair του Αερο Ααρνιο του 1971 στην κωμωδία επιστημονικής φαντασίας «Οι Ανδρες με τα Μαύρα» (1997) του Μπάρι Σόνενφελντ και η Ribbon Chair του Πιερ Πολέν του 1966 στην ταινία «Blade Runner 2049» (2017) του Ντενί Βιλνέβ.
Στη φετινή Εβδομάδα Design του Μιλάνου, δε, το πιο καυτό εισιτήριο ήταν για η «La Prima Notte di Quiete», μια καθηλωτική εγκατάσταση που εξερευνά τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και κινηματογραφικής πρότασης. Ηταν δημιουργία των απίστευτα cool σχεδιαστών επίπλων Dimoremilano και του οίκου μόδας Loro Piana, οι οποίοι παρουσίασαν ένα είδος εξιδανικευμένου κινηματογραφικού διαμερίσματος εξαιρετικής κομψότητας και αισθητικής της δεκαετίας του 1970, με καθαρά ιταλο-καλιφορνέζικο space-age στυλ: βυθισμένες γωνιές συζήτησης, στρογγυλά κρεβάτια, καταρράκτες από κυβοειδή φωτιστικά τοίχου, ρετρό καθίσματα και ένα χαλί πράσινο ελεκτρίκ.
Το διαστημικό στυλ παρουσιάστηκε επίσης στην τεράστια έκθεση τέχνης Brafa Art Fair των Βρυξελλών. Κάθε χρόνο, η Delen Private Bank, η οποία διαθέτει μια εξαιρετική συλλογή μοντερνιστικής τέχνης και επίπλων των μέσων του περασμένου αιώνα, δημιουργεί μια σουίτα δωματίων στην έκθεση ως το απόλυτο διαμέρισμα. Αυτή τη φορά, το πιο τολμηρό δωμάτιό της ήταν καθαρόαιμο space-age: κόκκινοι γυαλιστεροί τοίχοι που θύμιζαν τις εκθέσεις «Visiona» του δανού αρχιτέκτονα και σχεδιαστή επίπλων Βέρνερ Πάντον, με το πιο διαστημικό σύμβολο, την καρέκλα Elda του ιταλού designer Τζο Κολόμπο.
Η προέλευση του στυλ space-age
Αυτή η αισθητική έχει τις ρίζες της στον ανταγωνισμό των δύο μεγάλων ψυχροπολεμικών δυνάμεων, ο οποίος ξεκίνησε το 1957, όταν οι Σοβιετικοί εκτόξευσαν τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο Sputnik 1 και συνεχίστηκε καθ’ όλη τη δεκαετία του 1960 με το επανδρωμένο διαστημικό πρόγραμμα Apollo της NASA. Τα γεγονότα αυτά κυριάρχησαν στα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης και οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ασπάστηκαν αμέσως την ιδέα ότι η ανθρωπότητα είχε εισέλθει σε μια νέα εποχή. «Φαινόταν φυσικό τα αντικείμενα και οι χώροι να το αντανακλούν αυτό», λέει στο BBC ο Πίτερ Μάρτιν, συγγραφέας του βιβλίου «Space Age Design» που κυκλοφορεί από τις γερμανικές εκδόσεις teNeues.
Σε αυτό το φόντο, λοιπόν, το προπολεμικό design και η αρχιτεκτονική έμοιαζαν ξαφνικά ξεπερασμένα. Αντ αυτού, το αποκορύφωμα της μόδας ήταν η φουτουριστική κομψότητα της καρέκλας Pallo ή Ball Chair του Εερο Ααρνιο του 1963, ιδανικά τοποθετημένης μέσα σε ένα μοντερνιστικό σπίτι.
Και δεν ήταν μόνο τα έπιπλα που εντάχθηκαν σε αυτόν τον πυρετό της διαστημικής εποχής. Τα αυτοκίνητα απέκτησαν τεράστια ουραία πτερύγια «καρχαρία» και τα αεροδρόμια άρχισαν να μοιάζουν με διαστημόπλοια, όπως το Κέντρο Πτήσεων της TWA του διάσημου φινλανδού αρχιτέκτονα Εερο Σάαρινεν στη Νέα Υόρκη.
