(…συνέχεια από το ΜΕΡΟΣ Α’ και το ΜΕΡΟΣ Β’)
O Ιούλιος του 2015 μπαίνει σε κλίμα αγωνίας και διχασμού. Απέχουμε μόλις τέσσερις μέρες από το δημοψήφισμα. Εκείνη την Τετάρτη (1/7/2015), έπειτα από πέντε μήνες διαπραγματεύσεων της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ με τους Θεσμούς (ΕΕ-ΕΚΤ-ΔΝΤ), η Ελλάδα βρίσκεται πλέον εκτός του Δεύτερου Μνημονίου, που έληξε τα μεσάνυχτα της 30ής Ιουνίου. Οχι όμως με τον τρόπο που θα ήθελε. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν στηρίζει πια τις τέσσερις ελληνικές τράπεζες που είναι κλειστές από τη Δευτέρα, ενώ οι πολίτες, εν μέσω capital controls, μπορούν μόνο να κάνουν ανάληψη 60 ευρώ την ημέρα από τα ATM.
Ο διχασμός είναι διπλός. Στο εσωτερικό της χώρας, ανάμεσα στο «Ναι» και στο «Οχι», αλλά και γύρω μας, όπου ανοίγονται δύο αγκαλιές. Η πρώτη είναι η Δύση. Οι χώρες της ΕΕ και οι ΗΠΑ τάσσονται έμμεσα ή άμεσα υπέρ του «Ναι» (δείτε το Μέρος Β’), ενώ μια άλλη ομάδα χωρών που σήμερα αποκαλούμε «Παγκόσμιο Νότο» περιμένει κι αυτή να υποδεχθεί την Ελλάδα.
Το κλίμα είναι φορτισμένο και ανταλλάσσονται βαριές κατηγορίες στη Βουλή, στα τηλεπαράθυρα αλλά και μεταξύ φίλων ή μελών της ίδιας οικογένειας:
♦ Η πλευρά του «Οχι» κατηγορεί τους υποστηρικτές του «Ναι» ως οπαδούς της τρόικας. Τους αποκαλεί ειρωνικά «Μενουμε-ευρωπαίους» και «τσιράκια του Σόιμπλε» (παρότι εκείνος ετοιμάζει το Grexit). Από το 2011 και μετά, το ετερόκλητο αντιμνημονιακό κίνημα στο οποίο μετέχει και η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή χρησιμοποιεί ακραίες εκφράσεις για όσους θεωρεί αντιπάλους του: «δωσίλογοι», «γερμανοτσολιάδες» κ.λπ.
♦ Οι υποστηρικτές του «Ναι» που τώρα δημιουργούν το δικό τους κίνημα λένε ότι «δεν θα γίνουμε Βενεζουέλα» και κατηγορούν σε υψηλούς τόνους την κυβέρνηση ότι οδηγεί τη χώρα στη χρεοκοπία και στην έξοδο από την ενωμένη Ευρώπη. Δεν κινούνται όμως με την οξύτητα της άλλης πλευράς.
Στο πλαίσιο του αντιμνημονιακού αγώνα είχαν σημειωθεί νωρίτερα ακραίες ενέργειες, όπως οι γροθιές που δέχθηκε τον Δεκέμβριο του 2010 ο τότε βουλευτής της ΝΔ, Κωστής Χατζηδάκης και η επίθεση εναντίον του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια με το σύνθημα «Παπούλια, προδότη» από στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ και άλλους συγκεντρωμένους στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου του 2011 στη Θεσσαλονίκη.
Οι δύο εκδοχές για τη χώρα θα συγκρουστούν λοιπόν στις αρχές Ιουλίου, ωστόσο οι πολίτες που θα πάνε στην κάλπη του δημοψηφίσματος έχουν να αντιμετωπίσουν ένα ερώτημα τεχνικό και εντελώς ακατανόητο για τη συντριπτική τους πλειοψηφία. «Εχουμε συρθεί από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ σε ένα σουρεαλιστικό δημοψήφισμα έξι ημερών, που συσκοτίζει και παγιδεύει την έκφραση της λαϊκής ετυμηγορίας. Το κείμενο του ψηφοδελτίου είναι ακατάληπτο και αλλοπρόσαλλο. Το ερώτημα είναι παραπλανητικό και πλαστό» σχολιάζει σε άρθρο του στα ΝΕΑ πριν το δημοψήφισμα ο Κώστας Λαλιώτης, που στηρίζει το «Ναι».
Αναγκαστικά, λοιπόν, οι πολίτες στηρίζονται σε όσα τους λένε τα κόμματα και οι πολιτικοί αρχηγοί. Οι οποίοι αυτές τις μέρες παίρνουν θέση καθώς οι δημοσκοπήσεις δημιουργούν εικόνα ντέρμπι. Εικόνα όμως λανθασμένη, όπως θα δείξει η κάλπη της 5ης Ιουλίου.
ΜΕΡΟΣ Γ’
Ανάμεσα σε δύο κόσμους
(1-13 Ιουλίου 2015)
Τετάρτη 1 Ιουλίου 2015
Οπως αναφέραμε στο Μέρος Β’, μετά την αδυναμία πληρωμής της δόσης των 300 εκατ. ευρώ προς το ΔΝΤ στις 5/6, η Ελλάδα δεν πληρώνει ούτε τη δόση των 1,6 δισ. ευρώ στις 30 Ιουνίου —που θα εξοφλούσε και την προηγούμενη— και γίνεται η πρώτη χώρα του αναπτυγμένου κόσμου που βρίσκεται σε αυτή τη θέση.
⇒ Flash back 2: Πριν από την Ελλάδα το 2015, οι χώρες που δεν είχαν πληρώσει δόσεις προς το ΔΝΤ ήταν το Σουδάν το 1984 (λόγω εμφυλίου πολέμου και ξηρασίας), η Σομαλία στα 90s (πάλι λόγω εμφυλίου) και η Ζιμπάμπουε του σκληρού δικτάτορα Ρόμπερτ Μουγκάμπε το 2001. Και οι τρεις αποτελούν περιπτώσεις δίχως ομοιότητες με την Ελλάδα, όπως φυσικά και το αιμοσταγές καθεστώς των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν που έγινε το 2021 η πρώτη χώρα που ακολούθησε την Ελλάδα στη μη πληρωμή του ΔΝΤ (σήμερα, το 2025, η χώρα μας όχι απλώς δεν χρωστάει αλλά έχει αποπληρώσει πρόωρα όλα τα δάνεια προς το Ταμείο, το οποίο προξένησε σημαντική ζημιά στην Ελλάδα, με αιχμή στελέχη του όπως ο τεχνοκράτης Πόουλ Τόμσεν, που υπερέβη κατά πολύ τον ρόλο του).
Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι η Ελλάδα δεν προσέφυγε στο ΔΝΤ από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ούτε οικεία βουλήσει από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου, η οποία υπέβαλε το αίτημα το 2010 και κλήθηκε να διαχειριστεί το τεράστιο έλλειμμα που της παρέδωσε η κυβέρνηση της ΝΔ του Κώστα Καραμανλή το 2009. Προσέφυγε αναγκαστικά επειδή δεν μπορούσε πια να δανειστεί και συγκεκριμένα (και) στο ΔΝΤ εξαιτίας της επιμονής της γερμανίδας καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ για να δεχθεί να εγκρίνει η Γερμανία το πρώτο μνημόνιο, με την Ελλάδα στο χείλος της χρεοκοπίας, τον γερμανικό Τύπο (Bild, Focus κ.λπ.) να αποκαλεί συλλήβδην τους Ελληνες «τεμπέληδες» και το Βερολίνο να δίνει προτεραιότητα στη διάσωση των τραπεζών του μετά την κρίση του 2008.
Βρισκόμαστε όμως στην Αθήνα του 2015 και την 1η Ιουλίου. To ΔΝΤ επιβεβαιώνει με μια στεγνή ανακοίνωσή του την καθυστέρηση της πληρωμής, η κυβέρνηση ζητάει παράταση αλλά η διαδικασία αυτή απαιτεί χρόνο για να εγκριθεί και είναι ήδη αργά. Ο Κλάους Ρέγκλινγκ, επικεφαλής του ευρωπαϊκού μηχανισμού που στηρίζει την Ελλάδα (ESM/EFSF) δηλώνει πως με τη λήξη του Δεύτερου Μνημονίου παύουν να είναι διαθέσιμα τα 7,2 δισ. ευρώ για την τελευταία δόση αλλά και ένα ποσό 10,9 δισ. που είχε μπει στην άκρη για το ενδεχόμενο ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών.
Πέρα από τα τεχνικά στοιχεία και τους αριθμούς, η ουσία είναι εξαιρετικά απλή: η Ελλάδα έχει ξεμείνει τελείως από λεφτά και κανένας (ούτε η Ρωσία) δεν θέλει να μας δανείσει το οποιοδήποτε ποσό. Οι καταθέσεις στις τράπεζες είναι στον αέρα χωρίς τη στήριξη της ΕΚΤ και σε λίγο θα είναι πρακτικά αδύνατο να πληρωθούν σε ευρώ μισθοί και συντάξεις.
Πέμπτη 2 Ιουλίου 2015
Με τις περισσότερες δημοσκοπήσεις να δείχνουν ντέρμπι ανάμεσα στο «Ναι» και στο «Οχι» και κάποιες μάλιστα να δίνουν οριακό προβάδισμα στο «Ναι», τα κόμματα ξεδιπλώνουν την επικοινωνιακή στρατηγική τους για την κάλπη της Κυριακής.
Σποτ του ΣΥΡΙΖΑ υπέρ του «Οχι»:
Σποτ της επιτροπής υποστήριξης του «Ναι» στην οποία μετέχουν στελέχη της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ, δήμαρχοι, δημοτικοί σύμβουλοι κ.ά. Πρωτεργάτες είναι ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης και ο δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης:
Παρασκευή 3 Ιουλίου 2015
Είναι η μέρα που ολοκληρώνονται οι τοποθετήσεις των κομμάτων και κυκλοφορούν οι τελευταίες δημοσκοπήσεις. Από τη μία πλευρά ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ και Χρυσή Αυγή τάσσονται υπέρ του «Οχι». Νέα Δημοκρατία, ΠΑΣΟΚ και Ποτάμι τάσσονται υπέρ του «Ναι», ενώ το ΚΚΕ κατά του συγκεκριμένου δημοψηφίσματος. Πέντε πρώην Πρωθυπουργοί, οι Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Κώστας Σημίτης, Κώστας Καραμανλής, Γιώργος Παπανδρέου και Αντώνης Σαμαράς (που παραμένει πρόεδρος της ΝΔ) τάσσονται με δηλώσεις τους υπέρ του «Ναι».
Οι δημοσκοπήσεις που βλέπουν το φως της δημοσιότητας την Παρασκευή (3/7), την τελευταία ημέρα που επιτρέπεται η δημοσίευσή τους, εξακολουθούν να δείχνουν ντέρμπι, ενώ ορισμένες δίνουν οριακό προβάδισμα στο «Ναι». Για παράδειγμα, σε δημοσκόπηση της Alco (εδώ στις 3/7) σε δείγμα 1.400 ψηφοφόρων, το 41,7% δηλώνει ότι θα ψηφίσει «Ναι» και το 41,1% «Οχι».
Παράλληλα με τις δημοσκοπήσεις που παρουσιάζουν τα δελτία ειδήσεων, η Παρασκευή είναι η βραδιά των μεγάλων συγκεντρώσεων. Η μεγαλύτερη είναι αυτή του «Οχι» στην Πλατεία Συντάγματος, με κεντρικό ομιλητή τον Α. Τσίπρα.
«Σήμερα όλος ο πλανήτης έχει τα μάτια του στραμμένα στην πλατεία Συντάγματος, στις μικρές και μεγάλες πλατείες της πατρίδας μας. Στον τόπο που γεννήθηκε η δημοκρατία, ξαναδίνουμε μια ευκαιρία στη δημοκρατία να επιστρέψει. Να επιστρέψει στην Ευρώπη, γιατί θέλουμε η Ευρώπη να επιστρέψει στις ιδρυτικές της αξίες» λέει ο Πρωθυπουργός στην ομιλία του στην Πλατεία Συντάγματος (ολόκληρη εδώ) και τονίζει:
—«Από τούτο εδώ τον τόπο, λέει η μυθολογία, ο Δίας άρπαξε την Ευρώπη. Από τούτο εδώ τον τόπο θέλουν τώρα οι τεχνοκράτες της λιτότητας να ξαναρπάξουν την Ευρώπη. Ε λοιπόν, Οχι. Θα τους πούμε Οχι την Κυριακή».
Σε κοντινή απόσταση, κεντρικός ομιλητής στη συγκέντρωση υπέρ του «Ναι» μπροστά στο Καλλιμάρμαρο είναι ο δήμαρχος Αθηναίων, Γιώργος Καμίνης. «Θέλουμε ένα άλλο μέλλον για τα παιδιά μας. Θέλουμε την Ευρώπη, το ευρώ. Πόσο ακόμα θα πληρώνουμε τις εμμονές του κ. Τσίπρα; Ξέρουμε τη βιώσιμη λύση, θα είναι επίπονη, αλλά ασφαλής. Είναι η Ευρώπη και το ευρώ η λύση» λέει από το μπαλκόνι της συγκέντρωσης.
