Η Δανία, μια χώρα φημισμένη για την πρόοδο και την κοινωνική συνοχή, δημιούργησε ένα διεθνές παράδοξο όταν η κεντροαριστερή κυβέρνησή της υιοθέτησε σκληρές μεταναστευτικές πολιτικές, οι οποίες συνήθως συνδέονται με την ακροδεξιά ρητορική. Με τη λογική ότι το βάρος της αποτυχημένης ενσωμάτωσης πέφτει στις πλάτες των φτωχότερων, οι Σοσιαλδημοκράτες επιδίωξαν να προστατεύσουν το κράτος πρόνοιας περιορίζοντας την είσοδο και τα δικαιώματα των μεταναστών. Παρά τη μείωση της επιρροής της Ακροδεξιάς, η πολιτική αυτή γεννά ερωτήματα για το αν η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής μπορεί να επιτευχθεί με όρους κοινωνικού αποκλεισμού και δυσπιστίας απέναντι σε ολόκληρες ομάδες ανθρώπων.
Αν φύγει κανείς από το κέντρο οποιασδήποτε δυτικοευρωπαϊκής πρωτεύουσας, συναντά συχνά μια εικόνα που οι παραδοσιακοί πολιτικοί προτιμούν να αγνοούν: Κάποιες συνοικίες ή προάστια είναι ήρεμα και οικογενειακά. Αλλα, όμως, μοιάζουν με παραμελημένες «πίσω αυλές» στις οποίες οι κοινωνίες στοιβάζουν τους μετανάστες που δεν κατάφεραν να ενσωματώσουν. Σε περιοχές γύρω από το Παρίσι, το Βερολίνο ή τις Βρυξέλλες, γράφει ο Economist, η εγκληματικότητα κυριαρχεί. Οι δείκτες μόρφωσης και απασχόλησης είναι από τους χαμηλότερους στη χώρα. Οι νέοι που θέλουν να ξεφύγουν, ξέρουν ότι δεν πρέπει να γράψουν τη διεύθυνσή τους στο βιογραφικό τους.
Πρόκειται για άβολες αλήθειες. Και όποιος τις λέει δυνατά, συχνά εξοστρακίζεται από τους κόλπους της «καθωσπρέπει» ευρωπαϊκής πολιτικής. Σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία ή η Σουηδία, η Ακροδεξιά έχει ανεβεί καθώς έπεισε τον κόσμο ότι καταλαβαίνει το κόστος της μαζικής μετανάστευσης. Στον ευρωπαϊκό βορρά, όμως, η ρητορική αυτή έχει βρει έναν παράδοξο σύμμαχο: το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Δανίας και την πρωθυπουργό Μέτε Φρεντέρικσεν.
Το ίδιο κόμμα που διαμόρφωσε το «κράτος πρόνοιας από τη γέννηση ως τον θάνατο», έχει εδώ και χρόνια δανειστεί σχεδόν αυτούσιες τις ιδέες των λαϊκιστών της Δεξιάς. «Η χώρα φημίζεται για την οργάνωσή της και οι πολιτικές της συχνά προβάλλονται ως πρότυπο. Θα γίνει άραγε η σκληρή ρητορική κατά των μεταναστών η επόμενη «δανέζικη συνταγή» που θα υιοθετήσει η Ευρώπη;», αναρωτιέται ο Economist.
Η Φρεντέρικσεν, η οποία ηγείται του κόμματος από το 2015 και είναι πρωθυπουργός από το 2019, δεν ξεκίνησε η ίδια αυτή τη στροφή. Οπως και άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, η Δανία υποδέχεται εργάτες και πρόσφυγες από τη δεκαετία του 1960. Ομως ήδη από τις αρχές του 2000, και κυρίως μετά την προσφυγική κρίση του 2015, ο τόνος άλλαξε. Ενώ η Γερμανία της Ανγκελα Μέρκελ δήλωσε με αισιοδοξία «θα τα καταφέρουμε», η Δανία φοβήθηκε ότι ακόμη και ένας μικρός αριθμός επιπλέον αφίξεων θα αποσταθεροποιούσε το κοινωνικό της μοντέλο.
Η επιχειρηματολογία της δανικής Αριστεράς είναι ότι το κόστος της μετανάστευσης το πληρώνουν οι φτωχοί, γράφει ο Economist. Για τους εύπορους είναι χρήσιμο να υπάρχουν Τούρκοι, Πολωνοί ή Σύροι στη χώρα, είτε για να προσφέρουν υπηρεσίες, είτε ως φθηνό εργατικό δυναμικό. Ομως για τους χαμηλόμισθους Δανούς, τα πράγματα είναι διαφορετικά: τα παιδιά τους μοιράζονται την τάξη με μαθητές που δεν μιλούν τη γλώσσα, ενώ η καθημερινότητά τους επηρεάζεται από πολιτισμικά πρότυπα που θεωρούνται οπισθοδρομικά. Η μαζική άφιξη ατόμων με «διαφορετικές αξίες», δηλαδή κυρίως μουσουλμάνων, σύμφωνα με το σκεπτικό αυτό, υπονομεύει τη συνοχή πάνω στην οποία στηρίζεται το κράτος πρόνοιας.