Η τάση επιταχύνθηκε με την προσσελήνωση στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και αντικατοπτρίστηκε στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Εκτός από το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», στην τηλεόραση υπήρξε η εμβληματική σειρά «Star Trek», και στη μουσική το single «Telstar» (1962) των Tornados, ενώ και στη μόδα, παρουσιάστηκαν αρκετές φουτουριστικές εμφανίσεις. Μεταξύ αυτών ήταν το εμβληματικό διαστημικό φόρεμα με τις χρυσές αλυσίδες (1968), του avant garde ισπανού σχεδιαστή Πάκο Ραμπάνε, ο οποίος «έδωσε σχήμα στην εποχή του Διαστήματος», όπως έγραψε το 2023 στα social media η διευθύντρια μόδας των New York Times Βανέσα Φρίντμαν.
Υπήρχε, εξάλλου, και ένας πρακτικός λόγος για τη δημοτικότητα του σχεδιασμού της διαστημικής εποχής, επισημαίνει η Κλαρ Ντάουντι στο BBC Culture. Εμφανίστηκε με την έλευση των νέων διαθέσιμων υλικών, τα οποία είχαν αναπτυχθεί στα χρόνια του πολέμου, και στα μέσα της δεκαετίας του 1950 έβρισκαν τον δρόμο τους στα εργαστήρια και τα ατελιέ μιας νέας γενιάς σχεδιαστών.
Για ένα διάστημα, το πλαστικό έγινε συνώνυμο με αυτό που σήμερα ονομάζεται space-age design. Οπως λέει στο βιβλίο του Μάρτιν η Κριστίνα Μπάρνια, επικεφαλής της Plastic Design Collection στο Μουσείο Design των Βρυξελλών: «Τη δεκαετία του 1950, το πλαστικό αντιπροσώπευε τις δυνατότητες, την ελευθερία και τη χαρά. Την ελευθερία του σχήματος, τη δυνατότητα να δημιουργηθούν νέα έπιπλα, να επιπλωθούν νέα σπίτια, [ήταν] ένα υλικό που μιλούσε σε μια νέα γενιά που είχε την επιθυμία να ζήσει διαφορετικά. Το πλαστικό δεν ήταν πλέον ένα υλικό που μιμούνταν ό,τι είχε προηγηθεί. Αρχισε να ενσαρκώνει το μέλλον. Δημιούργησε ένα εντελώς νέο όραμα της πραγματικότητας».
Ενας άλλος παράγοντας ήταν η μαζική παραγωγή, η οποία εκτοξεύτηκε στα χρόνια του πολέμου για τα πυρομαχικά και στη συνέχεια στράφηκε προς την αναπτυσσόμενη καταναλωτική κουλτούρα. Οι έξυπνοι σχεδιαστές συμμάχησαν με τους κατασκευαστές. «Η ιστορία του space-age design είναι από πολλές απόψεις μια ιστορία συνεργασίας μεταξύ σχεδιαστών και κατασκευαστών. Ο Τζο Κολόμπο με την Kartell, ο Εερο Σάαρινεν με την Knoll, ο Βέρνερ Πάντον με τη Vitra, ο Πίτερ Γκίτζι με την Elastogran», γράφει ο Πίτερ Μάρτιν στο βιβλίο του «Space Age Design».
Το αποκορύφωμα του διαστημικού design ήταν αμέσως μετά την προσεδάφιση στο φεγγάρι. «Γνωρίζουμε τώρα ότι αυτό που έμοιαζε με την αρχή των πραγμάτων ήταν στην πραγματικότητα το τέλος τους. Σύντομα θα φεύγαμε από τη Σελήνη και δεν θα επιστρέφαμε», λέει ο Μάρτιν. «Αλλά μέσα στην ευφορία της προσσελήνωσης, τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να φαίνονται πιο διαφορετικά», παρατηρεί.
Εκείνη τη στιγμή, το Διάστημα ήταν το πιο καυτό θέμα και το παγκόσμιο mainstream ενδιαφέρον έδωσε μια τεράστια δόση ενέργειας στο διαστημικό design και την επιρροή του. Το έβλεπες παντού, από το «Space Oddity» του Ντέιβιντ Μπόουι, που κυκλοφόρησε ένα μήνα μετά την προσσελήνωση, μέχρι την τηλεόραση Videosphere της JVC που μοιάζει με διαστημικό κράνος.