Την ώρα των δύο συγκεντρώσεων, drone που μεταδίδουν εικόνα πετούν πάνω από τον Εθνικό Κήπο διανύοντας τη μικρή απόσταση ανάμεσα στο Σύνταγμα και το Καλλιμάρμαρο όπου βρίσκονται σε εξέλιξη οι δύο μεγάλες συγκεντρώσεις. Στη σκηνή του «Οχι» εμφανίζεται μετά τους κ. Τσίπρα και Καμμένο ο Σωκράτης Μάλαμας και άλλοι καλλιτέχνες που γίνονται δεκτοί με ενθουσιασμό από τους συγκεντρωμένους. Παρά το έντονο πάθος και τον διχασμό, οι δύο συγκεντρώσεις ολοκληρώνονται χωρίς να σημειωθούν επεισόδια.
Την Παρασκευή πριν από το δημοψήφισμα, η εικόνα των αγορών επιβεβαιώνει αυτό που είχε φανεί από τη Δευτέρα μετά τις πρώτες αναταράξεις (βλέπε ΜΕΡΟΣ Β’). Επικρατεί το δόγμα «Οnly Greece», η αναταραχή δεν μεταδίδεται στα ομόλογα της Ισπανίας και της Πορτογαλίας και η σκέψη ότι η μετάδοση της κρίσης θα μπορούσε να οδηγήσει σε υποχωρήσεις των Θεσμών υπέρ της Ελλάδας δεν επιβεβαιώνεται. Οδεύουμε ολοταχώς στο Σαββατοκύριακο του δημοψηφίσματος.
Εν τω μεταξύ, η πρόταση των Θεσμών (ΕΕ-ΕΚΤ-ΔΝΤ) πάνω στην οποία θα ψηφίσει ο ελληνικός λαός έχει εδώ και μέρες αποσυρθεί από το τραπέζι. Οι Ελληνες θα αποφασίσουν για ένα ανύπαρκτο σχέδιο συμφωνίας, αλλά το γεγονός αυτό δεν μετριάζει την ένταση.
Σάββατο 4 Ιουλίου 2015
Μπαίνουμε στο Σαββατοκύριακο της κορύφωσης του αντιμνημονιακού αγώνα που ένωσε ετερόκλητες δυνάμεις στο ίδιο κίνημα από το 2010 έως το 2015.
Υπό τον τίτλο «Το μέλλον της Ευρώπης στα χέρια της Ελλάδας» ο Economist κάνει λόγο για ένα «δημοψήφισμα που μπορεί να επιταχύνει την έξοδο της Ελλάδας από το ενιαίο νόμισμα και την εξαθλίωση του λαού». Η βρετανική επιθεώρηση εκτιμά «ότι η έξοδος από το ευρώ θα ήταν καταστροφική για την Ελλάδα» και παρουσιάζει τις αρνητικές συνέπειες και για τις δύο πλευρές:
♦ Για την Ελλάδα «τα μικρά οφέλη από την αθέτηση πληρωμών και την υποτίμηση θα επισκιάζονταν από την πολιτική και οικονομική αστάθεια».
♦ Για την υπόλοιπη Ευρώπη, το «Grexit» ενέχει τον κίνδυνο «της ύπαρξης ενός αποτυχημένου κράτους στη νοτιοανατολική πλευρά της ηπείρου. Ομως, καθώς το δράμα γίνεται όλο και πιο απελπιστικό, οι Ευρωπαίοι φαίνονται λιγότερο ανήσυχοι. Τους παρηγορεί το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μοναδικά δυσλειτουργική. Τα παιχνίδια και οι επαναλαμβανόμενες λανθασμένες εκτιμήσεις έχουν δηλητηριάσει τις διαπραγματεύσεις. Χωρίς την Ελλάδα, πολλοί καταλήγουν τώρα στο συμπέρασμα ότι η Ευρωζώνη θα μπορούσε στην πραγματικότητα να είναι πιο σταθερή».
Παρότι όμως μιλά για ένα «άτοπο δημοψήφισμα» και σχολιάζει ότι «δεν είναι μια καλή στιγμή για τη χώρα του Πλάτωνα», ο Economist τάσσεται συνολικά κατά του Grexit. Οι αναλύσεις αυτές από έντυπα με επιρροή θα φανούν χρήσιμες μετά από μια εβδομάδα καθώς αθροίζονται στις φωνές που θα πιέσουν τη Μέρκελ να απορρίψει το σχέδιο για Grexit που προωθεί ο Σόιμπλε ώστε να επιτευχθεί συμφωνία μετά την υποχώρηση της ελληνικής κυβέρνησης.
Κυριακή 5 Ιουλίου 2015
Η μέρα του δημοψηφίσματος. Το κλίμα στις κάλπες επιβεβαιώνεται από το αποτέλεσμα: «Οχι» ψηφίζει το 61,31%, «Ναι» το 38,69%. Στη δήλωσή του ο Αλέξης Τσίπρας σημειώνει ότι το «δημοψήφισμα δεν έχει νικητές και ηττημένους». Παράλληλα τονίζει: «Εχω πλήρη συνείδηση ότι η εντολή που μου δίνετε δεν είναι εντολή ρήξης με την Ευρώπη αλλά εντολή ενίσχυσης της διαπραγματευτικής μας δύναμης για την επίτευξη βιώσιμης συμφωνίας». Η αγωνία για την επόμενη μέρα είναι έκδηλη.
Το ίδιο βράδυ παραιτείται από την αρχηγία της Νέας Δημοκρατίας Αντώνης Σαμαράς και αναλαμβάνει προσωρινός πρόεδρος ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης. Στο μήνυμα του μετά το δημοψήφισμα ο κ. Σαμαράς δηλώνει: «Η κυβέρνηση έχει πια την αποκλειστική ευθύνη να πάει να διαπραγματευθεί με ένα “Οχι” που εκείνη προκάλεσε, την αποκλειστική ευθύνη να φέρει μια συμφωνία αμέσως, χωρίς την οποία η χώρα βουλιάζει μέρα με τη μέρα, την αποκλειστική ευθύνη να απομονώσει τα στοιχεία εκείνα του κόμματός της που τοποθετούνται ανοιχτά πια υπέρ της επιστροφής στη δραχμή».
