Για κάποιους πολιτικούς δεν ήταν ποτέ μόνο θέμα ιδεολογίας, ούτε καν προγράμματος. Στην πολιτική, η προσωπικότητα είχε πάντοτε μια υπόγεια αλλά αποφασιστική δύναμη. Ομως στη σύγχρονη εποχή της υπερέκθεσης, η χαρισματικότητα δεν είναι πλέον προτέρημα – είναι προαπαιτούμενο. Αυτό είναι το συμπέρασμα ανάλυσης των Financial Times που θέτει υπό ένα νέο πρίσμα τον ρόλο που παίζει η προσωπικότητα και η επικοινωνιακή δυνατότητα.
Ο Ομπάμα, ο Τραμπ, η Τζασίντα Αρντερν που εξελέγη πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας τo 2017 ή o Ζόραν Μαμντάνι που επικράτησε στις προκαταρκτικές εκλογές των Δημοκρατικών το 2025 για τη δημαρχία της Νέας Υόρκης, δεν κέρδισαν μόνο επειδή είχαν κάτι να πουν· κέρδισαν επειδή οι ψηφοφόροι ήθελαν να τους ακούσουν. Οι FT εξετάζουν αυτό το απροσδιόριστο χάρισμα: τι είναι, πώς προκύπτει, ποιοι το κατέχουν και γιατί αποτελεί, όπως σημειώνεται, το «χαρτί-Τραμπ» για την κατάκτηση της εξουσίας.
Η χαρισματικότητα, σύμφωνα με την ανάλυση των Financial Times, παίζει συχνά καθοριστικότερο ρόλο από το μήνυμα. Σήμερα «ο αγγελιοφόρος συχνά έχει μεγαλύτερη σημασία από το ίδιο το μήνυμα» και σε μια σε μια αμφίρροπη πολιτική αναμέτρηση με δύο υποψήφιους ο πιο χαρισματικός σχεδόν πάντα κερδίζει.
Δεν είναι, δηλαδή, απλώς «το πρόγραμμα, ανόητε», αλλά «η προσωπικότητα, ανόητε» σχολιάζει η εφημερίδα παραφράζοντας τη διάσημη φράση «Είναι η οικονομία, ανόητε» —επινοήθηκε από τον Τζέιμς Κάρβιλ, σύμβουλο στρατηγικής της επιτυχημένης εκστρατείας του Μπιλ Κλίντον το 1992, όταν κέρδισε τις προεδρικές εκλογές και διαδέχτηκε το 1993 στον Λευκό Οίκο τον Τζορτζ Μπους τον πρεσβύτερο.
Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα όπου η προσωπικότητα έπαιξε μεγάλο ρόλο σε μια εκλογική αναμέτρηση αναφέρουν αυτήν που κέρδισε ο Μπαράκ Ομπάμα με αντίπαλο τον Τζον Μακέιν το 2008 και τον Μιτ Ρόμνεϊ το 2012. Επίσης, τις νίκες του Ντόναλντ Τραμπ επί της Χίλαρι Κλίντον το 2016 και της Κάμαλα Χάρις το 2024.
Η πολιτική, σημειώνουν οι FT, είναι λιγότερο ορθολογική απ’ όσο πιστεύουμε. Αυτό ισχύει τόσο για ριζοσπάστες όπως ο Μαμντάνι, όσο και για τεχνοκράτες όπως ο Μαρκ Κάρνεϊ, ο πρωθυπουργός του Καναδά. Ο τελευταίος έχει αναπτύξει «ένα ψυχρό αλλά επιβλητικό στυλ» που εμπνέει εμπιστοσύνη, χωρίς να παρεκκλίνει από την τεχνοκρατική πειθαρχία.
Η χαρισματικότητα δεν έγκειται απαραίτητα στο χάρισμα του λόγου ή της σκέψης. Μπορεί να είσαι απλά καλός στο να είσαι ορατός. Ο ακροδεξιός Νάιτζελ Φάρατζ, για παράδειγμα, αρχηγός του Kόμματος Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα χαρισματικού δημαγωγού. «Ακόμα κι όταν λέει κάτι τετριμμένο, το δραματοποιεί με λέξεις όπως “απόλυτα”, “έμεινα άφωνος”» και άλλα τέτοια. «Μπορεί να φέρει τα συναισθήματά του σε πρώτο πλάνο: κάνει παύσεις για να προσδώσει έμφαση, υψώνει τη φωνή του με θυμό, επιδίδεται σε ειρωνικά γέλια», σχολιάζουν οι Financial Times.
Ο επονομαζόμενος και «Mr. Brexit», με την ικανότητά του να λέει αμφιλεγόμενα πράγματα που εντυπώνονται στο ακροατήριο, πήρε για πολλούς στον λαιμό του τη χώρα του στηρίζοντας με δημαγωγικές κορώνες της έξοδο από την ΕΕ.
«Δυστυχώς, το χάρισμα φαίνεται να μετράει περισσότερο από την νοημοσύνη, την ακεραιότητα και την ικανότητα», λέει στη εφημερίδα η Ολίβια Φοξ Καμπάν, συγγραφέας του βιβλίου «The Charisma Myth». «Είναι το άσσος στο μανίκι. Είναι το ατού. Και αυτό είναι πρόβλημα».
