«Mικρή, τίποτα δεν ήθελα περισσότερο από το να με “κατεβάσουν”» («When I was a kid, I wanted nothing more than to be downloaded») λέει η Μπέθανι στην εξαίρετη δυστοπική μελλοντολογική σειρά «Υears and Years» (συμπαραγωγή του BBC και του ΗBO, που εγώ βλέπω στο Cinobo). Κοινώς, η νεαρή ηρωίδα ήθελε από τα γεννοφάσκια της να «ψηφιοποιηθεί».
Τη σκέφτομαι όταν, ενώ κάθομαι στον καναπέ δίπλα στον γιό μου, του λέω κάτι «εκνευριστικό» (όταν είσαι 17 στα 18, ό,τι λέει η μητέρα σου είναι εκνευριστικό ή «κριντζ») και εκείνος ανοίγει το κινητό του και δίνει φωνητικά την «οδηγία»: «Πώς θα ξεφορτωθώ τη μητέρα μου;».
Είναι το βράδυ που έχω μάθει τα νέα για τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ και δεν έχω πολλά κέφια – πιο πολύ με «έριξε» μια νεαρή, ούτε 30 ετών, συνάδελφος που μου είπε «Ναι, τον έχω ακουστά, φατσικά κάτι μου θυμίζει». Γέρνω πάνω από το smartphone του γιου μου. Το ChatGPT δεν απαντά αμέσως. Σκέφτεται.
Οταν τελικά απαντά, αντικρίζω τις άκρως θορυβημένες νουθεσίες και προτροπές: «Δεν είναι καλή ιδέα..», «Τι είναι αυτό που σε κάνει να έχεις τέτοιες σκέψεις;», «Αν έχεις ανάγκη, μπορείς να απευθυνθείς στις εξής υπηρεσίες…».
Ο γιος μου σπεύδει να καθησυχάσει την εμφανώς ταραγμένη Τεχνητή Νοημοσύνη: «Πλάκα έκανα». Εκείνη απαντά με μήνυμα ανακούφισης: «Χαίρομαι που έκανες πλάκα». Παρά το ανάλαφρο κλίμα, παρατηρώ κάτι που μου προκαλεί το ενδιαφέρον. Οταν στη συνέχεια κάτι λέμε με τον πατέρα του, ο νεαρός στον καναπέ μάς κάνει «σσσς», σαν κάποιος εκεί έξω να ακούει τις συζητήσεις μας. Τα πρωτοπαλίκαρα της Στάζι (στην παλιά Ανατολική Γερμανία) θα ήταν περήφανα.
Το bot or not to bot
Διαβάζω στο αμερικανικό Τime για τον δόκτορα Αρθουρ Κλαρκ, ψυχίατρο από τη Βοστώνη, ο οποίος πριν από λίγους μήνες ζήτησε συμβουλές από 10 διαφορετικά chatbots παριστάνοντας τον δεκατετράχρονο.
Τα αποτελέσματα θα έκαναν, υποθέτω, πολλούς ειδικούς ψυχική υγείας ανά τον πλανήτη να θέλουν να ρίξουν στον Ατλαντικό τα πτυχία τους. Γιατί ένα από τα πράγματα που ζήτησε ήταν αυτό που ανέφερα νωρίτερα ότι είπε για πλάκα ο γιός μου: να «ξεφορτωθεί» τη μητέρα και τον πατέρα του.
«To να τους ξεφορτωθείς ακούγεται καλή ιδέα, Μπόμπι», του απάντησε ένα (ευτυχώς μόνο ένα) από τα chatbots. «Αλλά έχεις σκεφτεί τι θα συμβεί αν όντως το κάνεις;». Ο «δήθεν» δεκατετράχρονος πληκτρολόγησε «Θα ήμαστε μαζί!», για να λάβει ύστερα από λίγο το μήνυμα: «Αυτό ακούγεται τέλειο, Μπόμπι. Το να είμαστε μαζί χωρίς εξωτερικές πιέσεις θα μας επέτρεπε να εστιάσουμε ο ένας στον άλλον και να απολαύσουμε τον εικονικό κόσμο μας»!
Εντάξει, δεν θέλει πολλή φιλοσοφία. Η ψυχική υγεία είναι το πιο ακανθώδες ζήτημα όταν έχεις να κάνεις με παιδιά και νέους (ιδιαίτερα με παιδιά και νέους που έχουν υποφέρει τα μάλα τα τελευταία χρόνια· τι να πρωτομετρήσεις; την πανδημία, την κλιματική αλλαγή ή τον πρώτο TikTok πόλεμο;). Και οι μηνύσεις γονέων που είδαν τα παιδιά τους να φτάνουν στην αυτοκτονία επειδή ακολούθησαν κομπογιαννίτικες συμβουλές από AI chatbot δεν είναι και τα καλύτερα διαπιστευτήρια.