Το ερώτημα ποιον δρόμο πρέπει να διαλέξει η Ελλάδα μετά το σαρωτικό «Οχι» στο δημοψήφισμα απασχολεί παρά το κλίμα ευφορίας και όσους συγκεντρώνονται εντός του Μεγάρου Μαξίμου. «Ο έλληνας Πρωθυπουργός έχει αποτραβηχτεί από τους πανηγυρισμούς, για να συγκεντρώσει τις σκέψεις του μετά το απροσδόκητο αποτέλεσμα. Το γραφείο του ήταν το μόνο μέρος στο Μέγαρο Μαξίμου εκείνο το βράδυ όπου μπορούσε να βρει λίγη ησυχία» γράφουν οι Ε. Βαρβιτσιώτη και Β. Δενδρινού στο βιβλίο τους «Η τελευταία μπλόφα» (εκδ. Παπαδόπουλος, 2019).
Ο Γιάνης Βαρουφάκης γράφει στο δικό του βιβλίο («Ανίκητοι Ηττημένοι», εκδ. Πατάκη, 2017) ότι στις 21.30 το βράδυ, όταν πια η άνετη επικράτηση του «Οχι» ήταν σαφής, ένιωσε πως στο Μαξίμου κάτι δεν πήγαινε καλά. Ωρα 22.00. «Τηλεφώνησα στον Αλέξη. Δεν απάντησε, ούτε και οι γραμματείς του». Μετά τη δήλωσή του στα ΜΜΕ ο κ. Βαρουφάκης κατευθύνεται με τα πόδια από το κάτω μέρος της Πλατείας Συντάγματος που βρίσκεται το υπουργείο Οικονομικών στο Μέγαρο Μαξίμου. Στο Σύνταγμα ο κόσμος πανηγυρίζει. «Η νύχτα έσφυζε από προσμονή και αυτοπεποίθηση. Η σιγή του Αλέξη με ανησυχούσε αλλά αρνούμουν να πιστέψω ότι το Μαξίμου θα ήταν αποκομμένο από τον μεθυστικό αέρα ανυπακοής που έπνεε στους δρόμους» γράφει στο βιβλίο. «Κι όμως, μπαίνοντας στο Μαξίμου, συνάντησα την παγωμένη ατμόσφαιρα νεκροτομείου, τη θλίψη νεκροταφείου».
Δευτέρα 6 Ιουλίου 2015
Στη συνάντηση Τσίπρα – Βρουφάκη στις 02.00 τα ξημερώματα διαπιστώνεται διάσταση απόψεων για τις επόμενες κινήσεις. Ο κ. Βαρουφάκης ζητεί να τεθεί άμεσα σε λειτουργία το παράλληλο σύστημα πληρωμών με έκδοση ηλεκτρονικών υποσχετικών IOU (αναλυτικά στο ΜΕΡΟΣ Β’) και μια σειρά από άλλες κινήσεις. Ο κ. Τσίπρας είναι αρνητικός.
Σε βίντεο που τραβάει εν είδει ημερολογίου ο κ. Βαρουφάκης στις 03.50 τα ξημερώματα της ίδιας νύχτας (αναλυτικά στο «Βήμα») λέει ότι ο κ. Τσίπρας τού ανέφερε δύο ώρες πριν στο Μαξίμου: «Αυτό που σκέφτομαι να κάνω είναι αναδιάρθρωση του κυβερνητικού σχήματος για να μην στοχοποιούν εσένα και να πάρεις εσύ το Οικονομίας, να πάρει ο Ευκλείδης το Οικονομικών». Ο Βαρουφάκης δεν το δέχτηκε και κάπως έτσι, λίγες ώρες μετά τη θριαμβευτική κορύφωση του αντιμνημονιακού αγώνα με το «Οχι» στο δημοψήφισμα, οι δρόμοι των κ. Τσίπρα και Βαρουφάκη θα χώριζαν οριστικά. Ο κ. Βαρουφάκης παραιτείται το ίδιο πρωί, αφήνοντας αιχμές και παραδίδει το ίδιο βράδυ το υπουργείο Οικονομικών στον Ευκλείδη Τσακαλώτο.
Ευρωπαίοι αξιωματούχοι δηλώνουν από τη νύχτα της Κυριακής και τα ξημερώματα της Δευτέρας ότι το αποτέλεσμα «δυσκολεύει» τις συνομιλίες και το μήνυμα είναι σαφές: το Grexit είναι πολύ κοντά. Συγκαλείται Σύνοδος Κορυφής στις Βρυξέλλες για την Τρίτη 7 Ιουλίου.
Στην Αθήνα, πριν συναντηθεί με τον κ. Βαρουφάκη και χωρίσουν οι δρόμοι τους, ο κ. Τσίπρας έχει επισκεφθεί στη 01.00 τα ξημερώματα της Δευτέρας το Προεδρικό Μέγαρο. Συνταντά τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο και του ζητάει την άμεση σύγκληση του Συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών. Το Συμβούλιο συνεδριάζει στις 09.30 το επόμενο πρωί (βρισκόμαστε πάντα στη Δευτέρα μετά το δημοψήφισμα). Παρόντες υπό τον ΠτΔ είναι οι Αλέξης Τσίπρας και Πάνος Καμμένος από την πλευρά της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, ο Βαγγέλης Μεϊμαράκης που μόλις έχει αναλάβει πρόεδρος της ΝΔ στη θέση του Αντώνη Σαμαρά, η αείμνηστη Φώφη Γεννηματά (ΠΑΣΟΚ) ο Σταύρος Θεοδωράκης (Το Ποτάμι) και ο Δημήτρης Κουτσούμπας (ΚΚΕ).
Στόχος του Συμβουλίου είναι να εκδοθεί κοινό ανακοινωθέν, καθώς είναι πλέον σαφές ότι βασικό μέλημα του ΠτΔ, της κυβέρνησης και των πολιτικών αρχηγών είναι να αποφευχθεί το Grexit. «Ως και ο Γραμματέας του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας», αναφέρει στο Dnews ο Βασίλης Σκουρής, «είχε κάνει την “ιστορική” διαπίστωση, ότι ναι μεν δεν μπορούσε να συμφωνήσει αφού το ΚΚΕ ήταν εναντίον της ΕΕ, πλην όμως “όταν είσαι μέλος μιας συμφωνίας όπως η ΕΕ –εμείς τη λέμε και λυκοσυμμαχία– δεν μπορείς να βγεις έξω σε μια νύχτα”».
Το κοινό ανακοινωθέν των πολιτικών αρχηγών αναφέρει ότι «η πρόσφατη ετυμηγορία του Ελληνικού Λαού δεν συνιστά εντολή ρήξης, αλλά εντολή συνέχισης και ενίσχυσης της προσπάθειας για την επίτευξη μιας κοινωνικώς δίκαιης και οικονομικώς βιώσιμης συμφωνίας».
