Το σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ για την ειρήνη στη Γάζα αποτελεί ένα σημαντικό διπλωματικό βήμα. Ομως, είναι περισσότερο ένα, εσκεμμένα μάλλον, ασαφές πλαίσιο για τις επόμενες διαπραγματεύσεις παρά μία πρόταση που εμπεριέχει τις απαραίτητες λεπτομέρειες για τον τερματισμό του πολέμου.
Οπως το έθεσε ο Guardian, το σχέδιο του Τραμπ «δεν είναι τόσο ένας λεπτομερής χάρτης όσο ένα πρόχειρο σκίτσο στο πίσω μέρος ενός φακέλου, που δίνει τις ίδιες πιθανότητες να χαθείς τελείως στον δρόμο όσο και να φτάσεις στον επιθυμητό προορισμό».
Σαφώς, το σχέδιο 20 σημείων ισοδυναμεί με μια αλλαγή στη θέση της κυβέρνησης Τραμπ σχετικά με το μεταπολεμικό μέλλον της Γάζας και ασκεί μεγαλύτερη πίεση από ό,τι η Ουάσινγκτον έχει ασκήσει φέτος στον Νετανιάχου για να αποδεχτεί μια συμφωνία.
Ομως, όπως σημείωσε το BBC, το αν θα μπορέσει να γίνει πραγματικότητα τις επόμενες εβδομάδες, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τα ίδια ζητήματα που ήταν και είναι θεμελιώδη: αν τόσο ο Νετανιάχου όσο και η ηγεσία της Χαμάς βλέπουν τώρα μεγαλύτερα οφέλη στο να τερματίσουν τον πόλεμο παρά στο να τον συνεχίσουν.
Η απάντηση της Χαμάς σε αυτή την πρόταση δεν είναι ακόμη σαφής. Μια απαισιόδοξη εκτίμηση προέκυψε από ένα στέλεχος της Χαμάς, το οποίο νωρίτερα είχε υπονοήσει στο BBC ότι οι όροι δεν διασφάλιζαν σε μεγάλο βαθμό τα συμφέροντα των Παλαιστινίων και ότι η οργάνωση δεν θα δεχόταν κανένα σχέδιο που δεν εγγυάται την αποχώρηση του Ισραήλ από τη Γάζα.
Μπορούν το Κατάρ ή άλλοι να ασκήσουν επαρκή πίεση στη Χαμάς ώστε να επιτύχουν μια, έστω και προσωρινή, απρόθυμη συναίνεση σε ένα σχέδιο που ουσιαστικά θα εξαλείψει την οργάνωση ως πολιτική και στρατιωτική δύναμη, τουλάχιστον στη Γάζα; Θα πείσουν τους ηγέτες της ότι οι περίπου 50 ισραηλινοί όμηροι -νεκροί και ζωντανοί- αποτελούν πλέον εμπόδιο, καθώς παρέχουν στο Ισραήλ πρόσχημα για να συνεχίσει την εκστρατεία του; Θα συμφωνήσουν οι στρατιωτικοί διοικητές της τρομοκρατικής οργάνωσης με τους πολιτικούς ηγέτες της στο Κατάρ ή την Κωνσταντινούπολη; Τίποτα από αυτά δεν είναι σίγουρο, ανέφερε ο Guardian.
Από την άλλη πλευρά, ο Νετανιάχου, στεκόμενος δίπλα στον πρόεδρο των ΗΠΑ, δήλωσε ότι το Ισραήλ αποδέχεται τα 20 σημεία του σχεδίου Τραμπ, παρ΄όλο που ο Μπεζαλέλ Σμότριχ, αρχηγός της ακροδεξιάς πτέρυγας του κυβερνητικού του συνασπισμού, είχε ήδη απορρίψει ορισμένα από αυτά.
Ωστόσο, αυτό από μόνο του δεν ισοδυναμεί με τον τερματισμό του πολέμου. Και οι επικριτές του, ανάμεσά τους και οι οικογένειες των ομήρων, τον κατηγορούν ότι είναι έτοιμος ανά πάσα στιγμή να σαμποτάρει οποιαδήποτε συμφωνία, για να παραμείνει στην εξουσία.
