Υπάρχουν οι προϋποθέσεις για «καλή» ειρήνη στην Ουκρανία, δηλαδή για δίκαιη ειρήνη βάσει των αρχών του Διεθνούς Δικαίου; Για δίκαιη ειρήνη τόσο στρατιωτικά όσο και γεωπολιτικά-διπλωματικά; Πιθανώς, όχι. Ο Ντόναλντ Τραμπ διαχειρίζεται μια κατάσταση που είναι ήδη τραγική και απελπιστική, μια κατάσταση που δημιούργησαν πολλοί άλλοι πριν από αυτόν, με έναν κακότεχνο, διφορούμενο και ανησυχητικό τρόπο: οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις των τελευταίων 20 ετών ήταν υποταγμένες στον Πούτιν, όπως και τρεις αμερικανοί πρόεδροι δεν κατάφεραν να σταματήσουν τη ρωσική επιθετικότητα (οι Μπους, Ομπάμα και Μπάιντεν).
Αν ξεκινήσουμε από αυτήν τη ρεαλιστική παρατήρηση, έγραψε ο Φεντερίκο Ραμπίνι στην Corriere della Sera, μια εκεχειρία, μια προσωρινή ειρήνη, αν ποτέ υλοποιηθεί, θα βασίζεται σε ουσιαστικές παραχωρήσεις προς στον επιτιθέμενο. Τότε πρέπει να προετοιμαστούμε για αυτό που θα ακολουθήσει, δηλαδή για τα μελλοντικά σχέδια του Πούτιν. Αν πάρει έστω και τα μισά από αυτά που θέλει, θα παρηγορηθεί με τη βεβαιότητα ότι το έγκλημα επιβραβεύεται. Ο ρωσικός επεκτατισμός θα κοιτάξει και αλλού. Και τι κάνουμε εμείς για να αμυνθούμε;
Τρία θέματα. Το πρώτο είναι το σενάριο της μελλοντικής επιθετικότητας, όπως συζητείται τόσο από τους Ρώσους όσο και από εκείνους που θα έπρεπε να υπερασπίζονται την Ευρώπη. Το δεύτερο είναι μια ιστορία που ανέφερε ο ανταποκριτής της Corriere della Sera στο Παρίσι, ο Στέφανο Μοντεφιόρι: η φρίκη που προκάλεσαν τα λόγια ενός γάλλου στρατηγού για τις ανθρώπινες θυσίες που μπορεί να γίνουν απαραίτητες στην αυτοάμυνα. Το τρίτο είναι το ρωσικό μοντέλο για την οικοδόμηση μιας αποτελεσματικής βιομηχανίας drones σε σύντομο χρονικό διάστημα: πρέπει να μελετήσουμε την περίπτωση η τεχνολογία να είναι η μόνη ελπίδα για την προστασία της Ευρώπης.
Πρώτο σημείο. Τον Ιούνιο του 2025, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, μιλώντας στο think tank Chatham House, διατύπωσε την εξής προειδοποίηση: «Η Ρωσία θα μπορούσε να είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη εναντίον μας εντός πέντε ετών». Η Δύση αναγκάζεται να αντιμετωπίσει ένα «γνωστό μέλλον», δηλαδή ένα πολεμικό σενάριο που τώρα εισέρχεται στη σφαίρα του συγκεκριμένου σχεδιασμού. Η Μόσχα το εξετάζει, οι στρατηγοί της το συζητούν ανοιχτά και προετοιμάζονται.
Ας ξεκινήσουμε από εδώ: αυτό που κάποιοι απορρίπτουν ως Δυτική παράνοια (ή, χειρότερα, ένα σενάριο που τροφοδοτείται από πολεμοχαρείς δυνάμεις στο εσωτερικό) είναι στην πραγματικότητα μια ανάγνωση που βρίσκει ισχυρή επιβεβαίωση. Οι αναλυτές Φλόρενς Γκάουμπ και Αντριου Μόναχαν (Florence Gaub, Andrew Monaghan) σε πρόσφατο δοκίμιο με τίτλο «Πώς βλέπει η Ρωσία τον επόμενο πόλεμο» τονίζουν ότι το Κρεμλίνο, αντί να θεωρεί τον πόλεμο ως ακραίο ενδεχόμενο, τον οραματίζεται ως έκφραση ολοκληρωτικής σύγκρουσης μακροπρόθεσμα.
