Κάθε τόσο εμφανίζεται στη δημόσια σφαίρα μια φιγούρα που μοιάζει να περπατά απευθείας μέσα από το συλλογικό μας ασυνείδητο, ένα πρόσωπο που ενσαρκώνει τόσο τέλεια το ιδανικό ενός κοινωνικού μας στερεοτύπου, ώστε κανείς δεν σκέφτεται να το αμφισβητήσει. Ετσι λειτούργησε και ο πατέρας Παρθένιος. Εμφανίστηκε στο διαδίκτυο με ράσο, γλυκιά φωνή και πατρικό βλέμμα, εκείνο το διαχρονικό μείγμα καλοσύνης που μοιάζει να βγαίνει κατευθείαν από αγιογραφία.
Και κάπως έτσι, μέσα σε λίγους μήνες, βρέθηκε με χιλιάδες ακολούθους στα κοινωνικά δίκτυα. Το ενδιαφέρον δεν είναι ότι απέκτησε κοινό. Αυτό συμβαίνει κάθε μέρα. Το ενδιαφέρον είναι ότι κανείς δεν μπήκε στον κόπο να ρωτήσει ποιος είναι. Γιατί οι περισσότεροι θεώρησαν αυτονόητο ότι ένας άνθρωπος έτσι ντυμένος είναι και ενάρετος.
Ενα μικρό διαδικτυακό ψάξιμο θα αρκούσε για να ανακαλύψει και ο πιο ανίδεος ότι ο ρασοφόρος influencer έχει πίσω του trash τηλεοπτικές εμφανίσεις και δημόσιες υπερβολές που δεν συνάδουν με το προσωπείο που πλασάρει. Κανείς δεν το έκανε. Οταν όμως ο άνθρωπος αυτός κατηγορήθηκε για διακίνηση παράνομων ουσιών, οι αφοσιωμένοι ακόλουθοι έπεσαν από τα σύννεφα και ένιωσαν προδομένοι, λες και κάποιος τους είχε κλέψει μια προσωπική βεβαιότητα, όχι απλώς ένα διαδικτυακό είδωλο.
Αν το ένα πρόβλημα εδώ είναι ο απατεώνας, το άλλο πρόβλημα είμαστε εμείς και η ευκολία με την οποία παραδίνουμε την κρίση μας σε σύμβολα και στολές. Ράσο, λευκή μπλούζα, στολή, κοστούμι, τίτλος. Μόλις τα δούμε, η άμυνά μας χαλαρώνει. Σαν να φορά το κάθε ένδυμα μια έτοιμη σφραγίδα αξιοπρέπειας που αναλαμβάνει να σκεφτεί αντί για εμάς.
Διαβάζω για την περίπτωση του Παρθενίου, από τη στιγμή που βγήκε στην επιφάνεια το πραγματικό του πρόσωπο, και σκέφτομαι πώς το ράσο που έβαλε πάνω του σαν θεατρικό κοστούμι λειτούργησε ως μια μορφή συλλογικού αναισθητικού. Εσβησε ερωτήσεις, υποψίες, αμφιβολίες. Γιατί; Επειδή το στερεότυπο του ενάρετου παπά είναι από τα πιο ανθεκτικά. Κουβαλάει αιώνες θρησκευτικών προσδοκιών, οικογενειακών αναμνήσεων και προσωπικών αναζητήσεων. Το ράσο λειτουργεί για πολλούς σχεδόν ως απόδειξη ηθικής ταυτότητας. Δεν χρειάζεται να τοποθετηθείς απέναντι στον άνθρωπο. Απλώς τον θεωρείς καλό και σωστό.
Σε μια εποχή που οι περισσότεροι αισθάνονται χαμένοι, αποπροσανατολισμένοι και βαριά κουρασμένοι από την πληροφοριακή καταιγίδα, το στερεότυπο γίνεται καταφύγιο. Δεν χρειάζεται να σκεφτείς. Δεν χρειάζεται να κρίνεις. Δεν χρειάζεται να αναρωτηθείς. Χρειάζεται απλώς να αφεθείς στο σιγουράκι του φυλετικού, κοινωνικού ή επαγγελματικού προφίλ που έχει προ-κτιστεί για εσένα.
Και ίσως αυτό να είναι το πιο ανησυχητικό. Οχι ότι υπάρχουν απατεώνες, αυτοί υπήρχαν πάντα. Αλλά ότι εμείς σήμερα είμαστε πιο επιρρεπείς στο να τους αφήσουμε να μας ξεγελάσουν, επειδή ψάχνουμε απλοποιήσεις μέσα στο χάος. Οταν κάποιος εμφανιστεί με έναν ρόλο που κουμπώνει με τις πνευματικές, ηθικές ή συναισθηματικές ανάγκες μας τείνουμε να τον βαφτίζουμε αυθεντικό και να κλείνουμε το ένα μάτι. Μερικές φορές και τα δύο.
Δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιος κρύβεται πίσω από τα ράσα. Και άλλες παρόμοιες ιστορίες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας φέρνουν μπροστά μας ιερείς που εξαπατούσαν ηλικιωμένους, μοναχούς που ζητούσαν δωρεές για ιερά έργα που δεν ξεκίνησαν ποτέ, πνευματικούς που καταχράστηκαν την εμπιστοσύνη πιστών για προσωπικό όφελος. Το μοτίβο επαναλαμβάνεται, ο τίτλος και το ένδυμα δημιουργούν ένα προστατευτικό πέπλο που κάνει την κριτική δυσκολότερη. Λειτουργούν σαν σφραγίδες εγκυρότητας. Και κάπου εκεί η κρίση μας πάει για ύπνο.
Το πιο ειλικρινές ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι πώς το κατάφερε ο Παρθένιος και ο κάθε Παρθένιος, αλλά πώς το καταφέρνουμε εμείς, να αφήνουμε ένα στερεότυπο να γίνεται τόσο ισχυρό, ώστε να παραμερίζει τη λογική μας. Φταίει ότι είμαστε κουρασμένοι; Οτι νιώθουμε απογοητευμένοι από θεσμούς και αποζητούμε έναν αγνό άνθρωπο να πιστέψουμε; Ή, ακόμα χειρότερα, μήπως απλώς έχουμε σταματήσει να χρησιμοποιούμε την κρίση μας όταν κάτι μας βολεύει συναισθηματικά;
Η ιστορία του Παρθενίου, ακόμη κι αν είναι συμβολική, μας δείχνει ότι ο πιο αποτελεσματικός απατεώνας δεν είναι αυτός που κρύβεται καλά. Είναι αυτός που κρύβεται μέσα σε αυτό που θέλουμε να βλέπουμε. Και αυτό, δυστυχώς, δεν αλλάζει με καμία αποκάλυψη. Θα αλλάξει μόνο όταν αποφασίσουμε να ξυπνήσουμε το μυαλό μας.