Υπό αυτή την έννοια, η πρόταση μπορεί να μην είναι αρκετή για να επιτευχθεί η σημαντική πρόοδος που επιθυμεί σαφώς ο Τραμπ. Περιέχει ακόμη σημαντικά εμπόδια τόσο για το Ισραήλ όσο και για τη Χαμάς, τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην απόρριψη της συμφωνίας.
Υπάρχει επίσης αρκετή ασάφεια στο σχέδιο, ώστε και οι δύο πλευρές να μπορούν να το αποδεχθούν, ενώ παράλληλα θα χρησιμοποιούν τις περαιτέρω διαπραγματεύσεις για να το σαμποτάρουν, κατηγορώντας την άλλη πλευρά για την αποτυχία του, επισήμανε το BBC.
Είναι κάτι που επαναλήφθηκε πολλές φορές σε προηγούμενες διαπραγματεύσεις.
Ο Τραμπ κατέστησε σαφές στον Νετανιάχου ότι τον στηρίζει, λέγοντάς του τη Δευτέρα ότι αν η τρομοκρατική οργάνωση δεν συμφωνούσε με την πρόταση, τότε θα είχε την «πλήρη υποστήριξη της Αμερικής για να κάνει ό,τι πρέπει να κάνει».
Πλαίσιο για περαιτέρω διαπραγματεύσεις
Αν και ο Τραμπ το παρουσίασε ως συμφωνία, στην πραγματικότητα είναι ένα πλαίσιο για περαιτέρω διαπραγματεύσεις ή, όπως το έθεσε σε κάποιο σημείο, μια σειρά «αρχών». Αυτό απέχει πολύ από το είδος του λεπτομερούς σχεδίου που θα έπρεπε να συμφωνηθεί για να τερματιστεί ο πόλεμος, τόνισε το BBC.
Μοιάζει περισσότερο με το «πλαίσιο» που ανακοίνωσε ο προκάτοχός του, Τζο Μπάιντεν, τον Μάιο του 2024, για να επιτύχει μια σταδιακή κατάπαυση του πυρός και μια συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου.
Σε εκείνη την περίπτωση, χρειάστηκαν άλλοι οκτώ μήνες μέχρι το Ισραήλ και η Χαμάς να εφαρμόσουν μια εκεχειρία και να προχωρήσουν σε ανταλλαγή ομήρων και κρατουμένων.
Ο Τραμπ θέλει μια «ολοκληρωμένη» ειρηνευτική συμφωνία, αλλά αυτό απαιτεί σημαντική εργασία για τον σχεδιασμό λεπτομερών γραμμών αποχώρησης του Ισραήλ, συγκεκριμένων λεπτομερειών σχετικά με την απελευθέρωση των ομήρων, την ταυτότητα των παλαιστινίων κρατουμένων που θα απελευθερωθούν και τις συγκεκριμένες συνθήκες για τη μεταπολεμική διακυβέρνηση, μεταξύ πολλών άλλων θεμάτων.
Κανένα από αυτά δεν περιγράφεται λεπτομερώς στο σχέδιό του και όλα αυτά μπορεί να ανατρέψουν μια ειρηνευτική συμφωνία.
Η πρόταση Τραμπ δανείζεται από προηγούμενες, συμπεριλαμβανομένου του σχεδίου της Γαλλίας και της Σαουδικής Αραβίας του Ιουλίου, και από πρόσφατες εργασίες του πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας, Τόνι Μπλερ, ο οποίος θα συμμετάσχει στο «Συμβούλιο Ειρήνης» υπό την προεδρία του Τραμπ, το οποίο θα εποπτεύει προσωρινά τη λειτουργία της Γάζας στο πλαίσιο αυτού του σχεδίου.
Τι περιλαμβάνει
Το σχέδιο των 20 σημείων συντάχθηκε από τον απεσταλμένο του Τραμπ, Στιβ Γουίτκοφ, και τον γαμπρό του, Τζάρετ Κούσνερ, μετά από διαβουλεύσεις με το Ισραήλ, ευρωπαϊκές και αραβικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των μεσολαβητών Κατάρ και Αιγύπτου.