Το Συμβούλιο διακόπτεται για μια τηλεφωνική επικοινωνία Αλέξη Τσίπρα – Βλαντίμιρ Πούτιν που οργανώνει ο τότε υπουργός Ενέργειας Παναγιώτης Λαφαζάνης. Το 2022 ο Σταύρος Θεοδωράκης που ήταν παρών στη σύσκεψη ως αρχηγός του Ποταμιού (που είχε εκλεγεί τέταρτο κόμμα στις εκλογές του Ιανουαρίου) αφηγήθηκε στην ΕΡΤ (εδώ) όσα συνέβησαν:
—«Στη συνάντηση ήρθε η πληροφορία ότι έρχεται ο κ. Λαφαζάνης με ένα διαφορετικό κόκκινο τηλέφωνο, που θα συνδέσει τον κ. Τσίπρα με τον κ. Πούτιν. Υστερα από μια διακοπή, ο κ. Τσίπρας επέστρεψε με μια απογοήτευση στο πρόσωπό του και μας είπε: “Ναι, συνομίλησα με τον πρόεδρο Πούτιν”. Ηταν κρίσιμες οι στιγμές και ήταν ειλικρινής: μας ενημέρωσε ότι ο Πούτιν δυστυχώς δεν μπορεί να μας βοηθήσει, αλλά αν θέλουμε μπορεί να μιλήσει για εμάς θετικά στην κυρία Μέρκελ. Ετσι χάθηκαν στον αέρα τα δισεκατομμύρια που θα μας έσωζαν και κατέρρευσε όλη αυτή η φημολογία που υπήρχε στο αριστερό στρατόπεδο για μια λύση για την Ελλάδα με φθηνό χρήμα, για δανεικά χωρίς γυρισμό».
⇒Παρένθεση. Στο βιβλίο των δημοσιογράφων της «Le Monde» Ζεράρ Νταβέ και Φαμπρίς Λομ με τίτλο «Un président ne devrait pas dire ça…» (Ενας πρόεδρος δεν πρέπει να τα λέει αυτά, 2016) ο Φρανσουά Ολάντ εμφανίζεται να περιγράφει μια συνομιλία του με τον ρώσο ομόλογό του Βλαντίμιρ Πούτιν. Οπως διηγείται, ο ρώσος πρόεδρος τού ανέφερε ότι ο Τσίπρας, κατά την επίσκεψή του στη Μόσχα τον Απρίλιο του 2015, δύο μήνες πριν από το δημοψήφισμα και τα capital controls, τον ρώτησε αν θα μπορούσε να τυπώσει χαρτονομίσματα δραχμής στη Ρωσία (αναλυτικά εδώ).
Το εν λόγω βιβλίο κυκλοφόρησε στη Γαλλία τον Οκτώβριο του 2016. Η κυβέρνηση Τσίπρα διέψευσε όσα ανέφερε ο Ολάντ στους δύο δημοσιογράφους λέγοντας μέσω πηγών ότι ουδέποτε ετέθη ζήτημα εκτύπωσης δραχμής και ότι «κοινός τόπος και των δύο ήταν πάντοτε ότι η μόνη προοπτική για την Ελλάδα είναι η παραμονή της στην Ευρωζώνη».
Τρίτη 7 Ιουλίου 2015
Με το κοινό ανακοινωθέν των πολιτικών αρχηγών να του προσφέρει στήριξη για τη διαπραγμάτευση, ο Αλ. Τσίπρας μετέχει στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωζώνης, ενώ την ίδια ημέρα πραγματοποιείται Eurogroup. Tην Ελλάδα εκπροσωπεί σε αυτό ο νέος υπουργός Οικονομιών Ευκλείδης Τσακαλώτος και παρουσιάζει ως βάση συμφωνίας μια παραλλαγή της πρότασης που είχε κάνει η Κομισιόν στις 26 Ιουνίου. Ο Τσακαλώτος, άνθρωπος χωρίς έπαρση και με σεβασμό για τους συνομιλητές του, κερδίζει μεν τις εντυπώσεις, αλλά οι υπουργοί δεν θεωρούν ότι οι προτάσεις είναι κάτι καινούργιο από την ελληνική πλευρά. Το βράδυ στη Σύνοδο Κορυφής που αρχίζει στις 20.00 η Μέρκελ και ο Ολάντ, ζητούν από τον κ. Τσίπρα να παρουσιάσει η Ελλάδα μια πρόταση για ένα νέο πλήρες Μνημόνιο. Και στη συνέντευξη Τύπου που ακολουθεί, o πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ προειδοποιεί ότι «η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι προετοιμασμένη για όλα. Εχουμε ένα σενάριο για την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, το οποίο έχει προετοιμαστεί λεπτομερώς».
Τετάρτη 8 Ιουλίου 2015
Γίνεται γνωστό ότι η Ελλάδα υποβάλλει αίτημα για νέο Μνημόνιο στον ESM. Ο Πρωθυπουργός μιλάει στο Ευρωκοινοβούλιο στο Στραβρούργο όπου δηλώνει: «Αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη για όσα συνέβησαν αυτούς τους περίπου πέντε μήνες. Οφείλουμε όμως όλοι με ειλικρίνεια να συνειδητοποιήσουμε ότι η βασική ευθύνη για τα αδιέξοδα στα οποία βρίσκεται σήμερα η ελληνική οικονομία, για τα αδιέξοδα που βρίσκεται σήμερα εν συνόλω η Ευρώπη, με τις επιλογές που έγιναν, δεν αφορά τους πέντε τελευταίους μήνες, αλλά τα πέντε χρόνια της εφαρμογής προγραμμάτων που δεν οδήγησαν στην έξοδο από την κρίση». Παράλληλα, ο κ. Τσίπρας συνεχίζει τις επαφές του με τους πολιτικούς αρχηγούς στην Αθήνα σε κλίμα συνεννόησης ενόψει των νέων διαπραγματεύσεων που θα κρίνουν την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Το ποσοστό των οικονομολόγων που προβλέπουν Grexit σε έρευνα του Reuters ανεβαίνει για πρώτη φορά πάνω από το 50% και φτάνει στο 55%.
Ανάρτηση του δημοσιογράφου Φαμπρίτσιο Γκόρια που σημειώνει την άνοδο του ποσοστού όσων προβλέπουν Grexit:
Πέμπτη 9 Ιουλίου 2015
Οι μέρες περνούν βασανιστικά με τη χώρα επί της ουσίας γονατισμένη. Η κυβέρνηση έχει μπροστά της τελεσίγραφο των Ευρωπαίων για υποβολή νέων προτάσεων την Παρασκευή. Η Μέρκελ προειδοποιεί ότι «ο χρόνος τελειώνει», ο Ολάντ σημειώνει πως η πόρτα για συμφωνία παραμένει ανοιχτή. Ο Αλ. Τσίπρας δέχεται πια πίεση από το εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ με τον Παναγιώτη Λαφαζάνη να δηλώνει: «Το “Οχι” του ελληνικού λαού δεν πρόκειται να μετατραπεί σε ταπεινωτικό “Ναι”, σε καινούργια μνημονιακά κρεματόρια».