Η Μόσχα εξετάζει όχι μόνο περιορισμένες ή «ειδικές επιχειρήσεις», αλλά και έναν πιθανό ηπειρωτικό ή μεγάλης κλίμακας πόλεμο εναντίον του Δυτικού συνασπισμού, δηλαδή εναντίον του ίδιου του ΝΑΤΟ ή των συμμάχων του. Οπως γράφουν οι Γκάουμπ και Μόναχαν, ο ρωσικός στόχος θα μπορούσε να αφορά ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο. Η ικανότητα της Δύσης να ερμηνεύει τον Πούτιν και να προβλέπει τις κινήσεις του έχει συστηματικά αποτύχει στο παρελθόν: ο Μπους δεν κατάφερε να κατανοήσει τη σοβαρότητα του πολέμου κατά της Γεωργίας (2008), ο Ομπάμα έκανε ξανά το ίδιο λάθος με την Κριμαία (2014) και ο Μπάιντεν τον Φεβρουάριο του 2022 ανησυχούσε πολύ για να διασφαλίσει ότι δεν θα εμπλακούν άμεσα οι ΗΠΑ.
Οι Ευρωπαίοι, με τη Γερμανία στην πρώτη γραμμή, συνέχισαν (και εν μέρει συνεχίζουν) να κάνουν δουλειές με τον Πούτιν και να χρηματοδοτούν τους πολέμους του. Η λίστα των Δυτικών παρεξηγήσεων πρέπει να περιλάβει τη Συρία (όπου ο Πούτιν χλεύασε τον Ομπάμα), την ικανότητα της Μόσχας να αντιστέκεται στο καθεστώς των κυρώσεων και την ψευδαίσθηση ότι η Κίνα θέλει να παίξει ειρηνευτικό ρόλο. Σήμερα που έρχονται αντιμέτωποι με την άβολη ειρήνη στην Ουκρανία, τι θα κάνουν οι Ευρωπαίοι, εκτός από το να διαμαρτυρηθούν για τις παραχωρήσεις στον Πούτιν;
Ο Γκάουμπ και ο Μόναχαν βλέπουν τον κίνδυνο η Δύση να επικεντρωθεί στα πιο προφανή σενάρια. Μια ρωσική εισβολή στις χώρες της Βαλτικής εντός 36-60 ωρών, με μαζικές επιθέσεις με drones. «Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος η ενισχυόμενη συναίνεση γύρω από το ‘‘γνωστό μέλλον’’ της ρωσικής εισβολής στις χώρες της Βαλτικής να γίνει ένα δόγμα που θα μας κάνει να αγνοήσουμε όλες τις άλλες πιθανότητες» γράφουν. Το στρατιωτικό δόγμα της Μόσχας επεξεργάζεται ανοιχτά σενάρια πολέμων που εκτείνονται σε ολόκληρη την ήπειρο, ίσως και στον Ινδο-Ειρηνικό, με την Κίνα και την Ταϊβάν.
Στην Ευρώπη, ακόμα και σε χώρες με στρατιωτική παράδοση, το θέμα της άμυνας πυροδοτεί απόρριψη, αμφιβολία και πανικό. Πριν από λίγες ημέρες, ο στρατηγός Φαμπιέν Μαντόν δήλωσε: «Η Γαλλία πρέπει να είναι έτοιμη να αποδεχτεί την απώλεια των γιων της, την οικονομική ταλαιπωρία, γιατί αυτό συνεπάγεται η άμυνα». Ο αρχηγός των ΕΔ επέκρινε την έλλειψη «του σθένους να είμαστε έτοιμοι να θυσιαστούμε για να υπερασπιστούμε αυτό που είμαστε». Τα λόγια του προκάλεσαν τέτοια πολιτική και δημοσιογραφική κατακραυγή που η εκπρόσωπος της κυβέρνησης αναγκάστηκε να διευκρινίσει: «Μιλούσε για στρατιώτες. Και οι γιοι μας δεν θα πάνε να πολεμήσουν και να πεθάνουν στην Ουκρανία».
Στη Γαλλία, όπως και σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, επικρατεί κουλτούρα αφοπλισμού, ριζωμένη στα χρόνια που ακολούθησαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η οποία έχει μετατρέψει την έννοια του στρατού από ουσιαστικά αποτρεπτικό παράγοντα σε αναγκαίο κακό, που πρέπει να ελαχιστοποιηθεί.
Ο στρατηγός Μαντόν απλώς υπενθύμισε το προφανές για μια χώρα που είναι εκτεθειμένη στον κίνδυνο επιθετικότητας: η άμυνα δεν αφορά μόνο τον Προϋπολογισμό αλλά και την ανθρώπινη θυσία, τη συλλογική κινητοποίηση. Αλλά αυτό είναι ταμπού στην Ευρώπη. Στην άλλη πλευρά του Ρήνου, ο καγκελάριος Μερτς γνωρίζει κάτι γι’ αυτό: αντιμετωπίζει μια εξέγερση από τους σοσιαλδημοκράτες εταίρους του επειδή τόλμησε να προτείνει την επαναφορά της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας.