Καλεί για την παύση των εχθροπραξιών, την περιορισμένη και σταδιακή απόσυρση των ισραηλινών δυνάμεων -κάτι που σύμφωνα με τους Times of Israel, «διόρθωσε» ο Νετανιάχου στο αρχικό σχέδιο, το οποίο ήθελε τις IDF να φεύγουν πιο γρήγορα από τη Γάζα- και την απελευθέρωση από τη Χαμάς όλων των εναπομείναντων ομήρων, ακολουθούμενη από την απελευθέρωση εκατοντάδων παλαιστινίων κρατουμένων από το Ισραήλ.
Στη συνέχεια, προβλέπει τη δημιουργία μιας τοπικής, τεχνοκρατικής διοίκησης στη Γάζα για τη διαχείριση των καθημερινών υπηρεσιών, υπό την εποπτεία του «Συμβουλίου Ειρήνης» που θα εδρεύει στην Αίγυπτο.
Στα εναπομείναντα μέλη της Χαμάς που «δεσμεύονται για ειρηνική συνύπαρξη» και για την παράδοση των όπλων τους, θα δοθεί αμνηστία, ενώ τα υπόλοιπα θα εξοριστούν. Μια διεθνής δύναμη «σταθεροποίησης» που θα δημιουργηθεί από τις ΗΠΑ και τις αραβικές χώρες θα αναλάβει την ασφάλεια στη Γάζα, εξασφαλίζοντας την αποστρατιωτικοποίηση των παλαιστινιακών ενόπλων φατριών.
Το σημαντικό για τα αραβικά κράτη, που χαιρέτισαν την πρόταση Τραμπ, είναι πως για πρώτη φορά αναφέρεται η παλαιστινιακή κρατική υπόσταση, αλλά μόνο με πολύ αόριστους όρους.
Το σχέδιο υποδηλώνει ότι, εάν η Παλαιστινιακή Αρχή με έδρα τη Ραμάλα αναμορφωθεί, «ενδέχεται τελικά να δημιουργηθούν οι συνθήκες για μια αξιόπιστη πορεία προς την αυτοδιάθεση και την κρατική υπόσταση των Παλαιστινίων».
Οι αραβικές χώρες θεωρούν τις προτάσεις του Τραμπ ως σημαντική πρόοδο για αυτές. Εν μέρει επειδή έχουν απορρίψει το σχέδιό του για τη «Ριβιέρα» της Γάζας του Φεβρουαρίου, το οποίο θα συνεπαγόταν την αναγκαστική εκτόπιση των Παλαιστινίων.
Επίσης, αναφέρεται τουλάχιστον την παλαιστινιακή κρατική υπόσταση, ακόμη και αν δεν υπάρχει δέσμευση για αυτό.
Και το αμερικανικό σχέδιο αναφέρει ότι «το Ισραήλ δεν θα καταλάβει ούτε θα προσαρτήσει τη Γάζα»– αν και δεν υπάρχει παρόμοια δέσμευση για την κατεχόμενη Δυτική Όχθη.
Αυτή είναι μια ζωτικής σημασίας ρήτρα για τις αραβικές χώρες, ακόμη και αν έρχεται σε αντίθεση με μια άλλη γραμμή του σχεδίου που αναφέρει ότι το Ισραήλ θα διατηρήσει τις δυνάμεις του στην «περίμετρο ασφαλείας» της Γάζας, σύμφωνα με το BBC.
Από την πλευρά του Ισραήλ, ο Νετανιάχου δηλώνει ότι το σύνολο του πλαισίου είναι σύμφωνο με τους στόχους του για τον τερματισμό του πολέμου. Δηλαδή, να αφοπλιστεί η Χαμάς, να αποστρατιωτικοποιηθεί η Γάζα και να μην ιδρυθεί μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος.
