Κάτι ήξερε ο Ζακ Κας, εμπορικό στέλεχος της εταιρείας Open AI, που έλεγε ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη φέρνει τη μεγαλύτερη επανάσταση στην ιστορία της ανθρωπότητας. Κοινωνίες ανά τον κόσμο, αμήχανες, έκθαμβες με την πρόοδο της τεχνολογίας, προσπαθούν να προσδιορίσουν τη στάση τους απέναντί της, σχοινοβατώντας πάνω σε φοβικά σύνδρομα και στη λαχτάρα για πρόοδο.
Ο δικηγορικός κόσμος δοκιμάζεται και αυτός από υπαρξιακές –στ’ αλήθεια– αγωνίες, βλέποντας τους αλγόριθμους να επεξεργάζονται νομοθεσία και νομολογία με εντυπωσιακές ταχύτητες. Μαθαίνοντας ότι το ChatGPT3 σημείωσε επιτυχία της τάξης του 40% στις εξετάσεις του αγγλικού Δικηγορικού Συλλόγου, ενώ το προηγμένο ChatGPT4 τα κατάφερε ακόμη καλύτερα, αγγίζοντας το θεαματικό 95%. Παρακολουθώντας τα κατορθώματα ενός 30χρονου δικηγόρου ονόματι Γουίνστον Γουάινμπεργκ: η Harvey, νεοφυής επιχείρηση ΤΝ που δημιούργησε το 2022 παρέα με έναν φίλο του, πρώην ερευνητή της DeepMind, τον Γκέιμπ Περέιρα, αποτιμάται πλέον στα 5 δισ. δολάρια.
Και καλά σήμερα: η ΤΝ έχει γίνει το δεξί χέρι των δικηγόρων σε βασικές διαδικαστικές πτυχές της επαγγελματικής καθημερινότητάς τους. Αύριο όμως; Μπορεί η τεχνολογία να τους υπερκεράσει; Και ποια είναι τα όρια στη χρήση της; Ορια ηθικά, και δη σε έναν τομέα ευαίσθητο, όπως η Δικαιοσύνη;
Ο Garfiled και οι ψευδείς παραπομπές
Το Protagon ζήτησε από τη Νατάσα Μαυρομμάτη, δικηγόρο, ιδρύτρια της ΑΜ Digitalex Ltd, η οποία διαθέτει εμπειρία στην Ελλάδα και στο Ηνωμένο Βασίλειο, να σκιαγραφήσει καταρχάς το τοπίο. «Δεν ήταν δυνατόν η ΤΝ να μη χτυπήσει και την πόρτα των νομικών υπηρεσιών – προσφέρει ταχύτητα, ευκολία και μείωση κόστους», τονίζει η κ. Μαυρομμάτη.
«Ηδη υπάρχουν νομικά εργαλεία που χρησιμοποιούν την ΤΝ με σκοπό τη διεκπεραίωση μιας σειράς εργασιών, απλών και επαναλαμβανόμενων, προκειμένου να διευκολύνουν τη λειτουργία ενός νομικού τμήματος, όπως είναι η ανάλυση εγγράφων, η οργάνωση αρχείων, οι περιλήψεις, η αναζήτηση, η έρευνα, η δημιουργία ροής εργασίας (workflow).
»Επίσης, δικηγορικές εταιρείες, σε συνεργασία με τρίτα μέρη ή και με δικά τους μέσα (in house), προβαίνουν στην ανάπτυξη λογισμικού με βάση την ΤΝ για εσωτερικές ανάγκες, όπως για παράδειγμα διαχείριση συμβολαίων, σύνταξη ή επεξεργασία απλών κειμένων, αναζήτηση και κατηγοριοποίηση πληροφοριών.
»Υπάρχουν και αυτοτελείς εφαρμογές με καταβολή ελάχιστης χρέωσης, όπως o Garfield στο Ηνωμένο Βασίλειο, εργαλείο για σύνταξη και διαχείριση αγωγών με απαιτήσεις έως και 10.000 στερλίνες, το οποίο έχει πάρει έγκριση από τον Δικηγορικό Σύλλογο της Αγγλίας (Law Society of England & Wales).
»Να προσθέσω ότι η χρήση ΤΝ θα εφαρμοστεί και στα δικαστήρια, για απλούστευση και μεγαλύτερη ταχύτητα των εργασιών. Το 2025, η βρετανική κυβέρνηση εξήγγειλε σχέδιο δράσης, το ΑΙ Αction Plan for Justice, το οποίο, με έμφαση στη διαφάνεια, την ασφάλεια και τη δικαιοσύνη, αποτελεί συνδυασμό ΤΝ και ανθρώπινου δυναμικού, κατά τρόπον ώστε να δοθεί ώθηση στο έργο του ψηφιακού μετασχηματισμού, σε ορίζοντα περίπου τριών ετών. Το σχέδιο περιλαμβάνει την αυτοματοποίηση διαφόρων διαδικασιών, όπως ηλεκτρονική αρχειοθέτηση, διεκπεραίωση τιμολογίων, υποστήριξη ανθρώπινου δυναμικού. Επίσης, τη χρήση Chatbots – για μεταφράσεις, μεταξύ άλλων.