Το πιο απλό τεστ για τη χαρισματικότητα, είναι σύμφωνα με τους FT το εξής: «Οταν εμφανίζεται κάποιος στην τηλεόραση ή στο feed σου, μένεις λίγα δευτερόλεπτα παραπάνω για να δεις τι θα πει;». Αν η απάντηση είναι «ναι», τότε είναι χαρισματικός. Ο Τραμπ περνάει με άνεση αυτό το τεστ.
«Το χάρισμα είναι μια συναισθηματική, παράλογη αντίδραση που διαπερνά τη ζωή μας» εκτιμά από την πλευρά του ο Τσάρλι Χούμπερτ που αυτοπροσδιορίζεται ως «προπονητής χαρίσματος». Ο ίδιος φέρνει ως παράδειγμα τον εαυτό του όταν, ως σύμβουλος διοίκησης σε μια επιχείρηση, έλαβε αυξήσεις μισθού παρότι άλλοι αναλυτές ήταν καλύτεροι. Η εξήγησή του είναι ότι οι ανώτεροι του τον συμπαθούσαν και ήθελαν να τα πάει καλά. «Δεν είναι νεποτισμός… Είναι μια χαρισματική σύνδεση» υποστηρίζει. Ισως, μέσα στην αδικία του, το χάρισμα να είναι το (κοινωνικά αποδεκτό) αντίστοιχο του νεποτισμού.
Το χάρισμα δεν αρκεί βέβαια από μόνο του, πρέπει να συνοδεύεται από ένα μήνυμα. Ωστόσο, αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία στην πολιτική. Στο νέο περιβάλλον των μέσων ενημέρωσης, το κοινό μπορεί απλά να προσπεράσει όσους δεν τραβούν την προσοχή του.
Η Oλίβια Φοξ Καμπάν, εκτός από συγγραφέας πάνω στο αντικείμενο, διδάσκει η ίδια και την τεχνική: παύσεις, καθαρή άρθρωση, σταθερό βλέμμα, μικρές κινήσεις. Υποστηρίζει ότι η γλώσσα του σώματος έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία από τις λέξεις. Κατά την άποψή της, το χάρισμα προέρχεται από ένα συνδυασμό παρουσίας, δύναμης και ζεστασιάς. Οι συμβουλές της περιλαμβάνουν το να κάνεις μια παύση δύο δευτερολέπτων πριν μιλήσεις και να μειώσεις την ταχύτητα και τη συχνότητα με την οποία κουνάς το κεφάλι…
Η ίδια λέει στους Financial Times ότι το χάρισμα μαθαίνεται —τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Χρεώνει τουλάχιστον 250.000 δολάρια το χρόνο για τις υπηρεσίες της ως coach, ενώ, όπως λέει, μεταξύ των τεσσάρων πελατών της περιλαμβάνεται ένας διευθυντής της ExxonMobil.
Για τους πολιτικούς επιστήμονες, το χάρισμα είναι κάτι περισσότερο από στυλ. Είναι σύμφωνα με την εφημερίδα «η αποκάλυψη ενός αφηγήματος» που δίνει νόημα στον κόσμο. Ο καθένας το αξιοποιεί με τον τρόπο του. Ο Μαμντάνι πείθει μέσω TikTok. Ο Ομπάμα με λόγους. Ο Τραμπ προσφέρει θεατρικότητα. Η χαρισματικότητα δεν είναι απαραίτητα ειλικρίνεια, ούτε χιούμορ. Αλλά αυτά βοηθούν. Ο Τραμπ και ο Φάρατζ είναι διασκεδαστικοί. Ο Τόνι Μπλερ (πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας) όχι. Ο Μαμντάνι, ανήκει στη νέα γενιά που συνδυάζει θυμό, ύφος και στυλ. Η Κάμαλα Χάρις, αντίθετα, θεωρείται ότι απέτυχε. Η εκστρατεία της ήταν λαμπερή, αλλά οι ψηφοφόροι δεν την βρήκαν ελκυστική ομιλήτρια. Στην πολιτική η πρώτη εντύπωση μετράει και σπάνια αλλάζει.
Το τελικό ερώτημα είναι πώς διαχειριζόμαστε τη νέα πραγματικότητα, τώρα που το χάρισμα έγινε ο πιο αστάθμητος αλλά και καθοριστικός παράγοντας της διεθνούς πολιτικής στην εποχή των social media. Μαθαίνουμε όλοι πώς να γίνουμε χαρισματικοί; Επιλέγουμε ηγέτες με χάρισμα και ελπίζουμε να είναι επαρκείς; Ή χτίζουμε θεσμούς που αποκλείουν τους εντυπωσιακούς αλλά επικίνδυνους;
Οι Financial Times δεν προσφέρουν απάντηση. Αλλά προειδοποιούν: «Ο εγκέφαλός μας, όπως και το μιντιακό περιβάλλον μας, δεν είναι σχεδιασμένοι για να επιλέγουν τους καλύτερους. Είτε θα βρούμε έναν τρόπο να το αντισταθμίσουμε, είτε ζούμε με τις συνέπειες»…