Ωστόσο, δεν είναι ακόμη σαφές εάν οι ρήτρες για τον αφοπλισμό και την παλαιστινιακή κρατική υπόσταση θα γίνουν αποδεκτές από τους σκληροπυρηνικούς εθνικιστές της κυβέρνησής του, ή εάν θα χρησιμοποιήσει αυτή την πίεση για να προσθέσει μέτρα που τους ικανοποιούν.
Πολλά εξαρτώνται πλέον από την απάντηση της Χαμάς. Στις προηγούμενες διαπραγματεύσεις, η τρομοκρατική οργάνωση φάνηκε να δέχεται αρχικά προτάσεις ζητώντας διευκρινίσεις, και στη συνέχεια να τις απορρίπτει.
Σημαντική ήταν και η συγγνώμη που ζήτησε ο Νετανιάχου από το Κατάρ, μετά από πίεση του Τραμπ. Το Κατάρ την είχε απαιτήσει μετά την αεροπορική επιδρομή του Ισραήλ που είχε στόχο ηγετικά στελέχη της Χαμάς στη Ντόχα νωρίτερα αυτό το μήνα.
Αυτό σημαίνει ότι το Κατάρ θα πρέπει τώρα να είναι σε θέση να επιστρέψει ως μεσολαβητής μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς.
Την ίδια στιγμή, ο διοικητής της Χαμάς στη Γάζα, Εζ αλ-Ντιν αλ-Χαντάντ, προετοιμάζεται για αυτό που ένας διοικητής της τρομοκρατικής οργάνωσης περιέγραψε στο BBC ως «τελική αποφασιστική μάχη», στην οποία θα συμμετάσχουν περίπου 5.000 τρομοκράτες.
Το πλαίσιο Τραμπ υποτίθεται ότι θα επαναφέρει τη δυναμική στις διαπραγματεύσεις. Ωστόσο, θα χρειαστούν πιθανώς πολλές εβδομάδες ή και μήνες, επίπονης εργασίας, για να εξελιχθεί σε κάτι που να πλησιάζει αυτό που ο Τραμπ λέει ότι μπορεί να επιτύχει: τον πλήρη τερματισμό του πολέμου.
Διεθνής στήριξη στο σχέδιο Τραμπ
Πολλές χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων αραβικών και μουσουλμανικών κρατών, εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για την ειρηνευτική πρόταση που παρουσίασε τη Δευτέρα ο Τραμπ.
Στον αραβικό κόσμο, η Αίγυπτος, η Ιορδανία, η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Τουρκία, η Ινδονησία και το Πακιστάν χαιρέτισαν «τον ρόλο του αμερικανού προέδρου και τις ειλικρινείς προσπάθειές του με στόχο τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα».
Παράλληλα, διαβεβαίωσαν για «τη βούλησή τους να συνεργαστούν με θετικό και εποικοδομητικό τρόπο με τις ΗΠΑ και τα ενδιαφερόμενα μέρη για την οριστικοποίηση της συμφωνίας και τη διασφάλιση της εφαρμογής της».
Στην Ευρώπη
Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα κάλεσε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη «να αδράξουν αυτήν την στιγμή για να δώσουν μια πραγματική ευκαιρία στην ειρήνη». Όπως ανέφερε μέσω Χ, «η κατάσταση στη Γάζα είναι αφόρητη. Οι εχθροπραξίες πρέπει να σταματήσουν και όλοι οι όμηροι πρέπει να απελευθερωθούν αμέσως».
Την πρόταση χαιρέτισε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν: «Καλωσορίζω τη δέσμευση του Προέδρου @realDonaldTrump να βάλει τέλος στον πόλεμο στη Γάζα. Ενθαρρύνω όλα τα μέρη να αδράξουν τώρα αυτή την ευκαιρία. Η ΕΕ είναι έτοιμη να συνεισφέρει», έγραψε στο X.
«Οι εχθροπραξίες θα πρέπει να τελειώσουν με πρόβλεψη για άμεση ανθρωπιστική ανακούφιση του πληθυσμού στη Γάζα και με την άμεση απελευθέρωση όλων των ομήρων», πρόσθεσε η επικεφαλής της Κομισιόν.