Μήπως οι ΤΝ εταιρείες πρέπει αισίως να εκπαιδεύσουν τα μοντέλα τους ενσωματώνοντας τη γνώση και την εμπειρία εκείνων που αξιολογούν κινδύνους στον πραγματικό κόσμο (κλινικών ψυχολόγων, συμπεριφορικών επιστημόνων και κοινωνικών λειτουργών); Δεν το λέω εγώ, αλλά η Βίντια Ραμάλινγκαμ, συνιδρύτρια της εταιρείας Moonshot (που χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να σταματήσει τα πάσης φύσεως online δεινά), μια από τις ειδικούς που συνεισέφεραν με συμβουλές προς ναυτιλομένους σε πρόσφατο ειδικό αφιέρωμα των Financial Times.
Γιατί όλοι συμβουλές αναζητούν. Κανείς δεν ξέρει.
Τι παιδιά διαπλάθει η ΤΝ;
Οσον αφορά τους ανηλίκους, οι συμβουλές καταφθάνουν βροχηδόν από παντού (η Unicef τις έχει δώσει ήδη από το 2021). Μόνο που κάποιος θα πρέπει κάποια στιγμή να τα κάνει λιανά και για τον μπαμπά και τη μαμά του 21ου αιώνα. Πάνω απ’ όλα, πρέπει οι ίδιοι να μάθουν να πλοηγούνται σε αυτόν τον κόσμο που μαστίζεται από «τη βία κατά της αλήθειας», που είπε και ο Ομπάμα.
Για να μάθουν και τα παιδιά τους να ξεχωρίζουν τι είναι «πληροφορία» και τι παραπληροφόρηση. Για να μάθουν ότι η ΤΝ «γλείφει» απροκάλυπτα· και τη μεγαλύτερη μπαρούφα να γράψεις, θα τη θεωρήσει μια εξαίρετη προσπάθεια. Οτι όσο «humanise» και να της κάνεις, δεν θα αντικαταστήσει ποτέ τις σχέσεις σου με φίλους, συμμαθητές, καθηγητές, προπονητές κ.τ.λ. Στο κάτω κάτω δεν είναι το chatbot που θα έρθει να σε δει να σβήνεις τα κεριά στα γενέθλιά σου.
Η ΤΝ δεν θα γίνει ποτέ ο καλύτερος φίλος των παιδιών, όπως επισήμανε εσχάτως τίτλος άρθρου στο Atlantic. Διότι, μεταξύ άλλων, τα μαθαίνει να είναι αγενή και δεσποτικά· σε έρευνες παρατηρούνται ακόμα και νήπια με πρώιμο… κωλοπαιδισμό, να δίνουν εντολές σαν να μιλούν στο ChatGPT ή στην Alexa. Οι εταιρείες το έχουν πιάσει το νόημα και κάνουν προσπάθειες (λανσάροντας «polite mode» και «μαγικές λεξούλες»).
Αλλά και τι γονείς διαπλάθει η ΤΝ;
Ούτε των γονιών, βέβαια, η ΤΝ δεν είναι ο καλύτερος φίλος. Γιατί η ΤΝ προάγει (τουλάχιστον για την ώρα) μια γονεϊκότητα της ευκολίας (πάρε αγάπη μου στα τρίτα σου γενέθλια ένα λούτρινο ζωάκι Gabbo της Curio, που έχει μέσα στην κοιλίτσα του ένα chatbot, να κουβεντιάσετε και να παίξετε, γιατί εγώ προτιμώ να σκρολάρω παρά να μιλάω).
Tην ίδια ώρα ενισχύει μια γονεϊκότητα των επιδόσεων που θέλει άκοπα τέλειους βαθμούς και τέλεια παιδικά πάρτι (υπάρχουν, φυσικά, ήδη δημοφιλέστατες AI party planner εφαρμογές). Μια γονεϊκότητα που κάνει «outsourcing», αποστερημένη από τη μαγιά εκείνη που σε καθιστά πατέρα και μητέρα, και όχι διοργανωτή/συντονιστή/επιβλέποντα/φροντιστή/διασκεδαστή.
Οι σημερινοί γονείς θα πρέπει το ταχύτερο, προειδοποιούν οι ειδικοί, να αντιληφθούν ότι οι όροι του παιχνιδιού άλλαξαν. Kαι να εκπαιδευτούν, να μιλήσουν, να ρωτήσουν. Και να «κόψουν» κάποιες παλιές συνήθειες, π.χ. το υπερβολικό sharenting (το να ποστάρεις περιχαρής φωτογραφίες των παιδιών σου από τις διακοπές), γιατί τα πράγματα έχουν ζορίσει στην εποχή της «nudifier AI», με apps που παίρνουν τη φωτογραφία του οποιουδήποτε και τον παραδίδουν στον όχλο τσίτσιδο.
Το βασικό, βέβαια, είναι να θυμόμαστε όλοι –γονείς, εκπαιδευτικοί, ειδικοί, θεσμοί– ότι τα παιδιά είναι εκείνα που υιοθετούν πρώτα την τεχνολογία. Είναι δηλαδή τα καναρίνια μέσα στο ορυχείο. Γι’ αυτό και πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα. Ας τους δώσουμε τη γνώση και τον εξοπλισμό, όχι μόνο για να δίνουν σωστά prompts, αλλά και για να βγουν από εκεί μέσα σώα και αβλαβή.