Σε μια εποχή (τη δεκαετία του 1960), λοιπόν, που φαινόταν λογικό να υποθέσουμε ότι μέσα σε λίγες δεκαετίες θα ζούσαμε στο Διάστημα, οι σχεδιαστές σκέφτηκαν πώς θα μπορούσε να φαίνεται αυτό, γράφει στο BBC Culture η Ντάουντι.
Ο σχεδιασμός των καναπέδων είναι ένα κλασικό παράδειγμα. «Οι αρθρωτοί καναπέδες υπήρχαν από τη δεκαετία του 1940, αλλά τώρα πλέον ήταν απλωμένοι και ηρωικοί, φτιαγμένοι για υπέροχους, φουτουριστικούς τρόπους ζωής», λέει ο Μάρτιν. Οι άκαμπτες φόρμες ήταν ντεμοντέ. Αντίθετα έγιναν της μόδας τα αισθησιακά, φυσικά σχήματα. Ηταν statement καναπέδες, που θα μπορούσαν να ανήκουν σε μια βίλα στη λίμνη Κόμο ή σε έναν διαστημικό σταθμό σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Το να κάθεσαι στητός ήταν out, οι καναπέδες προσφέρονταν για ύπνο, κοσμικότητες και διασκέδαση.
Αυτή την εποχή προέκυψαν δύο «γίγαντες» που χαρακτηρίζουν το κίνημα του space-age design, ο εμβληματικός καναπές χωρίς μπράτσα Togo ( 1973), που σχεδίασε ο Μισέλ Ντυκαρουά για την Ligne Roset, και το ντιβάνι «Camaleonda» (1972) του Μάριο Μπελίνι για την B&B Italia. Και τα δύο έπιπλα εξακολουθούν να παράγονται και παραμένουν εξαιρετικά περιζήτητα.
Και τώρα αυτή η αισθητική επέστρεψε. Μια αίσθηση εκ νέου ανακάλυψης, μια γερή δόση νοσταλγίας και μια νέα αίσθηση ανταγωνισμού συμβάλλουν στην αναβίωση του space-age design, παρατηρεί η Ντάουντι στο BBC Culture.
Η νοσταλγία ξεκίνησε το 2022, όταν το τζάκετ που φορούσε ο Μπαζ Ολντριν στην ιστορική αποστολή του Apollo 11 πουλήθηκε σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s στη Νέα Υόρκη για 2,8 εκατ. δολάρια (2,49 εκατ. ευρώ). Εκτοτε, τα διαστημικά αναμνηστικά έχουν γίνει μια τεράστια αγορά. Και πέρυσι, το καθηλωτικό σόου, «The Moonwalkers» του Τομ Χανκς –που αναδημιουργεί τις αποστολές Apollo– ήταν το κύριο αξιοθέατο στο Lightroom του Λονδίνου.
«Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτό που αντιπροσωπεύει εκείνη η εποχή, την πρωτοποριακή ευαισθησία των δυτικών εθνών που αγκάλιασαν το μέλλον με μια αίσθηση αποστολής», λέει ο Μάρτιν.
Tο ενδιαφέρον για την πρώτη διαστημική εποχή ενισχύεται από το γεγονός ότι τώρα βρισκόμαστε στο κατώφλι της δεύτερης, σημειώνει στο BBC Culture η Κλαρ Ντάουντι. Το πρόγραμμα Artemis της NASA πρόκειται να επιστρέψει στη Σελήνη, και έχει προγραμματιστεί να προσγειωθούν άνθρωποι το 2027 για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1970. Αυτή τη φορά, δε, ο αγώνας είναι διεθνής, με την Κίνα, την Ινδία και ιδιωτικές αμερικανικές εταιρείες να ανταγωνίζονται για την πρωτοκαθεδρία στο Διάστημα.
Αυτό εκδηλώνεται με εντυπωσιακά ζωντανό design από διάφορες περιοχές του κόσμου, όπως το έργο του κινεζικής καταγωγής Πενγκ Ζενγκ (senior product designer της Zoom στην Καλιφόρνια) και του Ιζον Τσου (ιδρυτή του multidisciplinary design studio Fununit Design & More στην κινεζική πόλη Χανγκτσού).
Σχεδιαστές όπως αυτοί, λέει ο Μάρτιν, «δημιουργούν ένα όραμα για νέους τρόπους ζωής που είναι εντελώς ανεμπόδιστοι από τις αποσκευές των προηγούμενων».