Η «Ξύλινη Πόλη της Στοκχόλμης» είναι ένα project ανάπλασης της Σίκλα, μιας συνοικίας στη νότια πλευρά της σουηδικής πρωτεύουσας και τη μετατροπή της από βιομηχανική περιοχή σε μια ζωντανή γειτονιά της πόλης με ξύλινα κτίρια, που άρχισε το 2024 και οι πρώτες κατασκευές αναμένεται να ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος του 2025.
Το έργο της Atrium Ljungberg, μιας από τις μεγαλύτερες εταιρίες αστικής ανάπτυξης τη Σουηδία, το οποίο έχει επαινεθεί από ιδρύματα, όπως το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ ως σημείο αναφοράς στη βιώσιμη ανάπτυξη της πόλης, θα είναι η μεγαλύτερη γνωστή ξύλινη αστική περιοχή στον κόσμο. Θα εκτείνεται σε 25 τετράγωνα και 250.000 τετραγωνικά μέτρα και εκτιμάται ότι θα κοστίσει 1,4 δισ. δολάρια.
Η δημοσιογράφος Γιόνα Ντάγλιντεν Χαντ επισκέφτηκε το εργοτάξιο μιας επέκτασης λυκείου στη Σίκλα και γράφει στη βρετανική εφημερίδα The Guardian ότι παρ’ όλο που η δραστηριότητα είναι υψηλή, μέσα επικρατεί εκπληκτική ησυχία. Μόλις λίγοι μήνες απομένουν μέχρι να εισέλθουν οι μαθητές στις εγκαταστάσεις, παρατηρεί, αλλά δεν ακούγεται κανένας ήχος τρυπήματος ή χτυπήματος σε τσιμεντένιους τοίχους.
Η μυρωδιά του ξύλου είναι διάχυτη και σημάδια του υλικού μπορούν να εντοπιστούν παντού, από κολώνες και δοκούς από σύνθετη επικολλητή ξυλεία (Glulam) στον σκελετό του κτιρίου μέχρι πάνελ σταυρωτής επικολλητής ξυλείας (CLT) στα δάπεδα, τις οροφές και τις σκάλες. Η ξυλεία CLT -πολυστρωματικά πάνελ με πλάκες πολλαπλών στρώσεων μασίφ ξύλου που συγκολλούνται χιαστί- προσφέρει αντοχή και ακαμψία, ιδιότητες συγκρίσιμες με αυτές του σκυροδέματος, αλλά είναι σημαντικά ελαφρύτερη και πιο γρήγορη στην κατασκευή, από το σκυρόδεμα.
«Είναι ένα φανταστικό εργασιακό περιβάλλον, χωρίς προβλήματα εξαιτίας της σκόνης του σκυροδέματος και της σκόνης πυριτίου. Είναι καθαρό και ήσυχο», δήλωσε στον Guardian ο Νίκλας Χέγκστρομ, περιφερειακός διευθυντής του έργου του Atrium Ljungberg, και υπεύθυνος για την υλοποίηση ολόκληρου του έργου «Ξύλινη Πόλη».
Τα πρώτα ξύλινα κτίρια έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθούν το 2025, με την επόμενη φάση –που περιλαμβάνει 2.000 κατοικίες– να έχει προγραμματιστεί για το 2027. Είναι ένα τεράστιο έργο, αλλά η Atrium Ljungberg μπορεί να κατασκευάσει με ξυλεία 1.000 τετραγωνικά μέτρα την εβδομάδα, ενώ με σκυρόδεμα, μόνο τα μισά.
Το 2022, η Atrium Ljungberg έθεσε έναν φιλόδοξο στόχο να γίνει κλιματικά ουδέτερη έως το 2030. Απλώς επιλέγοντας το ξύλο ως δομικό υλικό, η εταιρεία δήλωσε ότι μειώνει τον αντίκτυπο στο κλίμα κατά περίπου 40%, έναν ισχυρισμό που υποστηρίζεται από ερευνητές στο πανεπιστήμιο Linköping. Και αυτό πριν ληφθούν υπόψη τα ενεργειακά συστήματα και οι στρατηγικές επαναχρησιμοποίησης. Ενας στόχος, για παράδειγμα, είναι η επαναχρησιμοποίηση του 20% των υλικών, που έχουν χρησιμοποιηθεί σε προσαρμογές ενοικιαστών, ανακαινίσεις και νέες κατασκευές.
Σύμφωνα, δε, με την Ανγκελα Μπεργ, διευθύντρια του επιχειρηματικού τομέα της εταιρίας, η μετάβαση από το σκυρόδεμα στο ξύλο δεν είναι απλώς μια τεχνική αλλαγή, είναι μια αλλαγή νοοτροπίας. «Διαμορφώνει ολόκληρη την εμπειρία της πόλης: από τα υλικά της πρόσοψης μέχρι το πράσινο, μέχρι τον τρόπο που οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους. Δεν είναι ότι μπαίνεις σε ένα κτίριο και βλέπεις ξύλο, πρόκειται για το ό,τι νιώθεις τη διαφορά παντού», είπε στον Guardian.