Παρά τη «φιλική» της εικόνα, η Δανία υπήρξε σκληρή με τους μετανάστες. Το 2015, οι Αρχές απείλησαν να κατασχέσουν ακόμα και κοσμήματα προσφύγων για να καλύψουν τα έξοδα διαμονής τους. Τα επιδόματα μειώθηκαν, οι οικογενειακές επανενώσεις περιορίστηκαν, και η απόκτηση άδειας παραμονής ή ιθαγένειας έγινε πιο δύσκολη. Ακόμη και όσοι αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες, προστατεύονται μόνο όσο διαρκεί ο πόλεμος στη χώρα τους, σημειώνει ο Economist. Συνεπώς, αρκετοί Σύροι ή Σομαλοί που ζούσαν επί χρόνια στη Δανία έχουν κληθεί να επιστρέψουν σε χώρες που τα παιδιά τους δεν έχουν γνωρίσει ποτέ.
Το 2021, προτάθηκε όσοι αιτούνται άσυλο να μεταφέρονται στη Ρουάντα για την επεξεργασία του αιτήματος, μια πρόταση που τελικά εγκαταλείφθηκε. Επίσης, με νόμο που ξεκίνησε η προηγούμενη κυβέρνηση αλλά εφάρμοσε η Φρεντέρικσεν, οι αποκαλούμενες «παράλληλες κοινωνίες», δηλαδή ολόκληρες οικιστικές περιοχές με μεγάλο αριθμό μη δυτικών μεταναστών, υπόκεινται σε αυστηρές ρυθμίσεις. Αν δεν μειωθούν τα ποσοστά εγκληματικότητας ή ανεργίας, ή αν παραμένει υψηλό το ποσοστό μη δυτικών κατοίκων, ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα μπορούν να κατεδαφιστούν.
Αυτή η στροφή της Αριστεράς προς μια σκληρή γραμμή για το Mεταναστευτικό έχει οδηγήσει στην περιθωριοποίηση της Aκροδεξιάς. Ενώ παλαιότερα κυριαρχούσε στη Δανία, σύμφωνα με τον Economist σήμερα είναι μόλις πέμπτη στις δημοσκοπήσεις, σε αντίθεση με την άνοδό της στην υπόλοιπη Ευρώπη. Κι αυτό ίσως να έχει μια λογική: γιατί να ψηφίσεις ακραίους, όταν οι κεντρώοι εφαρμόζουν παρόμοιες πολιτικές χωρίς το στίγμα του ρατσισμού; Ετσι, η Φρεντέρικσεν μπόρεσε να περάσει και προοδευτικά μέτρα, όπως πρόωρη σύνταξη για τους εργάτες ή στήριξη στην Ουκρανία. Είναι από τους λίγους σοσιαλδημοκράτες ηγέτες που παραμένουν στην εξουσία στην Ευρώπη και αναμένεται να επανεκλεγεί.
Ανεκτικότητα ή Αποκλεισμός;
Η διαπίστωση ότι οι φτωχοί επωμίζονται τα βάρη της αποτυχημένης μεταναστευτικής πολιτικής έχει βάση και αξίζει να συζητηθεί. Ομως, οι μετανάστες και οι απόγονοί τους αποτελούν σχεδόν το ένα έκτο του πληθυσμού της Δανίας, επισημαίνει ο Economist. Το δυσάρεστο αποτέλεσμα της πολιτικής περιορισμού της μετανάστευσης, όσο καλή κι αν είναι η πρόθεση, είναι ότι γίνεται πλέον κοινωνικά αποδεκτό να αντιμετωπίζονται οι μετανάστες με καχυποψία ή ακόμα και εχθρότητα. Οι Δανοί μιλούν για αυτούς ως πρόβλημα, απειλή ή ενόχληση.
Η περιφρόνηση προς τους μουσουλμάνους μοιάζει θεσμικά αποδεκτή, σαν όλοι να είναι πιθανοί εγκληματίες ή καταχραστές του συστήματος. Οι πρόσφυγες καλούνται να μάθουν τη γλώσσα και να υιοθετήσουν τον πολιτισμό, αλλά ανά πάσα στιγμή μπορεί να απελαθούν. Αυτό το διαχωριστικό «εμείς κι αυτοί» είναι διαβρωτικό για το αίσθημα του ανήκειν. Πώς να αγαπήσει κανείς μια κοινωνία που τον αντιμετωπίζει με δυσπιστία;
Η Δανία ίσως κατάλαβε καλύτερα από άλλες χώρες ότι η μετανάστευση έχει κόστος, καταλήγει ο Economist. Ομως, ταυτόχρονα, διατρέχει τον κίνδυνο να καταστρέψει την κοινωνική συνοχή που τόσο πολύ προσπαθεί να διατηρήσει.