»Βεβαίως, όλα αυτά συνοδεύονται κατά καιρούς από προβλήματα. Ενδεικτικό είναι ότι το High Court στην Αγγλία συνέστησε στους δικηγόρους που παρίστανται ενώπιόν του να είναι ιδιαιτέρως προσεκτικοί όταν κάνουν χρήση ΤΝ, καθώς δεκάδες παραπομπές που είχαν αναφέρει σε δίκες ήταν είτε ψευδείς είτε παντελώς ανύπαρκτες. Το συγκεκριμένο φαινόμενο είναι γενικευμένο άλλωστε, παρόμοια κρούσματα εμφανίστηκαν σε χώρες όπως η Δανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες».
Οσοι τονίζουν ότι οι νομικές υπηρεσίες ΤΝ δεν είναι αλάνθαστες, αγαπούν να προβάλλουν ως παράδειγμα την υπόθεση Mata v. Avianca, με πρωταγωνιστή άνδρα, αεροπορικό επιβάτη, που ισχυρίστηκε ότι τραυματίστηκε στο γόνατο από μεταλλικό καρότσι σερβιρίσματος και μήνυσε την αεροπορική εταιρεία που είχε επιλέξει.
Ο συνήγορός του παρουσίασε στο δικαστήριο έγγραφο με αναφορά σε περισσότερες από 12 σχετικές δικαστικές αποφάσεις – μεταξύ άλλων Martinez v. Delta Air Lines, Zicherman v. Korean Air Lines, Varghese v. China Southern Airlines. Ακολούθησε Βατερλό, διότι ουδείς παράγοντας της δίκης μπορούσε να εντοπίσει τις αποφάσεις, με αποτέλεσμα τον εξευτελισμό του δικηγόρου, ο οποίος εν τέλει ομολόγησε ότι είχε για βοηθό του ένα πρόγραμμα ΤΝ.
Το πρόβλημα της διαφάνειας και των προσωπικών δεδομένων
Στον κόσμο των νομικών, η τεχνολογία αξιοποιεί ευρέως μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLM – Large Language Models), τα οποία επεξεργάζονται τεράστιους όγκους δεδομένων-κειμένων, που παράγουν πειστικές απαντήσεις, για να επιταχύνουν εργασίες όπως αναθεώρηση εγγράφων και νομική έρευνα – μοιάζουν, κατά κοινή ομολογία, αρκετά με το ChatGPT.
Αμερικανικά πανεπιστήμια κύρους, όπως το Πρίνστον, το Στάνφορντ και το ΜΙΤ, έθεσαν στο μικροσκόπιο αυτά τα μοντέλα, επιχειρώντας να ανιχνεύσουν τη διαφάνεια με την οποία εμφανίζεται το ζητούμενο αποτέλεσμα – πάντα σε σχέση με την είσοδο του σχετικού υλικού. Στην καλύτερη περίπτωση, η διαφάνεια αγγίζει μόλις το 54%, όταν μάλιστα το ChatGPT χαρακτηρίζεται από διαφάνεια της τάξης του 48%. Κοινώς, ο αλγόριθμος δρα κατά τρόπο σκοτεινό, εξ ου και η κακία που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, να μετονομαστεί η εταιρεία OpenAI σε CloseAI…
«Εχουν ξεπηδήσει νέα φαινόμενα, ως συνέπεια της κακής χρήσης των εργαλείων ΤΝ στον εργασιακό χώρο, όπως τo λεγόμενο “workslop”, που έχει να κάνει με διεκπεραίωση μιας εργασίας βασισμένης εξ ολοκλήρου στη χρήση ΤΝ, πολλές φορές χωρίς έλεγχο της ποιότητας του αποτελέσματος. Ως αποτέλεσμα, το προϊόν υστερεί σε ουσία, ποιότητα, αλλά και διαφάνεια», σημειώνει η κυρία Μαυρομμάτη. «Αναγκαστικά, η ίδια εργασία θα πρέπει να επαναληφθεί από την αρχή από άλλον εργαζόμενο, στοιχίζοντας επιπλέον χρόνο και πόρους στον εργοδότη, αλλά και οδηγώντας σε μειωμένη αξιοπιστία/ποιότητα υπηρεσιών στην εταιρεία/οργανισμό».
