Η κρίση στις εμπορικές σχέσεις ΗΠΑ και Κίνας αναζωπυρώνεται μέσα από έναν στρατηγικό πόλεμο σπάνιων γαιών. Με τους νέους περιορισμούς στις εξαγωγές αυτών των κρίσιμων μετάλλων, το Πεκίνο υπενθυμίζει στον Ντόναλντ Τραμπ την εξάρτηση της Δύσης από την κινεζική παραγωγή και μετατρέπει την τεχνολογική αυτή εξάρτηση σε όπλο διαπραγμάτευσης.
Την περασμένη εβδομάδα, το υπουργείο Εμπορίου της Κίνας δημοσίευσε ένα κείμενο με την ονομασία «Ανακοίνωση 62 του 2025». Δεν ήταν ένα απλό κρατικό έγγραφο· ήταν μια κίνηση που κλυδώνισε την εύθραυστη εκεχειρία δασμών με τις ΗΠΑ. Η ανακοίνωση επιβάλλει νέους, αυστηρούς περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών, ενισχύοντας τον έλεγχο του Πεκίνου στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα των κρίσιμων μετάλλων και υπενθυμίζει στον Ντόναλντ Τραμπ πόση ισχύ διαθέτει η Κίνα στον μεταξύ τους εμπορικό πόλεμο.
Η Κίνα διατηρεί σχεδόν μονοπώλιο στην επεξεργασία των σπάνιων γαιών, γράφει το BBC, απαραίτητων για την παραγωγή μιας σειράς προϊόντων, από smartphones μέχρι πολεμικά αεροσκάφη. Με τους νέους κανόνες, οι ξένες εταιρείες θα χρειάζονται έγκριση από την κυβέρνηση της Κίνας για την εξαγωγή προϊόντων που περιέχουν την παραμικρή ποσότητα σπάνιων γαιών και θα πρέπει να δηλώνουν τη χρήση τους.
Σε απάντηση, ο Τραμπ απείλησε με επιπλέον δασμούς 100% στα κινεζικά προϊόντα και με περιορισμούς εξαγωγής κρίσιμου λογισμικού: «Αυτή είναι Κίνα εναντίον του κόσμου. Εβαλαν μια βόμβα στις αλυσίδες εφοδιασμού και στη βιομηχανική βάση του ελεύθερου κόσμου, και δεν θα το ανεχτούμε», είπε ο αμερικανός υπουργός Οικονομικών Σκοτ Μπέσεντ.
Η Κίνα, από την πλευρά της, κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι «προκάλεσαν σκόπιμα παρανοήσεις και πανικό» σχετικά με τους περιορισμούς. Εκπρόσωπος του υπουργείου τόνισε πως «εάν οι αιτήσεις αδειών εξαγωγής συμμορφώνονται με τους κανονισμούς και έχουν σκοπό την πολιτική χρήση, θα γίνονται δεκτές».
Αυτήν την εβδομάδα, οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου έχουν επιβάλει νέες χρεώσεις στα λιμάνια για πλοία της άλλης πλευράς, αναζωπυρώνοντας τον εμπορικό πόλεμο, έπειτα από μήνες σχετικής ηρεμίας. Στο τέλος του μήνα προγραμματίζεται συνάντηση του Τραμπ με τον Σι Τζινπίνγκ, και ειδικοί αναφέρουν στο BBC ότι οι περιορισμοί στις σπάνιες γαίες θα δώσουν το πάνω χέρι στην Κίνα.
Οι σπάνιες γαίες είναι κρίσιμες στην τεχνολογία· ένα μαχητικό F-35 χρειάζεται πάνω από 400 κιλά σπάνιων γαιών για την επίστρωση stealth, τους κινητήρες, τα ραντάρ και άλλα εξαρτήματα. Επίσης, η Κίνα παράγει περίπου το 70% του παγκόσμιου μετάλλου που είναι απαραίτητο στους μαγνήτες για ηλεκτρικά οχήματα.
Το Πεκίνο έχει εργαστεί σκληρά για να κυριαρχήσει στην παγκόσμια επεξεργασία σπάνιων γαιών: έχει καλλιεργήσει ταλέντα και ένα δίκτυο έρευνας και ανάπτυξης που προηγείται των ανταγωνιστών του. Οι ΗΠΑ και άλλες χώρες επενδύουν πολλά στην ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών, όμως απέχουν πολύ από το στόχο.
Η Αυστραλία, με σημαντικά αποθέματα σπάνιων γαιών, θεωρείται υποψήφιος ανταγωνιστής, αλλά η υποδομές της επεξεργασίας των συγκεκριμένων μετάλλων στη χώρα είναι ακόμα περιορισμένες και δαπανηρές. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι ακόμη και αν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους κάνουν την επεξεργασία «εθνικό στόχο», θα χρειαστούν τουλάχιστον πέντε χρόνια για να καλύψουν το χάσμα με την Κίνα.
Οι νέοι περιορισμοί επεκτείνουν μέτρα που ανακοινώθηκαν τον Απρίλιο και είχαν ήδη προκαλέσει παγκόσμια έλλειψη, πριν επί μέρους συμφωνίες με Ευρώπη και ΗΠΑ μετριάσουν την πίεση. Τα επίσημα κινεζικά στοιχεία δείχνουν ότι οι εξαγωγές σπάνιων γαιών τον Σεπτέμβριο έπεσαν πάνω από 30% σε σύγκριση με πέρυσι.
Ωστόσο, οι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η κινεζική οικονομία δεν θα επηρεαστεί σημαντικά, καθώς οι σπάνιες γαίες είναι μικρό ποσοστό μιας οικονομίας 18,7 τρισ. δολαρίων. Κάποιες εκτιμήσεις, σύμφωνα με το BBC, τοποθετούν την αξία των εξαγωγών σε κάτω του 0,1% του ΑΕΠ. Παρόλα αυτά, ο στρατηγικός ρόλος τους είναι τεράστιος, καθώς προσφέρουν στην Κίνα μοχλό πίεσης έναντι των ΗΠΑ.
Παρά τις κατηγορίες για «προδοσία» εκ μέρους της Κίνας, ο Μπέσεντ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο διαπραγματεύσεων: «Πιστεύω ότι η Κίνα είναι ανοιχτή σε συζήτηση και είμαι αισιόδοξος ότι μπορούμε να αποκλιμακώσουμε την κρίση» είπε.
Με τους περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών, το Πεκίνο έχει βρει το «καλύτερο μοχλό» για να ασκήσει πίεση για μια συμφέρουσα διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, έχουν μια σειρά επιλογών: να μειώσουν δασμούς –κάτι που θα ήθελε η Κίνα– ή να επιβάλουν περιορισμούς στον τεχνολογικό τομέα της.
Οι ΗΠΑ ήδη στοχεύουν τις ανάγκες της Κίνας για ημιαγωγούς υψηλής τεχνολογίας, κόβοντάς της την πρόσβαση στη συγκεκριμένη αγορά. Αυτές οι κινήσεις, εκτιμούν οι αναλυτές, θα φρενάρουν, αλλά δεν θα εξουδετερώσουν το Πεκίνο. Η Κίνα, όπως δείχνει η στρατηγική της, είναι έτοιμη να υποστεί το κόστος για τους μακροπρόθεσμους στόχους της. Και ξέρει ότι εάν διακόψει τις εξαγωγές σπάνιων γαιών, μπορεί να σταματήσει την παγκόσμια βιομηχανία.