Μια μελέτη διαπίστωσε ότι, αν και άλλες εταιρείες ακολουθούσαν το παράδειγμα, η κατασκευή με ξύλο αντί για σκυρόδεμα και χάλυβα στο 80% των νέων κτιρίων θα συνέβαλε στην αντιστάθμιση των μισών εκπομπών αερίων του ευρωπαϊκού κατασκευαστικού κλάδου. Μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι τα ξύλινα κτίρια εξακολουθούν να είναι φιλικά προς το κλίμα. Ενα τετραώροφο ξύλινο κτίριο, για παράδειγμα, έχει ως αποτέλεσμα την καθαρή απορρόφηση 150 τόνων διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό είναι δυνατό επειδή το ξύλο αποθηκεύει το CO2, που απορροφάται από τα αναπτυσσόμενα δέντρα. (Η ανάλυση λαμβάνει υπόψη την ενέργεια που χρησιμοποιείται στην παραγωγή ξύλου, τη μεταφορά και την κατασκευή του κτιρίου.)
Ενώ κάθε κτίριο θα έχει διαφορετικό χαρακτήρα, το ξύλο θα διαπερνά την πόλη εσωτερικά και εξωτερικά, δήλωσε ο Οσκαρ Νορέλιους, αρχιτέκτονας του γραφείου White Arkitektur, ο οποίος συνεργάστηκε με την Atrium Ljungberg για το έργο. «Δεν θα πρέπει να είναι κάτι που ανακαλύπτεις μόνο όταν μπαίνεις μέσα. Η ξυλεία θα πρέπει να αποτελεί μέρος της εμπειρίας από τον δρόμο».
Η ελπίδα είναι ότι η πόλη θα βελτιώσει επίσης την ευημερία των ανθρώπων μέσα στα κτίρια. «Το ξύλο ρυθμίζει την υγρασία των εσωτερικών χώρων, δημιουργώντας ένα φυσικά άνετο κλίμα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Πέρα από αυτό, μελέτες δείχνουν ότι το ορατό ξύλο έχει ψυχολογικά οφέλη. Μειώνει το άγχος, βοηθά τα παιδιά να συγκεντρώνονται καλύτερα, υποστηρίζει ακόμη και την ταχύτερη ανάρρωση των ασθενών. Αυτές οι επιδράσεις μεταφέρονται επίσης σε γραφεία και σπίτια», υπογράμμισε ο σουηδός αρχιτέκτονας.
Ο Νορέλιους εργάστηκε πρόσφατα στο Sara kulturhus, πολιτιστικό κέντρο στη πόλη Σκελεφτέα, το οποίο είναι το ψηλότερο ξύλινο κτίριο της σκανδιναβικής περιοχής μέχρι σήμερα, με 20 ορόφους, βάζοντας την πόλη στον χάρτη ως παγκόσμιο πρωτοπόρο. «Ενώ άλλες χώρες συχνά έχουν τη γνώση, δεν την έχουν εφαρμόσει σε κλίμακα όπως η Σουηδία», είπε στον Guardian. Το γεγονός, εξάλλου, ότι το 70% της χώρας καλύπτεται από δάση έχει υποστηρίξει μια μακρά παράδοση δόμησης με ξύλο.
Πριν από το 1994, οι σουηδικοί οικοδομικοί κανονισμοί περιόριζαν τη χρήση ξύλου σε κτίρια άνω των δύο ορόφων, κυρίως λόγω ανησυχιών για την πυρασφάλεια. Αλλά όταν η χώρα αναθεώρησε τους οικοδομικούς κανονισμούς της, τα υλικά δεν απαγορεύονταν πλέον ρητά. Αντίθετα, τα κτίρια έπρεπε να πληρούν τις λειτουργικές απαιτήσεις για πυρασφάλεια, δομική σταθερότητα και ηχομόνωση. Το ξύλο μπορούσε πλέον να χρησιμοποιηθεί σε πολυώροφα κτίρια εφόσον πληρούνταν τα πρότυπα ασφαλείας. Αυτό οδήγησε επίσης στην αυξημένη χρήση και περαιτέρω ανάπτυξη προϊόντων μηχανικής κατεργασίας ξύλου όπως το CLT και το Glulam.
