Ο Τιμ Μπέρνερς-Λι, εφευρέτης του Παγκόσμιου Ιστού, αφηγείται στον Guardian γιατί αποφάσισε να χαρίσει την πιο σημαντική τεχνολογική ανακάλυψη της εποχής μας δωρεάν στην ανθρωπότητα και πώς βλέπει σήμερα τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο ψηφιακός κόσμος.
Hταν μόλις 34 ετών, γράφει, όταν συνέλαβε την ιδέα για τον Παγκόσμιο Ιστό. Την παρουσίαζε σε κάθε ευκαιρία: σε συναντήσεις, σε πίνακες, ακόμα και «σχεδιάζοντας τον ιστό στο χιόνι με ένα μπαστούνι του σκι» σε μια βόλτα με φίλο του. Στο ερευνητικό κέντρο CERN, όπου εργαζόταν, οι προϊστάμενοί του αρχικά θεώρησαν την πρότασή του «λίγο εκκεντρική». Τελικά, όμως, του επέτρεψαν να τη δουλέψει. Ο ίδιος είχε εμμονή με την ιδέα να συνδυάσει δύο τεχνολογίες: το Διαδίκτυο και το υπερκείμενο (hypertext), που δίνει ζωή σε ένα έγγραφο προσθέτοντας «συνδέσμους».
Πίστευε ότι η απλότητα της πλοήγησης που θα προσέφερε ο Ιστός θα απελευθέρωνε τη δημιουργικότητα και τη συνεργασία σε παγκόσμια κλίμακα. «Αν μπορείς να βάλεις τα πάντα εκεί, τότε με τον καιρό θα υπάρχουν τα πάντα εκεί» έλεγε. Ομως, για να γίνει αυτό, όλοι έπρεπε να μπορούν να τον χρησιμοποιούν, και, κυρίως, να θέλουν να τον χρησιμοποιούν. Δεν μπορούσε να ζητήσει πληρωμή για κάθε αναζήτηση ή αποστολή. Ετσι, για να πετύχει, ο Ιστός έπρεπε να είναι δωρεάν. Το 1993, έπεισε τη διοίκηση του CERN να παραχωρήσει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, βάζοντας την εφεύρεση στον δημόσιο τομέα. «Χαρίσαμε τον Ιστό σε όλους» γράφει στον Guardian.
Σήμερα, αναρωτιέται: «Είναι ο Ιστός ακόμα δωρεάν;». Η απάντησή του είναι αρνητική. Ενα μικρό πλήθος από μεγάλες πλατφόρμες συλλέγει ιδιωτικά δεδομένα χρηστών, τα μοιράζεται με εμπορικούς μεσάζοντες ή καταπιεστικές κυβερνήσεις, και χρησιμοποιεί αλγορίθμους που έχουν εθιστική επίδραση και βλάπτουν την ψυχική υγεία, ιδιαίτερα των εφήβων. «Δεν ταιριάζει με το όραμά μου για έναν ελεύθερο Ιστό το να δίνουμε τα προσωπικά δεδομένα μας απλώς για να έχουμε πρόσβαση» επισημαίνει.
Σε πολλές πλατφόρμες, ο χρήστης έχει πάψει να είναι πελάτης και έχει γίνει το προϊόν. Τα δεδομένα, ακόμα και ανώνυμα, πωλούνται σε τρίτους που τα αξιοποιούν για στοχευμένο περιεχόμενο και διαφημίσεις. Αυτό συχνά περιλαμβάνει επιβλαβές υλικό που προκαλεί βία, διαδίδει παραπληροφόρηση και υπονομεύει την κοινωνική συνοχή.
Ο Μπέρνερς-Λι θεωρεί ότι η τεχνολογία μπορεί να επιστρέψει την εξουσία στο άτομο. Αναφέρεται στο Solid, ένα ανοιχτό πρότυπο που ανέπτυξε με την ομάδα του στο MIT. Σε αυτό, οι εφαρμογές δεν κατέχουν αυτομάτως τα δεδομένα σου· πρέπει να τα ζητήσουν και ο χρήστης αποφασίζει αν θα τα μοιραστεί. Ετσι, τα προσωπικά στοιχεία παραμένουν ως έναν βαθμό υπό τον έλεγχο του ατόμου. «Εσύ παράγεις όλα αυτά τα δεδομένα, τις πράξεις, τις επιλογές, το σώμα, τις προτιμήσεις, τις αποφάσεις σου. Πρέπει να τα κατέχεις. Να ενδυναμώνεσαι από αυτά» γράφει.
Κάπου ανάμεσα στο πρώτο όραμα του web 1.0 και την άνοδο των κοινωνικών δικτύων του web 2.0, χάθηκε ο δρόμος, σημειώνει. Σήμερα, η κοινωνία βρίσκεται σε νέο σταυροδρόμι: Τεχνητή Νοημοσύνη θα χρησιμοποιηθεί για πρόοδο ή για επιβάρυνση; «Η ώρα να αποφασίσουμε το μοντέλο διακυβέρνησης για την ΤΝ ήταν χθες. Πρέπει να δράσουμε επειγόντως» τονίζει στον Guardian.
Ανατρέχει σε ένα δικό του σενάριο του 2017: μια TN που δουλεύει για τον χρήστη, όπως ο γιατρός ή ο δικηγόρος, θα πρέπει να δεσμεύεται από νόμους και κώδικες δεοντολογίας: «Γιατί να μην ισχύσει αυτό για την ΤΝ;» αναρωτιέται. Εχουμε μάθει από τα κοινωνικά δίκτυα ότι η δύναμη συγκεντρώνεται σε μονοπώλια που εκμεταλλεύονται προσωπικά δεδομένα. «Δεν μπορούμε να αφήσουμε να γίνει το ίδιο με την ΤΝ».
Η αργή προσαρμογή των κυβερνήσεων ενισχύει τη δυσπιστία προς τη δημοκρατία. Ο χώρος της ΤΝ είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικός, και οι αποφάσεις λαμβάνονται από εταιρείες. Ομως, όπως τονίζει, αυτό δεν θα φέρει αξία στον πολίτη. Θυμίζει ότι ο Ιστός κωδικοποιήθηκε σε έναν απλό υπολογιστή σε ένα μικρό δωμάτιο, που όμως ανήκε στο CERN, έναν διεθνή οργανισμό ο οποίος δημιουργήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να ενισχύσει την επιστημονική συνεργασία. «Δύσκολα φαντάζεται κανείς μια μεγάλη εταιρεία να μοιράζεται τον Ιστό χωρίς εμπορικό όφελος, όπως έκανε το CERN», λέει, προτείνοντας τη δημιουργία ενός αντίστοιχου, μη κερδοσκοπικού οργανισμού για την ΤΝ.
Κλείνοντας, θυμίζει: «Εδωσα τον Παγκόσμιο Ιστό δωρεάν γιατί πίστευα ότι μόνο έτσι θα λειτουργούσε· αν λειτουργούσε για όλους». Σήμερα πιστεύει ότι αυτό ισχύει πιο πολύ από ποτέ. Η ρύθμιση και η παγκόσμια διακυβέρνηση είναι τεχνικά εφικτές, αλλά εξαρτώνται από την πολιτική βούληση. Αν υπάρξει, υπάρχει η δυνατότητα να αποκατασταθεί και ο Ιστός ως εργαλείο συνεργασίας, δημιουργικότητας και συμπόνιας πέρα από πολιτισμικά σύνορα. «Μπορούμε να δώσουμε τη δύναμη ξανά στα άτομα και να ξαναπάρουμε πίσω τον Ιστό. Δεν είναι αργά».