Την ίδια στιγμή, νέες μορφές ΤΝ προκαλούν ακόμη μεγαλύτερο φόβο, ιδίως η Παραγωγική ΤΝ (Generative AI), που μπορεί να γεννήσει δικό της, νέο περιεχόμενο. Για παράδειγμα, παίρνει κάποιος φωτογραφίες προσώπων που έχουν αναρτηθεί σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης και φτιάχνει μια δική του, καινούργια εικόνα. Προστασία προσωπικών δεδομένων μπορεί να υπάρξει σε ένα τέτοιο περιβάλλον; Η, αν πρόκειται φερειπείν για τραγούδια, προστασία δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας;
Στην παρούσα φάση, από νομικής πλευράς, η Ευρώπη επιχειρεί να δαμάσει με δυο πρωτοβουλίες το θηρίο της τεχνολογίας που έχει μπροστά της: το ΑΙ Act και τη Σύμβαση για την ΤΝ του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ο δρόμος είναι μακρύς ακόμη, με τα ερωτήματα για το μέλλον του δικηγορικού κλάδου να πέφτουν βροχή.
Το μέλλον των δικηγόρων
Φθάνοντας στο δια ταύτα, ένα είναι το κομβικό ερώτημα: Μπορεί ο αλγόριθμος να εκτοπίσει τον δικηγόρο; Πολύπειροι νομικοί, αλλά και νέοι, που τολμούν ευρύτατη χρήση συστημάτων ΤΝ, απαντούν αρνητικά – τουλάχιστον με βάση τα σημερινά δεδομένα. Ακαδημαϊκός, που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του επιμένει ότι τα συστήματα δυσκολεύονται με την πολυπλοκότητα και την αμφισημία της νομικής γλώσσας, ενώ είναι πεπεισμένος ότι κανένα μηχάνημα δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη «σοφία» ενός καλού δικηγόρου. Την εμπειρία του, την κριτική του ικανότητα, τη δύναμη της πρόβλεψης, τη στρατηγική του. Αλλά και την ανθρωπιά του, τη συναισθηματική νοημοσύνη με την οποία ενδύει τη σχέση με τον πελάτη του, την κατευναστική επιρροή που μπορεί να έχει πάνω στον τελευταίο, όταν γύρω του, στη δίνη των καταστάσεων, τα πάντα παίρνουν χαοτική μορφή.
Εκτιμώντας, δε, την ΤΝ ως εργαλείο και μόνο, ο ίδιος πιστεύει ότι η αξιοποίησή της είναι αυτή που θα κάνει τη διαφορά, αφήνοντας «πίσω» τα γραφεία που τη φοβούνται ή δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις υπηρεσίες της – ιδίως τα μικρά δικηγορικά γραφεία. Οσο για τις αμοιβές των συλλειτουργών της Δικαιοσύνης, είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι η ΤΝ θα τις επηρεάσει –αν δεν τις έχει επηρεάσει ήδη σε κάποιες περιπτώσεις– καθοριστικά.
Γνώστες του χώρου εκτιμούν ότι η μείωση των χρεώσιμων ωρών θα είναι τόσο μεγάλη, που τα περισσότερα δικηγορικά γραφεία δεν θα μπορέσουν να την αντέξουν. Η παράμετρος αυτή θα γονατίσει το παραδοσιακό μοντέλο χρέωσης ανά ώρα, οδηγώντας με μαθηματική ακρίβεια στην τιμολόγηση με σταθερή αμοιβή – αυτή μοιάζει να είναι το μέλλον.
Αν μετράει και η γνώμη του δισεκατομμυριούχου δικηγόρου Γουάινμπεργκ της Harvey, από το σαλόνι του ξενοδοχείου Claridge’s, σε συντάκτη των Financial Times: «Δεν νομίζω ότι η χρέωση ανά ώρα θα εξαφανιστεί τα επόμενα δύο ή τρία χρόνια. Νομίζω ότι αυτό που θα συμβεί είναι ότι πολλές εργασίες θα περιλαμβάνονται σε μια σταθερή αμοιβή, ενώ η χρεώσιμη ώρα για τους υψηλού επιπέδου συνεργάτες θα παραμείνει η ίδια. Οι δικηγόροι, λοιπόν, μάλλον θα είναι μαζί μας για λίγο ακόμη. Το μόνο που δεν είναι σαφές είναι πώς ακριβώς θα πληρώνονται».
Πληροφορίες που αξιοποιήθηκαν στο κείμενο αντλήθηκαν από τα πρακτικά επιστημονικής ημερίδας που διεξήγαγε ο Δικηγορικός Σύλλογος Πειραιά σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πειραιώς, υπό τον τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη και Δικαιοσύνη». Πιο συγκεκριμένα, από τις παρεμβάσεις του Στέφανου Γκρίτζαλη, καθηγητή στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πειραιώς και πρώην πρύτανη του Πανεπιστημίου Αιγαίου, καθώς και του Παναγιώτη Περάκη, δικηγόρου, πρώην προέδρου του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Δικηγορικών Συλλόγων (CCBE).