Οι Harlem Globetrotters έδιναν μπασκετικούς αγώνες επίδειξης πριν από το κατς ή τους αγώνες πυγμαχίας βετεράνων. Η ομάδα που κλείνει έναν αιώνα ψυχαγωγίας κρύβει πολλά περισσότερα από τα καλοστημένα σόου της. Η αθλητική ιστορία της περιλαμβάνει τον ρατσισμό, την πολιτική του Ψυχρού Πολέμου και τη δημιουργία του σύγχρονου μπάσκετ.
Οι Times του Λονδίνου πήραν συνέντευξη από τον βετεράνο κόουτς της θρυλικής ομάδας, τον (επονομαζόμενο και «Γλυκό») Λου Ντάνμπαρ. Στα 72 του χρόνια, ο προπονητής έχει ήδη γυρίσει τον κόσμο τρεις φορές και προετοιμάζεται για μια νέα διεθνή τουρνέ των Harlem Globetrotters στα 100ά γενέθλιά τους.
Οι διάσημες σε όλον τον κόσμο παραστάσεις τους –έχουν περάσει άλλωστε πολλές φορές και από την Αθήνα, με τελευταία το 2006– παραμένουν φανταχτερές, αλλά κουβαλούν τις πληγές του ρατσισμού της χώρας καταγωγής τους, από μια εποχή που οι μαύροι παίκτες ήταν υποχρεωμένοι να παίζουν μεταξύ τους, σε δικό τους πρωτάθλημα.
Παρά την ονομασία τους, οι Globetrotters προέρχονται από το Σικάγο και όχι από τη Νέα Υόρκη. Το παρατσούκλι «Harlem» το πρόσθεσε ο λευκός, γεννημένος στο Λονδίνο, προπονητής τους Εϊμπ Σάπερστιν, θέλοντας να επωφεληθεί από το πλέγμα της μαύρης κουλτούρας και να προετοιμάσει τους αγρότες της Μεσοδυτικής Αμερικής για το χρώμα των παικτών της ομάδας που επρόκειτο να παρακολουθήσουν.
Το 1940 είχαν ήδη κερδίσει το Παγκόσμιο Τουρνουά Επαγγελματικού Μπάσκετ –ήταν, ουσιαστικά, πρωταθλητές Αμερικής–, ενώ το 1948 και το 1949 κέρδισαν δύο αγώνες εναντίον των πανίσχυρων Minneapolis Lakers, προτού μετακομίσουν στο Λος Αντζελες. Αυτές οι δύο νίκες μπροστά σε αριθμό-ρεκόρ θεατών, απέναντι σε μια ομάδα ελίτ λευκών αθλητών, ήταν και νίκες κατά των φυλετικών προκαταλήψεων της εποχής.
Ο Ντάνμπαρ λέει στους Times ότι ο παλιός του προπονητής, που ήταν στην ομάδα επί 57 χρόνια, του είχε πει πως όταν έπαιζαν στον αμερικανικό Νότο τα ξενοδοχεία δεν τους δέχονταν και αναγκάζονταν να διανυκτερεύουν σε σπίτια μαύρων οικογενειών. Δεκαετίες αργότερα, το 1983, αστυνομικοί της Σάντα Μπάρμπαρα έβγαλαν τον προπονητή και δύο παίκτες εκτός του ταξί που τους μετέφερε και τους πέρασαν χειροπέδες, ως ύποπτους για μια ληστεία στην περιοχή.
Η λάθος σύλληψη οδήγησε σε αγωγή πολλών εκατομμυρίων, που κατέληξε σε συμβιβασμό για αποζημίωση ύψους 75.000 δολαρίων, η οποία καταβλήθηκε από τον δήμο την επόμενη χρονιά. Ο Ντάνμπαρ δεν βαυκαλίζεται ότι οι φυλετικές εντάσεις έχουν εξαφανιστεί στην εποχή μας. Αντιθέτως, πιστεύει ότι αν το περιστατικό του 1983 είχε συμβεί πρόσφατα, ο ίδιος και οι παίκτες του πιθανόν να μην ήταν σήμερα ζωντανοί.
Οι Globetrotters ήταν κάποτε μια σοβαρή ομάδα που κέρδιζε τις κορυφαίες επαγγελματικές και κολεγιακές, προτού αφοσιωθεί στους αγώνες επίδειξης. Ο βραβευμένος με Πούλιτζερ συγγραφέας Τζέιμς Μίσενερ παρακολούθησε ένα παιχνίδι τους και τους χαρακτήρισε «μικροαπατεώνες που διαιωνίζουν τα φυλετικά στερεότυπα χρησιμοποιώντας πονηρές μεθόδους για να ξεγελούν τους λευκούς». Συχνά τους κατηγορούσαν ως κλόουν που δίνουν αθλητικά σόου βασισμένα σε κωμικά στερεότυπα.
Η κωμωδία ήταν ένα στοιχείο των αγώνων επίδειξης των Globetrotters που προέκυψε τυχαία. Σύμφωνα με τον Ντάνμπαρ, ένας από τους παίκτες της ομάδας καθόταν κοντά σε μια σόμπα για να ζεσταθεί όταν πήρε φωτιά το παντελόνι του και άρχισε να τρέχει στο γήπεδο. Ο κόσμος άρχισε να γελάει και κάπως έτσι ξεκίνησε η ενσωμάτωση κωμικών στοιχείων στους αγώνες. Παράλληλα, οι παίκτες άρχισαν να ζητούν από λευκές γυναίκες ανάμεσα στο κοινό να χορέψουν μαζί τους, σπάζοντας έτσι τα φυλετικά ταμπού της δεκαετίας του 1940.
