Ακούγεται εξωφρενικό – και όμως συζητιέται, έστω και διερευνητικά: μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) να είναι πιο «δίκαιη» από το κράτος; Στο Ηνωμένο Βασίλειο –και όχι μόνο– άνθρωποι με πρόσβαση στα κέντρα λήψης αποφάσεων συζητούν πώς η ΤΝ θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ως ουδέτερος κριτής του δημοσίου συμφέροντος. Χωρίς κομματικά πάθη, χωρίς λόμπι, χωρίς ατζέντες. Ως ένα εργαλείο που δεν θα επηρεάζεται από τα συμφέροντα. Ή έτσι τουλάχιστον λένε όσοι επιθυμούν να διερευνήσουν αυτές τις δυνατότητες.
Ασφαλώς, ακόμη και η απλή διερεύνηση αυτής της σκέψης δεν την κάνει λιγότερο τρομακτική… Τρομακτική ή όχι, πάντως, η συζήτηση για τη σχέση της ΤΝ με την πολιτική και το κράτος έχει ανοίξει για τα καλά. Οχι μόνο στη Βρετανία, αλλά και σε ένα αρχικό στάδιο και στη χώρα μας, με επίκεντρο τον δυσλειτουργικό κρατικό μηχανισμό, αλλά και τη θετική υποδοχή για το eGov, που πέρασε την Ελλάδα στην ψηφιακή εποχή.
Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Οπως σημειώνεται σε ανάλυση των Financial Times, σε μια πρόσφατη ημερίδα που έγινε για υπουργούς της βρετανικής κυβέρνησης, ο Πίτερ Κάιλ, υπουργός Επιστημών και Τεχνολογίας της χώρας, έκανε μια παρουσίαση για την TΝ. Θέλοντας να προειδοποιήσει για τις εξελίξεις που έρχονται στην αγορά εργασίας, ανέφερε το παράδειγμα μιας γνωστής εταιρείας χρηματοοικονομικών υπηρεσιών η οποία απολύει χιλιάδες υπαλλήλους, παρά το γεγονός ότι τα έσοδά της αυξάνονται ραγδαία. Το καμπανάκι ήταν ότι αυτή η πρακτική αναμένεται να γενικευτεί.
Και εδώ τα πράγματα χωρίζονται στη μέση. Παρότι τέτοιες εξοικονομήσεις, και κυρίως η αύξηση της παραγωγικότητας και της αποτελεσματικότητας (π.χ. στο ελληνικό Δημόσιο), θα ήταν ευπρόσδεκτες στις δημόσιες υπηρεσίες (έγινε και πέτυχε άλλωστε με το eGov στην Ελλάδα), ο αντίκτυπος της ΤΝ στην αγορά εργασίας τρομάζει τις πολιτικές ηγεσίες παντού. Αυτονοήτως, θα έλεγε κανείς.
Ας συνεχίσουμε με το παράδειγμα της Βρετανίας. Ο Μόργκαν ΜακΣουίνι, σύμβουλος στρατηγικής του πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ και διευθυντής του γραφείου του, μιλάει, όπως γράφουν οι FT, με ενθουσιασμό για ένα βιβλίο. Ο τίτλος του είναι «The Technological Republic» και γράφτηκε από τον διευθύνοντα σύμβουλο της αγρίως αμφιλεγόμενης εταιρείας Palantir, Αλεξ Καρπ.
Το βιβλίο υποστηρίζει ότι η ΤΝ πρέπει να συνδέεται με τις εθνικές ανάγκες, εκφράζοντας την ανησυχία ότι πάρα πολλοί πρωτοπόροι του κλάδου καθοδηγούνται από τα δικά τους τεχνολογικά και οικονομικά συμφέροντα, και όχι από τα συμφέροντα της κοινωνίας. Ταυτόχρονα, οι βρετανοί υπουργοί συζητούν για τις δυνατότητες συμβολής της ΤΝ στην Υγεία, την Αμυνα και την Εκπαίδευση, καθώς και για την έρευνα στα πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου.
Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα πάντα με τους Financial Times, ανώτερα στελέχη της βρετανικής κυβέρνησης συγκρίνουν τον πιθανό αντίκτυπο της ΤΝ με την πρώτη βιομηχανική επανάσταση. Οι εκτιμήσεις για τις απώλειες θέσεων εργασίας λόγω της ΤΝ ποικίλλουν σημαντικά, αν και λίγες είναι αισιόδοξες: μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι οι αγγελίες για θέσεις εργασίας που ζητούσαν πτυχιούχους στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι εφέτος 33% λιγότερες από πέρυσι.
«Ολοι μπορούν να δουν ότι έρχεται ένα σοκ, αλλά δεν μπορούμε να προβλέψουμε σχεδόν τίποτα για τη φύση του» σημειώνει η βρετανική εφημερίδα. Για παράδειγμα, μια διαρκής πτώση της απασχόλησης των υπαλλήλων γραφείου θα μπορούσε να έχει μακροχρόνιες πολιτικές συνέπειες. Και οι προκλήσεις δεν περιορίζονται στις θέσεις εργασίας.
Η τεχνολογία εισχωρεί στη δημοκρατία, και όχι μόνο μέσω της κατασκευής ψεύτικων ειδήσεων, βίντεο και εικόνων με ΤΝ. Σύμφωνα με μια εσωτερική δημοσκόπηση του Εργατικού Κόμματος που επικαλούνται οι FT, το ένα τέταρτο των ψηφοφόρων είχε χρησιμοποιήσει το ChatGPT για να αντλήσει πληροφορίες κατά τη διάρκεια των τελευταίων εκλογών.
Τι γίνεται στην Ελλάδα
Στη χώρα μας έχει συγκροτηθεί από τον Νοέμβριο του 2023 η συμβουλευτική επιτροπή Τεχνητής Νοημοσύνης με επικεφαλής τον καθηγητή της Επιστήμης των Υπολογιστών στο ΜΙΤ, δρ Κωνσταντίνο Δασκαλάκη. Το 2024 η Eπιτροπή παρουσίασε ένα «σχέδιο για τη μετάβαση της Ελλάδας στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης» (ολόκληρο διαθέσιμο εδώ). Πέρα από το κανονιστικό πλαίσιο, την επιχειρηματικότητα, την εκπαίδευση και την έρευνα, το σχέδιο εστιάζει και στις εφαρμογές της ΤΝ στο κράτος.
«Είμαστε μια χώρα που μπορεί να βρεθεί στην πρώτη γραμμή των έξυπνων παρεμβάσεων, προκειμένου να μπορέσουμε να ελέγξουμε τις αρνητικές επιπτώσεις της TΝ, και είμαστε μια χώρα η οποία ήδη χρησιμοποιεί την TΝ προκειμένου να βελτιώσει την αποδοτικότητα και την παραγωγικότητα της δημόσιας διοίκησης», δήλωσε προ μηνών ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης κατά τη συμμετοχή του στη Σύνοδο Κορυφής για την ΤΝ στο Παρίσι.
Πέρα από τις εφαρμογές του eGov, αυτές τις ημέρες ο υπουργός Δικαιοσύνης, Γιώργος Φλωρίδης, εξήγγειλε τη ριζική αναμόρφωση της ιατροδικαστικής υπηρεσίας με εργαλεία ΤΝ στις ιατροδικαστικές έρευνες. Οπως έκανε γνωστό, έχει ήδη συναφθεί προγραμματική σύμβαση ανάμεσα στο υπουργείο και το Πανεπιστήμιο Πειραιά, το οποίο διαθέτει –σύμφωνα με τον ίδιο– ένα από τα κορυφαία ερευνητικά τμήματα στον κόσμο στον τομέα της ΤΝ.