Παρασκευή 10 Ιουλίου 2015
Η κυβέρνηση στέλνει στους Θεσμούς νέο πακέτο προτάσεων, που περιλαμβάνει αυτή τη φορά σκληρά μέτρα. Αφορά νέο τριετές Μνημόνιο έως το 2018 και είναι πολύ κοντά σε εκείνη που είχε απορριφθεί στο δημοψήφισμα. Η προκαταρκτική αποτίμηση των ελληνικών προτάσεων από την Κομισιόν είναι θετική, οι δίαυλοι με το ΔΝΤ αποκαθίστανται και ανοίγει ο δρόμος για τη Σύνοδο Κορυφής της 12ης Ιουλίου. Η πρόταση μεταφράζεται στα ελληνικά και συνεδριάζει για την έγκρισή της η Βουλή. H συνεδρίαση συνεχίζεται και μετά τα μεσάνυχτα. Εξω από τη Βουλή πολίτες διαδηλώνουν κατά της συμφωνίας και της παραμονής στην Ευρωζώνη.
Σάββατο 11 Ιουλίου 2015
Καθώς ξημερώνει, εγκρίνεται με 251 «ναι», 32 «όχι», 8 «παρών» και 9 απόντες το νομοσχέδιο με τα μέτρα και δίνεται εντολή στην κυβέρνηση για διαπραγμάτευση. Ωστόσο αυτή βγαίνει λαβωμένη από τη διαδικασία και ουσιαστικά έχει χάσει τη δεδηλωμένη. Από την πλευρά της κυβέρνησης, εκείνοι που δεν ψηφίζουν «ναι» είτε απέχοντας, είτε δηλώνοντας «όχι», είτε δηλώνοντας «παρών» φτάνουν τους 17 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ.
Ανάμεσά τους, η Πρόεδρος της Βουλής, Ζωή Κωνσταντοπούλου, αλλά και υπουργοί όπως ο Παναγιώτης Λαφαζάνης και ο Δημήτρης Στρατούλης. Η πρώτη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ έχει αρχίσει και τρία κόμματα της αντιπολίτευσης (ΝΔ, Ποτάμι, ΠΑΣΟΚ) βάζουν πλάτη για την παραμονή της χώρας στην ευρωζώνη. Ο Μιχαλολιάκος της νεοναζιστικής και εγκληματικής Χρυσής Αυγής (που δεν είναι στη φυλακή, αλλά βρίσκεται στη Βουλή και μιλάει) γυρίζει τώρα εναντίον της κυβέρνησης.
Μετά την ολοκλήρωση της ψηφοφορίας στη Βουλή, γραπτή δήλωση του Αλ. Τσίπρα που εκδίδεται στις 05.00 τα ξημερώματα αναφέρει: «Προέχει η θετική έκβαση στη διαπραγμάτευση. Ολα τα αλλά στην ώρα τους».
Ο υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος πετάει νύχτα για το Eurogroup της ίδιας ημέρας στις Βρυξέλλες, το οποίο εξετάζει τις ελληνικές προτάσεις και διαπιστώνει πρόοδο. Η στάση όμως του γερμανού υπουργού Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε είναι περίεργη και αρχίζει να συζητείται ένα αίτημα της Γερμανίας για ένα νέο Ταμείο Ιδιωτικοποιήσεων που θα διασφαλίζει τους δανειστές…
Η Φινλανδία, μέσω του τότε υπουργού Οικονομικών Αλεξάντερ Στουμπ (δείτε Μέρος Β’), τότε θαυμαστή του Σόιμπλε σήμερα του Τραμπ, στέκεται στο πλευρό του Σόιμπλε καθώς παίζει το τελευταίο μεγάλο χαρτί του για να πετύχει την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, την οποία έχει «έτοιμη» σε λεπτομερείς τόμους από το 2011. To σχέδιο προβλέπει πενταετές Grexit και αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη χώρα μας. Ευτυχώς, την επόμενη μέρα οι διαδικασίες περνούν σε επίπεδο ηγετών στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωζώνης και εκεί, Μέρκελ και Ολαντ εκφράζουν διαφορετική άποψη.
Κυριακή 12 Ιουλίου 2015: Η 17ωρη διαπραγμάτευση
Οι εξελίξεις έχουν συγκεντρώσει εδώ και καιρό το ενδιαφέρον των ΗΠΑ που παρεμβαίνουν με διάφορους τρόπους, όπως θα επιβεβαιώσει αργότερα ο Μπαράκ Ομπάμα. Στα απομνημονεύματά του με τίτλο «Γη της Επαγγελίας», ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ μνημονεύει τις επαφές του με τη Μέρκελ και τον Σόιμπλε για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Τον Ιούλιο του 2015, υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ είναι ο Τζακ Λιου που έχει πάρει από το 2013 τη σκυτάλη από τον Τιμ Γκάιντερ που επίσης βοήθησε την Ελλάδα.
⇒ Flash back 3: Το 2023, ο κυβερνητικός εταίρος του Α. Τσίπρα, Πάνος Καμμένος, έδωσε τη δική του εκδοχή για τη διαπραγμάτευση και τον ρόλο των ΗΠΑ. Μιλώντας στον ΑΝΤ1 ο κ. Καμμένος αναφέρθηκε στις διαπραγματεύσεις της 25ης Ιουνίου του 2015 στις Βρυξέλλες (βλέπε ΜΕΡΟΣ Β’), μια ημέρα πριν από τη ρήξη και την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος:
♦ «Το 2015, πρέπει να ξέρει ο ελληνικός λαός, ότι ουσιαστικά η Ελλάδα αποφάσισε μετά την πίεση της Γερμανίας —και της Μέρκελ και του Σόιμπλε τότε— να αλλάξει γεωπολιτικά και να κάνει μια συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες που θα τη μετέτρεπε ουσιαστικά στον κύριο σύμμαχο των Ηνωμένων Πολιτειών στη Μεσόγειο»
♦ Ο κ. Καμμένος αναφέρει ότι στις 25 Ιουνίου του 2015 επικοινώνησε με το υπουργείο Αμυνας των ΗΠΑ αλλά και την υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, αρμόδια για Ευρωπαϊκές Υποθέσεις, Βικτόρια Νούλαντ: «Ζήτησα να επικοινωνήσει ο Λευκός Οίκος, (όντας) μαζί με τον τότε Πρωθυπουργό, τον κ. Τσίπρα, λέγοντας ότι εγώ ως υπουργός Αμυνας εξασφαλίζω αμυντική συμφωνία που θα περιλαμβάνει την επέκταση της Σούδας, το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, τη στρατιωτική βάση στο Στεφανοβίκειο για τα ελικόπτερα του ΝΑΤΟ, τα UAV του ΝΑΤΟ στη Λάρισα και η Ελλάδα θα μετατρεπόταν σε κύριο σύμμαχο των Ηνωμένων Πολιτειών, στη θέση της Τουρκίας, στη Μεσόγειο.