Η πολιτική έγινε μια άλλη μορφή αρένας στη μακρά ιστορία της ομάδας. Το 1951 στρατολογήθηκαν στον αγώνα εναντίον του κομμουνισμού, με μια κρατικά χρηματοδοτούμενη διεθνή τουρνέ επίδειξης του ευγενικού προσώπου της αμερικανικής δημοκρατίας. Αποκορύφωμα της περιοδείας ήταν μια εμφάνιση μπροστά σε 75.000 θεατές στο Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου, όπου το 1936 τα χρυσά μετάλλια του μαύρου Τζέσι Οουενς είχαν ταπεινώσει τις ρατσιστικές θεωρίες του Τρίτου Ράιχ.
Οι Αμερικανοί μετέφεραν με ελικόπτερο στο στάδιο του Βερολίνου τον υπεραθλητή που εξευτέλισε τον Χίτλερ στο «σπίτι» του και ο Οουενς έτρεξε γύρω από την ίδια πίστα. Στο τέρμα τον περίμενε ο δήμαρχος της πόλης και του είπε: «Ο Χίτλερ αρνήθηκε να σε χαιρετίσει, οπότε εγώ, εκ μέρους του γερμανικού λαού, σου τείνω τα δύο χέρια μου αναγνωρίζοντας τη νίκη σου».
Οι Globetrotters έπαιξαν εννέα παιχνίδια στη Μόσχα το 1959, σε μια νέα απόπειρα της αμερικανικής κυβέρνησης να σταματήσει τα πολιτικά οφέλη που αποσπούσαν οι Σοβιετικοί από τα ζητήματα των φυλετικών διαιρέσεων στις ΗΠΑ, με τη σθεναρή υποστήριξη ακτιβιστών για τα πολιτικά δικαιώματα, όπως ο αιδεσιμότατος Τζέσι Τζάκσον. Αλλά και το νεοσύστατο NBA χρειάστηκε τη βοήθειά τους.
Τον Μάρτιο του 1950 οι Boston Celtics έπαιξαν παιχνίδι εντός έδρας μπροστά σε μόλις 1.700 θεατές, αλλά τρεις ημέρες αργότερα, τον επόμενο αγώνα τους παρακολούθησαν 23.000 φαν, καθώς είχε προηγηθεί στο ίδιο γήπεδο παιχνίδι των Globetrotters. Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο παίκτης τους Ερλ Λόιντ έγινε ο πρώτος Αφροαμερικανός που έπαιξε στο NBA. Από τότε, όποτε τα εισιτήρια κάποιας ομάδας έπεφταν, καλούσαν τους Globetrotters και γέμιζαν το γήπεδο.
Αλλά οι εποχές άλλαξαν και το NBA δεν έχει πλέον ανάγκη τη θρυλική ομάδα. Σήμερα οι εκατομμυριούχοι επαγγελματίες μπασκετμπολίστες της λίγκας δεν αναγνωρίζουν τη συνεισφορά των Globetrotters. «Από τις προηγούμενες γενιές, παίκτες όπως ο Τσαρλς Μπάρκλεϊ δήλωναν δημοσίως την εκτίμησή τους απέναντί μας, αλλά σήμερα οι νέοι σταρ δεν μας εκτιμούν», λέει στους Times ο Ντάνμπαρ.
Ο οργανισμός πέρασε δύσκολες στιγμές τις τελευταίες δεκαετίες. Πέρυσι ένας πρώην παίκτης της ομάδας φυλακίστηκε για απάτη λόγω Covid-19, ενώ και μια πρώην παίκτρια της ομάδας δέχθηκε μήνυση για σεξουαλική παρενόχληση. Ο Κένταλ Πίντερ, που έπαιζε για τους Globetrotters τη δεκαετία του 1980, αργότερα φυλακίστηκε για βιασμό.
Οι ιδιοκτήτες της ομάδας χρεοκόπησαν τη δεκαετία του 1990. Ο παλιός παίκτης της Μάνι Τζάκσον την αγόρασε έναντι 5,5 εκατ. δολαρίων το 1993. Απαιτούσε από τους παίκτες να ξυπνούν στις 6 το πρωί για προπόνηση, να κόψουν το αλκοόλ και να υιοθετήσουν μια πιο σοβαρή στάση, παρόμοια με εκείνη της εποχής που κέρδιζαν τις κορυφαίες ομάδες κολεγίων, στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
Ο Τζάκσον έχει πλέον αποχωρήσει από την ομάδα και η έμφασή της έχει επιστρέψει στην ψυχαγωγία. «Θύματα» των εικονικών αγώνων των Harlem Globetrotters είναι οι Washington Generals, που παίζουν εναντίον τους στα παιχνίδια επίδειξης. Η τελευταία τους νίκη ήταν το 1971 – και «όλοι νιώσαμε σαν να είχαμε πυροβολήσει τον Αϊ Βασίλη», λέει ο Ντάνμπαρ στους Times σκασμένος στα γέλια.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι Globetrotters έχουν παίξει μπροστά σε συνολικά 148 εκατομμύρια θεατές σε 123 χώρες, και ο Ντάνμπαρ ήταν παρών το 2015 όταν ο Πάπας Φραγκίσκος έγινε επίτιμο μέλος της ομάδας. Αλλά σύμφωνα με τον κόουτς, οι σπουδαιότεροι άνθρωποι που έχει γνωρίσει ήταν πρώην παίκτες – ανάμεσά τους και ο θρυλικός Γουίλτ Τσέιμπερλεν, ο έκτος καλύτερος παίκτης όλων των εποχών στο NBA και πρώην Globetrotter.