Κίνδυνοι και ευκαιρίες
Στην Ελλάδα η λέξη «εκσυγχρονισμός» έχει συνδεθεί με το μπλοκάκι του Κώστα Σημίτη όπου σημείωνε τις δράσεις και τις εκκρεμότητες για τα σημαντικά βήματα της χώρας από το 1996 έως το 2004 (είσοδος στην ΟΝΕ, μεγάλα έργα, Ολυμπιακοί Αγώνες). Ο Σημίτης δεν είχε τότε μόνο την ευθύνη του σχεδιασμού. «Ετρεχε» με το μπλοκάκι και την τελευταία λεπτομέρεια. Αποτελούσε τότε το πρωθυπουργικό γραφείο μια οντότητα που λειτουργούσε μεθοδικά, μέσα σε μια κρατική μηχανή που δεν φημίζεται για την οργάνωση και την αποτελεσματικότητά της.
Σε μια άλλη εποχή, από την πανδημία του 2020 και μετά, αλλά και σε ένα άλλο επίπεδο (αυτό των υπηρεσιών του κράτους), ο ψηφιακός μετασχηματισμός πήρε απρόσμενα εμπρός. Η πλατφόρμα Gov.gr είναι ένα νέο στοίχημα εκσυγχρονισμού που αγκαλιάστηκε από τους πολίτες. Αύξησε όμως και την απόσταση της εμπειρίας από τα υπόλοιπα κομμάτια του κράτους που μοιάζουν απαρχαιωμένα, διαβρωμένα από συμφέροντα ή παραδομένα στη διαφθορά: από τις πολεοδομίες και τις «αμαρτωλές» ΔΟΥ μέχρι τα τελωνεία και τον ΟΠΕΚΕΠΕ.
Το ερώτημα που πλέον τίθεται –όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο– είναι αν η ΤΝ μπορεί να εκτελεί κάποιες λειτουργίες του κράτους καλύτερα και πιο αμερόληπτα από τις δομές που σήμερα συγκεντρώνουν την οργή και την αγανάκτηση των πολιτών. Ενας υπέρμαχος αυτής της άποψης θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η ελληνική κοινωνία δείχνει σήμερα μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην τεχνολογία από ό,τι στις παραδοσιακές κρατικές δομές (τελωνεία, πολεοδομίες κ.λπ.), όπου ενδημεί η διαφθορά.
Δεν είναι όμως τόσο απλό. Η εμπειρία της Βρετανίας δείχνει ότι οι ευκαιρίες συνοδεύονται από σοβαρούς κινδύνους. Η αντικατάσταση χιλιάδων υπαλλήλων από αλγορίθμους στον ιδιωτικό ή στον δημόσιο τομέα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μαζικές ανακατατάξεις και τεράστιες κοινωνικές εντάσεις.
Επίσης, η χρήση της ΤΝ σε ευαίσθητους τομείς –Δικαιοσύνη, πρόνοια, φορολογία– μπορεί να προκαλέσει προβλήματα διαφάνειας και λογοδοσίας. Γιατί η ΤΝ δεν είναι από τη φύση της ουδέτερη. Ενσωματώνει προκαταλήψεις, δομές και συμφέροντα των ανθρώπων που τη σχεδιάζουν και την εκπαιδεύουν. Ο κίνδυνος, λοιπόν, να μετατραπεί σε «μαύρο κουτί» αποφάσεων που απλώς επικαλούνται «τεχνική αντικειμενικότητα» είναι υπαρκτός.
Μια μέση λύση που θα εκσυγχρονίσει βαθύτερα το ελληνικό κράτος θα μπορούσε να βρεθεί; Ισως η απάντηση να βρίσκεται σε όσα επισημαίνει ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, συντονιστής της Επιτροπής για την ΤΝ: «Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι υποβοήθηση, όχι υποκατάσταση. Ετσι θα πρέπει να την αντιμετωπίσουμε όλοι μας».