Τα στοιχεία δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Είμαστε προτελευταίοι σε μέσο μισθό στις 27 χώρες της ΕΕ. Δεν είναι η οπτική ενός μέσου ενημέρωσης, ακόμη και εγκύρου όπως οι Financial Times, το λένε τα επίσημα στοιχεία της Eurostat για την Ευρώπη του 2024.
Η οικονομική διάσταση έχει πολλές παραμέτρους. Η βασική είναι η εθνική ήττα της χρεοκοπίας και της δεκαετίας των μνημονίων, η οποία προκάλεσε σωρευτικά τη βαθύτερη ύφεση μετά τη Μεγάλη Υφεση στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1930, καθώς η Ελλάδα έχασε πάνω από το 25% του ΑΕΠ και πάνω από το 30% του διαθέσιμου εισοδήματος των πολιτών. Με μεγάλες θυσίες, η χώρα μας επέστρεψε στην ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια: οι μισθοί αυξάνονται αλλά το διαθέσιμο εισόδημα πλήττεται εκ νέου από την πληθωριστική κρίση (ακίνητα – τρόφιμα – ενέργεια).
Ομως η εξίσωση για να καταλήξει κανείς σε ένα συμπέρασμα -για την οικονομική θέση και τις προοπτικές μας- δεν μπορεί να εξαντλείται στην κινδυνολογία ότι η Βουλγαρία —η οποία σύμφωνα με τη Eurostat σημείωσε αύξηση του μέσου μισθού κατά 13,9% σε ένα χρόνο— «σε λίγο θα μας ξεπεράσει»…
Δεν μπορεί δηλαδή να αγνοηθεί η πρόοδος σε βάθος δεκαετίας, η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας, το γεγονός ότι κάποιες ημέρες δανειζόμαστε φθηνότερα από τη Γαλλία και την Ιταλία, αλλά και η μαύρη οικονομία, που απαντά σε κάποιο βαθμό στο ερώτημα «πώς καταφέρνουμε και ζούμε με αυτό το επίπεδο μισθών».
Ο πίνακας που δημοσιοποίησε η Eurostat στις 12 Νοεμβρίου αφορά τον μέσο μισθό πλήρους απασχόλησης στις 27 χώρες της ΕΕ για το 2024:
Αυτή είναι η οικονομική διάσταση η οποία έχει αναλυθεί και σωστά απασχολεί τη δημόσια συζήτηση. Αν, όμως, θελήσει κανείς να ξύσει λίγο βαθύτερα, θα πρέπει –κατά τη γνώμη μου– να επεκταθεί και σε ιδεολογικά-πολιτικά αίτια για όσα συνέβησαν.
Μια διάσταση είναι να διερευνηθεί γιατί η αρχή της «δίκαιης ισότητας ευκαιριών» (fair equality of opportunity) παραμένει μια έννοια που δεν έχει κατανοήσει μεγάλο μέρος του πολιτικού μας προσωπικού στα 51 χρόνια της Μεταπολίτευσης καθώς επικρατούσε η ένταση ανάμεσα στο παρακάτω αντιπαραγωγικό δίπολο:
♦ Από τη μία πλευρά, το μοντέλο ενός φαύλου κρατισμού και από την άλλη, ως αντίδραση, εκείνο ενός βαλκανικού νεοφιλελευθερισμού που ακυρώνει στην πράξη την αρχή της «δίκαιης ισότητας ευκαιριών» —διότι κυριαρχεί και πάλι ο «κοινοτισμός», δηλαδή τα δίκτυα των σχέσεων και των γνωριμιών.
Το κακόηχο «δίκαιη» μπροστά στην «ισότητα ευκαιριών» δεν είναι πλεονασμός, υπάρχει λόγος που προστίθεται από τους θεωρητικούς του πολιτικού φιλελευθερισμού και θα εξηγηθεί παρακάτω.
Στο ένα άκρο, λοιπόν, βρίσκεται η ιδεολογία της εξίσωσης προς τα κάτω, με βασικό στόχο μια θέση στο Δημόσιο· και στο άλλο, η χρήση της έννοιας «αξιοκρατία» ως λέξης, αλλά χωρίς το περιεχόμενό της.
Οπως έχει δείξει ίσως ο διασημότερος εν ζωή πολιτικός φιλόσοφος, ο καθηγητής του Χάρβαρντ Μάικλ Σαντέλ (The Tyranny of Merit: What’s Become of the Common Good?), η αντίληψη της «αξιοκρατίας» μπορεί να παρεκτραπεί σε μια μορφή διαστρέβλωσης από τη σκοπιά των ήδη προνομιούχων —στην περίπτωσή μας, χάρη στα δίκτυα των σχέσεων που λειτουργούν και πέραν του κράτους, στον ιδιωτικό τομέα.
Ετσι, η διάψευση του μότο «αν προσπαθήσεις πολύ, μπορείς να τα καταφέρεις» οδηγεί, κατά τον Σαντέλ σε «ένα μείγμα οργής και απογοήτευσης που τροφοδοτεί τις λαϊκιστικές εξάρσεις και την ακραία πόλωση και οδηγεί σε βαθιά δυσπιστία τόσο προς την κυβέρνηση όσο και προς τους συμπολίτες μας». Σαν να το έγραψε για την Ελλάδα.
Δυστυχώς, η αφοσίωση του πολιτικού μας προσωπικού και στα δύο αυτά «άκρα» (κρατισμό και βαλκανικό νεοφιλελευθερισμό) έχει στοιχεία θρησκευτικής πίστης, που τροφοδοτείται από τη μεταξύ τους πόλωση, με αποτέλεσμα να συνθλίβονται ανάμεσά τους οι αξίες του φιλελεύθερου Κέντρου —οι ίδιες αξίες που οδήγησαν στην πρόοδο και την ευημερία πολλές δυτικές κοινωνίες.
Και το πρόβλημα αυτό δεν λύνεται με περισσότερες θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης στον τουρισμό (γιατί οι νέοι που σήμερα δουλεύουν δεκάωρα θα κάνουν το ίδιο στα πενήντα τους, πάλι με χαμηλό μισθό), ούτε, βέβαια, με την εισαγωγή του πλεξίματος στα δημοτικά σχολεία.