Η γαλλική υπόθεση αναδεικνύει δύο προβλήματα. Το ρήγμα μεταξύ της στρατιωτικής ελίτ και της κοινής γνώμης: ο στρατηγός γνωρίζει ότι ο πόλεμος είναι μια πραγματική πιθανότητα, αρκεί να διαβάσει τα σαφή δόγματα της Ρωσίας και τις ομιλίες του Πούτιν. Η γαλλική κοινωνία των πολιτών δεν το πιστεύει και αντιδρά με απογοήτευση. Η καθυστέρηση στην αναδιάρθρωση της αμυντικής βιομηχανίας και στην πολιτική κινητοποίηση είναι το άλλο πρόβλημα.
Είναι ανθρώπινο το γεγονός ότι οι Γάλλοι δεν θέλουν καν να σκεφτούν την απώλεια των παιδιών τους και η άρνησή τους κατανοητή. Αλλά είναι επίσης έτοιμοι να βγουν στους δρόμους και να παραλύσουν τη χώρα τους μέχρι το πικρό τέλος μόνο και μόνο για να αποφύγουν τη συνταξιοδότηση λίγα χρόνια αργότερα. Τι σχέση έχουν οι συντάξεις με αυτό; Εχουν! Η κοινωνική πρόνοια φαντάζει τώρα η μόνη ιερή αξία. Η γαλλική υπόθεση είναι μια προειδοποίηση: Η Ευρώπη έχει δίκιο που θέλει να αποφύγει τον πόλεμο, αλλά ο μόνος τρόπος για να σταματήσει η Ρωσία είναι να ενισχύσει την αποτροπή. Αυτό απαιτεί προετοιμασία, επενδύσεις και προσπάθεια.
Η ρωσική βιομηχανία drones προσφέρει πολύτιμο μάθημα στη Δύση. Ολοι θυμόμαστε ότι στην αρχή της εισβολής, τον Φεβρουάριο του 2022, ο ρωσικός στρατός ταπεινώθηκε από την ουκρανική αντίσταση. Οι στρατηγοί του Πούτιν επέδειξαν καταστροφική αναποτελεσματικότητα και ανικανότητα. Αλλά μετά από σχεδόν τέσσερα χρόνια και πολυάριθμες απώλειες, έχουν σημειώσει πρόοδο. Οι Τιμ Λίστερ και Κόστια Γκακ, του CNN, έκαναν πρόσφατα ρεπορτάζ για το Κέντρο Προηγμένων Μη Επανδρωμένων Τεχνολογιών Rubicon, το οποίο ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 2024 με πρωτοβουλία του ρώσου υπουργού Αμυνας Αντρέι Μπελούσοφ.
Είναι ταυτόχρονα και μονάδα μάχης, νεοπαγής επιχείρηση και κέντρο έρευνας και ανάπτυξης. Ενσωματώνει πεζικάριους που χειρίζονται drones, παροχή υλικοτεχνικής υποστήριξης και βιομηχανική καινοτομία. Τι μπορούμε να μάθουμε από το Rubicon; Τη στενή διαπλοκή της έρευνας, της βιομηχανίας και των στρατευμάτων, αφού η αλυσίδα εφοδιασμού συντομεύεται. Αυτό που σχεδιάζεται στο εργαστήριο καταλήγει γρήγορα στο πεδίο. Ο προληπτικός ρόλος για την επιτάχυνση της αυτοματοποίησης των συγκρούσεων: οι Ρώσοι στοιχηματίζουν ότι η «μηχανή» (τα drones και τα υπόλοιπα αυτόνομα συστήματα) θα μειώσει το ανθρώπινο βάρος, αλλά θα αυξήσει τον ρυθμό του πολέμου.
Για τη Δύση διέξοδος είναι ο «έξυπνος» επανεξοπλισμός. Τεχνολογική παραγωγή, ρομποτική, έξυπνα συστήματα, αισθητήρες, logistics 4.0. Δεδομένου ότι οι ανθρώπινοι πόροι είναι σπάνιοι τόσο για δημογραφικούς όσο και για πολιτιστικούς λόγους, ο άνθρωπος πρέπει να περάσει σε δεύτερη μοίρα. Οι μηχανές έρχονται πρώτες. Οι Δυτικές δυνάμεις εξακολουθούν να είναι πολύ ριζωμένες στα μοντέλα του Ψυχρού Πολέμου και είναι πολύ αργές. Αν η Ρωσία είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει βία εντός πέντε ετών, όπως υποδεικνύουν τα στρατηγικά της δόγματα και οι προετοιμασίες της, το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν θα πολεμήσουμε, αλλά αν θα είμαστε προετοιμασμένοι να πολεμήσουμε με επαρκή μέσα, αξιόπιστες στρατηγικές και επαρκή πολιτική βούληση.