»Μετά την επικοινωνία τότε με το υπουργείο Αμυνας και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο πρόεδρος Ομπάμα επικοινώνησε με τον Αλέξη Τσίπρα και τον διαβεβαίωσε ότι αυτά τα οποία είχαμε συζητήσει ισχύουν». Στη συνέχεια, ο κ. Καμμένος εξιστορεί την επικοινωνία Ομπάμα – Ολάντ και την εμπλοκή των γαλλικών τεχνικών ομάδων για τη σύνταξη του «Μνημονίου 3». Βεβαίως, από την 25η Ιουνίου έως την 13η Ιουλίου του 2015 που επιτεύχθηκε συμφωνία μεσολάβησε η απόφαση της κυβέρνησης να προσφύγει σε δημοψήφισμα στο οποίο ο κ. Καμμένος στήριξε το «Οχι».
Βρισκόμαστε στο μεσημέρι της 12ης Ιουλίου του 2015. Σύμφωνα με τις Ε. Βαρβιτσιώτη και Β. Δενδρινού και το προαναφερθέν βιβλίο τους, ο κ. Τσίπρας συνομιλεί επί 20 λεπτά με τον με τον υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ, Τζακ Λιου, ο οποίος τον συμβουλεύει: «Μη φύγεις επ’ ουδενί από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Μείνε εκεί όλη τη νύχτα». Στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωζώνης που αρχίζει σε λίγο ο έλληνας Πρωθυπουργός δεν έχει πια να επιλέξει ανάμεσα στη συμφωνία και σε έναν αφηρημένο κίνδυνο για Grexit. Η επιλογή είναι ανάμεσα στη συμφωνία για το Τρίτο Μνημόνιο και το Υπερταμείο και σε ένα λεπτομερές και πολύ συγκεκριμένο σχέδιο για την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη που βρίσκεται πάνω στο τραπέζι.
Η Σύνοδος Κορυφής της ευρωζώνης αρχίζει λίγο μετά τις 15.00 το απόγευμα ώρα Βρυξελλών και το κλίμα για την Ελλάδα είναι στην αρχή βαρύ. Για όσα έγιναν και ειπώθηκαν στο κτίριο Justus Lipsius γράφτηκαν και θα γραφτούν ακόμη πολλά από τους πρωταγωνιστές και όσους κάλυψαν τα γεγονότα σε άρθρα, βιβλία και αφιερώματα.
Τα σημαντικότερα βήματα προς τη συμφωνία στη διάρκεια των 17 ωρών δεν έγιναν στην αίθουσα της ολομέλειας της Συνόδου αλλά στις επιμέρους συναντήσεις που συγκαλούσε ο Ντόναλντ Τουσκ (τότε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και νυν Πρωθυπουργός της Πολωνίας) με τον έλληνα Πρωθυπουργό, τη Μέρκελ και τον Ολάντ.
Δευτέρα 13 Ιουλίου 2015
Ο Φρανσουά Ολάντ είναι αυτός που κάλεσε τον κ. Τσίπρα να επιστρέψει στις διαπραγματεύσεις επισκεπτόμενος τα ξημερώματα τα γραφεία της ελληνικής αντιπροσωπείας και πιέζοντας να συγκληθεί εκ νέου η ολομέλεια των 19 ηγετών της ευρωζώνης στις 06.00 το πρωί. Ο τελευταίος συμβιβασμός αφορούσε το Υπερταμείο των ιδιωτικοποιήσεων που θα αναλάμβανε για 99 έτη τη διαχείριση βασικών περιουσιακών στοιχείων του ελληνικού κράτους. Ηταν το μέτρο στο οποίο επέμενε ο Σόιμπλε, ελπίζοντας ίσως ότι η ελληνική πλευρά θα επιλέξει αντ’ αυτού το Grexit. Ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Η συμφωνία επιτεύχθηκε στις 08:45 το πρωί. Η Ελλάδα έμεινε στην Ευρωζώνη και έπειτα από λίγες εβδομάδες άρχισε να εφαρμόζεται το Τρίτο Μνημόνιο (με χρηματοδότηση 86 δισ. ευρώ και νέα μέτρα λιτότητας 12,5 δισ. ευρώ) το οποίο ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 2018, κλείνοντας τη μνημονιακή εποχή.
Το κόστος
Είναι προφανές ότι το κόστος του πρώτου εξαμήνου του 2015 ήταν τεράστιο. Οπως έγραψε ο Γιώργος Στρατόπουλος στο Protagon «μέχρι και το φθινόπωρο του 2014 Κομισιόν και ΔΝΤ προέβλεπαν ρυθμούς ανάπτυξης 2,9% για το 2015 και 3,7% για το 2016», αλλά τελικά η χώρα μας βυθίστηκε στη στασιμότητα. Οι διεθνείς οργανισμοί προέβλεπαν (το 2014, πρώτη μνημονιακή χρονιά με οριακά θετική ανάπτυξη και πρωτογενές πλεόνασμα) ότι το 2015 θα είχαμε πιστωτική επέκταση από πλευράς των τραπεζών, ότι οι τράπεζες θα ήταν πια σε θέση να ρίξουν χρήμα στην οικονομία. Αντί για αυτό, οι τράπεζες έκλεισαν και χρειάστηκαν νέα ανακεφαλαιοποίηση.
Αντί για το 1 έως 1,5 δισ. ευρώ των μέτρων του «μέιλ Χαρδούβελη» που θα έδινε στην Ελλάδα μια μονοετή εποπτεία για την έξοδο από τα μνημόνια το 2026, η χώρα επωμίστηκε ένα Τρίτο Μνημόνιο με μέτρα 12,5 δισ. ευρώ και υπερβολικούς φόρους, ενώ βρέθηκε εκτός του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης (QE) του Μάριο Ντράγκι και της ΕΚΤ που στήριζε με ρευστότητα την ανάπτυξη σε άλλες χώρες. Ο επικεφαλής του ESM, Κλάους Ρέγκλινγκ υπολόγισε το κόστος της «περιόδου Βαρουφάκη» στα 100 δισ. ευρώ για την Ελλάδα, ενώ το Reuters (Counting the cost for Greece and Europe) υπολόγισε ότι μόνο το κόστος της χαμένης ανάπτυξης, της απαξίωσης των ελληνικών περιουσιακών στοιχείων και της συρρίκνωσης της κεφαλαιακής βάσης των τραπεζών έφτανε τα 63 δισ. ευρώ.