Ο Εμανουέλ Μακρόν χαιρέτισε τη δέσμευση του Τραμπ με στόχο τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα και την απελευθέρωση όλων των ομήρων. Εκφράζοντας την ελπίδα πως και το Ισραήλ θα αναλάβει τις δεσμεύσεις που του αναλογούν, ο γάλλος πρόεδρος υπογράμμισε σε ανάρτησή του στην πλατφόρμα Χ πως «η Χαμάς δεν έχει άλλη επιλογή από το να απελευθερώσει άμεσα όλους τους ομήρους και να ακολουθήσει αυτό το σχέδιο».
Το Λονδίνο «υποστηρίζει σθεναρά» τις προσπάθειες του αμερικανού προέδρου με στόχο «τον τερματισμό των εχθροπραξιών, την απελευθέρωση των ομήρων και τη διασφάλιση της παροχής επείγουσας ανθρωπιστικής βοήθειας στον πληθυσμό της Γάζας», τόνισε ο Κιρ Στάρμερ.
Η κυβέρνηση της Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία έκανε λόγο για «ένα φιλόδοξο σχέδιο για σταθεροποίηση, την ανοικοδόμηση και την ανάπτυξη της Λωρίδας της Γάζας», θεωρώντας πως πρόκειται για «σημείο καμπής» στη σύγκρουση. Η Ρώμη προέτρεψε τα εμπλεκόμενα μέρη «να αξιοποιήσουν αυτήν την ευκαιρία και να αποδεχθούν το σχέδιο».
Ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών, Γιόχαν Βάντεφουλ, δήλωσε ότι «επιτέλους, οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι μπορούν να ελπίζουν ότι αυτός ο πόλεμος θα τελειώσει σύντομα». «Αυτή η ευκαιρία δεν πρέπει να χαθεί. Η Χαμάς πρέπει να την εκμεταλλευθεί. Προτρέπω όλους εκείνους που μπορούν να επηρεάσουν τη Χαμάς, να το κάνουν τώρα», τόνισε ο επικεφαλής της γερμανικής διπλωματίας.
Ο βρετανός πρώην πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ, ο οποίος προορίζεται να διαδραματίσει ρόλο-κλειδί σε μια επιτροπή που θα επιβλέπει τη μεταβατική περίοδο στη Λωρίδα της Γάζας, χαιρέτισε το σχέδιο Τραμπ ως «τολμηρό και ευφυές».
Αυτό το σχέδιο, «μας προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία για τον τερματισμό του πολέμου» που μαίνεται εδώ και δύο χρόνια, δήλωσε.
Παλαιστινιακές αντιδράσεις
Η Παλαιστινιακή Αρχή χαιρέτισε τις «ειλικρινείς και αποφασιστικές προσπάθειες» του Ντόναλντ Τραμπ, εκφράζοντας «εμπιστοσύνη στην ικανότητα» του αμερικανού προέδρου να βρει τον «δρόμο προς την ειρήνη».
Αντιθέτως, ο Παλαιστινιακός Ισλαμικός Τζιχάντ, τρομοκρατική οργάνωση που συμμετείχε στη σφαγή της Χαμάς, την 7η Οκτωβρίου 2023, κατήγγειλε πως το σχέδιο που παρουσίασε ο Τραμπ ισοδυναμεί με «συνταγή για τη συνέχιση της επιθετικότητας εναντίον του παλαιστινιακού λαού και για την ανάφλεξη της περιοχής». Σε ανακοίνωση που εξέδωσε, υπογραμμίζει πως το Ισραήλ επιδιώκει να επιβάλει μέσω των ΗΠΑ «όσα δεν κατάφερε να πετύχει με τον πόλεμο».
Επικαλούμενο διπλωματική πηγή, το Al Jazeera μετέδωσε νωρίτερα πως το Κατάρ και η Αίγυπτος παρέδωσαν το σχέδιο Τραμπ στη διαπραγματευτική ομάδα της Χαμάς, η οποία ενημέρωσε πως θα το μελετήσει προσεκτικά.