Τα τελευταία χρόνια, και άλλες σκανδιναβικές χώρες ακολούθησαν το παράδειγμα, με κτίρια όπως η «Ξύλινη Πόλη» στην περιοχή Γέτκασαρι του Ελσίνκι στη Φιλανδία, η οποία αποτελείται από μια σειρά πολυώροφων κτιρίων που ολοκληρώθηκαν το 2021, και ο 18ώροφος ουρανοξύστης «Mjøstårnet» στο Μπρουμουντάλ της Νορβηγίας, το τρίτο ψηλότερο κτίριο της χώρας, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2019.
Αλλα παραδείγματα σε όλο τον κόσμο περιλαμβάνουν την ξύλινη πανεπιστημιούπολη «Gaia» (πήρε το όνομά της από την ελληνική μυθολογική θεότητα Γαία), ένα εξαώροφο κτίριο στη Σιγκαπούρη και ψηλότερη ξύλινη κατασκευή της Ασίας που εγκαινιάστηκε το 2023, και το «Heartwood» ένα οκταώροφο συγκρότημα κατοικιών στο Σιάτλ, το οποίο άνοιξε την ίδια χρονιά. Στο Σίδνεϊ, δε, τα Atlassian Headquarters, ένα ξύλινο κτίριο γραφείων και καταστημάτων λιανικής, λέγεται ότι θα είναι ο «ψηλότερος εμπορικός υβριδικός ξύλινος ουρανοξύστης στον κόσμο», όταν ολοκληρωθεί.
Ωστόσο, παρά τον αγώνα δρόμου για βιώσιμη οικοδόμηση, τα τελευταία χρόνια στη Σουηδία υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα μεταξύ της δασοκομίας, της βιοποικιλότητας, της αναψυχής και των ανησυχιών για το κλίμα. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η χώρα δεν πρέπει να υλοτομεί καθόλου τα δάση, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι η διαχειριζόμενη δασοκομία είναι ευεργετική για τη δέσμευση άνθρακα. «Με την πάροδο του χρόνου, οδηγεί σε μεγαλύτερη ανάπτυξη και περισσότερη αποθήκευση άνθρακα», δήλωσε στον Guardian ο Ερικ Σεράνο, καθηγητής Δομικής Μηχανικής στο Πανεπιστήμιο Lund.
«Εάν μπορείτε να ικανοποιήσετε τις ίδιες τεχνικές απαιτήσεις φέρουσας ικανότητας, πυρασφάλειας, υγρασίας, ακουστικής, τότε το ξύλο έχει ένα σαφές πλεονέκτημα επειδή προέρχεται από έναν φυσικό κύκλο. Είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος όσον αφορά το διοξείδιο του άνθρακα κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του. Το πιο σημαντικό είναι να χρησιμοποιούμε ξύλο για προϊόντα μακράς διαρκείας όσο το δυνατόν περισσότερο. Εάν αποθηκεύουμε άνθρακα σε κτίρια για 100 ή 200 χρόνια, καθυστερούμε σημαντικά τις εκπομπές. Αυτό είναι ένα σημαντικό αποτέλεσμα», είπε ο σουηδός καθηγητής.
Ξεναγώντας την δημοσιογράφο του Guardian στην «Ξύλινη Πόλη» της Σίκλα, ο Νίκλας Χέγκστρομ σταματάει σε ένα παράθυρο που βλέπει στην πλατεία Μάρκουσπλατσεν και περιγράφει πώς θα είναι αυτάρκης στην ηλεκτρική ενέργεια χάρη σε ένα γεωθερμικό σύστημα ενέργειας. Ακριβώς έξω από το παράθυρο υπάρχουν δύο σημύδες που έχουν μείνει ανέγγιχτες –μια φαινομενικά κοινότοπη λεπτομέρεια– αλλά ο Χέγκστρομ εξηγεί ότι αυτό αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής.
«Είχαμε την επιλογή να αφαιρέσουμε τα δέντρα και να φυτέψουμε νέα, αλλά επιλέξαμε να τα κρατήσουμε, παρόλο που μας κόστισε επιπλέον 20.000 λίρες (23.550 ευρώ)», είπε. «Θεωρήσαμε ότι τα υπάρχοντα δέντρα ήταν μέρος της ταυτότητας του τόπου. Δεν πρόκειται μόνο για βιώσιμη οικοδόμηση. Πρόκειται για τη δημιουργία ενός χώρου στον οποίο οι άνθρωποι θέλουν να βρίσκονται». Με την οικοδόμηση με ξυλεία και την επίδειξη του μειωμένου αντίκτυπου του άνθρακα, πιστεύει ότι ασκείται πίεση στη βιομηχανία σκυροδέματος για να καινοτομήσει. «Βλέπουν τους αριθμούς άνθρακα, βλέπουν τι είναι δυνατό και πρέπει να ανταποκριθούν. Και αυτό είναι καλό. Αυτό το έργο δεν είναι απλώς ένα σχολείο, είναι μέρος ώθησης ολόκληρου του τομέα».