Σύμφωνα με τους περισσότερους πολιτικούς αναλυτές, το λάθος του κ. Τσίπρα από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία τον Ιανουάριο του 2015 ήταν ότι δεν προχώρησε αξιοποιώντας τη δημοφιλία του σε μια γρήγορη συμφωνία με τους Θεσμούς για την ολοκλήρωση του Δεύτερου Μνημονίου και άφησε τις διαπραγματεύσεις να τραβήξουν μέχρι τον Ιούνιο. Εκ των υστέρων βέβαια, οι αναλύσεις είναι πολύ πιο εύκολες. Η κυβέρνηση Τσίπρα εξελέγη με σημαία την αντίθεση στο «μέιλ Χαρδούβελη» και είχε καλλιεργήσει προσδοκίες για τον άμεσο τερματισμό των μνημονίων. Ηταν επομένως δύσκολο να κάνει αμέσως τη στροφή, αν και πολλοί ισχυρίζονται ότι ο κ. Τσίπρας μπορούσε να λάβει νωρίτερα την απόφαση. Αλλωστε, προσθέτουν, η αποδοχή που είχε φάνηκε και από το γεγονός ότι κέρδισε τις εθνικές εκλογές του Σεπτεμβρίου ακόμη και μετά το τραυματικό καλοκαίρι του 2015.
Το Τρίτο Μνημόνιο και η συντριβή της θεωρίας ότι υπήρχε μια εναλλακτική την οποία οι πολιτικοί των προηγούμενων κυβερνήσεων δεν επέλεγαν επειδή «τους κρατούσαν» οι δανειστές (λόγω της Siemens ή για οτιδήποτε άλλο λεγόταν τότε) έδωσε τέλος στην πιο τοξική περίοδο της Μεταπολίτευσης που κράτησε από το 2010 έως το 2015. Εκείνοι που δέχονταν απειλές, που τους αποκαλούσαν «δωσίλογους» και «γερμανοτσολιάδες» επειδή πάσχιζαν να βρουν μια άκρη με την τρόικα και τον μοιραίο Πόουλ Τόμσεν του ΔΝΤ δικαιώθηκαν, αλλά με τρόπο που κανένας δεν θα ήθελε. Πολλοί αναλογίστηκαν στη συνέχεια με αφορμή το καλοκαίρι του 2015 το πόσο βαρύ μπορεί να γίνει το κόστος της δημαγωγίας. Ο λαϊκισμός ωστόσο υπάρχει από την αρχαιότητα, όπως μας δείχνει ο Αριστοφάνης, και δεν προβλέπεται να εξαφανιστεί.
Η άλλη διάσταση
Υπάρχει όμως και μια ακόμη διάσταση στο πρώτο εξάμηνο του 2015, την οποία δεν συζητούν συνήθως οι εν ενεργεία πολιτικοί (δύσκολα άλλωστε ο καταστηματάρχης ασκεί οξεία κριτική στον πελάτη).
Η διάσταση αυτή, που την ακουμπάμε πιο σπάνια, είναι οι συνέπειες που έχουν μερικές φορές οι αποφάσεις του ίδιου του λαού. Οσα έγιναν ήταν το αποτέλεσμα της βούλησης του ελληνικού λαού όπως εκφράστηκε σε κάλπες. Η πρώτη ήταν αυτή των εθνικών εκλογών της 25ης Ιανουαρίου και η δεύτερη αυτή του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου. Γιατί μπορεί η κυβέρνηση Τσίπρα να μην ακολούθησε -και σωστά- τον δρόμο της ρήξης μετά το δημοψήφισμα, αλλά το γεγονός ότι οι πολίτες στήριξαν συντριπτικά το “Οχι” σημαίνει ότι η διαπραγμάτευση –που ενείχε τον κίνδυνο εξόδου από την Ευρωζώνη– είχε τη στήριξη της πλειοψηφίας των πολιτών. Φαινόταν άλλωστε και από το κλίμα που υπήρχε στην κοινωνία.
Αλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι μετά το καλοκαίρι του 2015 οι πολίτες έδωσαν ξανά εντολή στον ΣΥΡΙΖΑ και τους ΑΝΕΛ να κυβερνήσουν για τέσσερα χρόνια. Ενώ για πρώτη ίσως φορά στην Ιστορία της Μεταπολίτευσης, επί πολλές εβδομάδες μετά τις εκλογές 25ης Ιανουαρίου του 2015 είχαμε συγκεντρώσεις υποστήριξης της κυβέρνησης στην Πλατεία Συντάγματος.
Είναι πάντα σοφές οι αποφάσεις του ελληνικού λαού; Αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση. Εκείνο που δεν χωράει συζήτηση είναι ότι οι αποφάσεις του λαού πρέπει να γίνονται σεβαστές. Περιστάσεις όπως οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 που ανέτρεψαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο και αποτέλεσαν σημείο καμπής για τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922) έχουν δείξει ότι δεν είναι πάντα ευεργετικές οι αποφάσεις του λαού για τη μοίρα της χώρας. Ενώ και αποφάσεις που ελήφθησαν χωρίς να ερωτηθεί ο λαός, όπως αυτή του Κωσταντίνου Καραμανλή να βάλει την Ελλάδα στην Ενωμένη Ευρώπη στις 28 Μαΐου του 1979 (χωρίς δημοψήφισμα, στο οποίο οι Ελληνες μάλλον θα έλεγαν «Οχι») έχουν αποδειχθεί σωστές.
Οπως όλες οι χώρες, έτσι κι εμείς έχουμε τις αντιφάσεις μας. Μοιάζει να θέλουμε και τη λογική και το συναίσθημα ταυτόχρονα. Ομως με τίποτα δεν θέλουμε τις συνέπειες των αποφάσεων που λαμβάνουμε με το συναίσθημα. Κάτι τέτοιο μοιάζει να συνέβη το 2015. Και το κόστος του «2015» μπορεί να ήταν πολλαπλάσιο του «μέιλ Χαρδούβελη» αλλά ήταν ασύγκριτα μικρότερο από αυτό της ασύντακτης χρεοκοπίας και της επιστροφής στο εθνικό νόμισμα.