Πριν από μερικά χρόνια, όταν το πρώτο παιδί μου πέρασε το κατώφλι του Δημοτικού, στα χέρια μου έφτασε μια λίστα με σχολικά είδη που έμοιαζε με πάπυρο. Εκείνον που κάποτε τον ξετύλιγαν κι έπεφτε μέχρι το πάτωμα.
«Τι είναι όλα αυτά;» αναφώνησα με τρόμο καθώς διάβαζα τα ατελείωτα που ζητούσε το σχολείο. Πράγματα τα οποία έπρεπε να έχει μαζί του για να ξεκινήσει το ταξίδι του στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Ενα ταξίδι με υπέρβαρες αποσκευές στο οποίο αναγκαστικά εκπαιδεύτηκα κι εγώ. Με το ξεκίνημα κάθε σχολικής χρονιάς ήξερα ότι με περιμένει ένα κατεβατό σχολικών ειδών από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει το πορτοφόλι μου και το οποίο θα πρέπει να ανανεώνεται συνέχεια. Δεν εννοώ το μπλοκ ζωγραφικής που θα τελειώσει και θα πάρεις άλλο, προφανώς, ούτε το ένα επιπλέον μολύβι.
Εκείνο που ποτέ δεν κατάλαβα είναι γιατί η σχολική τσάντα θα πρέπει να έχει από δέκα διαφορετικούς φακέλους, χάρτινους και πλαστικούς, μικρούς και μεγάλους, τετράδια με το κιλό, δυο-τρία ντοσιέ, μαρκαδόρους να φαν κι οι κότες, πλαστελίνες, χαρτόνια, κουτιά και κουτάκια, και ένα κάρο ακόμα πράγματα.
Πιο ακριβά τα σχολικά είδη φέτος από πέρσι, διατείνονται οι στατιστικές της οικονομίας. Η αλήθεια είναι ότι εδώ και χρόνια το καθιερωμένο έξοδό τους είναι βαρύ σε σχέση με το μέσο εισόδημα ενός νοικοκυριού, ειδικά αν έχουν πάνω από ένα παιδιά. Και αν ρίξουμε το μισό φταίξιμο στην ακρίβεια, το άλλο μισό θα πρέπει να το ρίξουμε στη λογική μιας υπερβολής που δεν ξεκινάει μόνο από τον γονιό αλλά και από το ίδιο το σύστημα της εκπαίδευσης.
Γιατί να χρειάζεται ένας μαθητής τόσο υλικό φορτίο; Και μάλιστα σε μια εποχή που η τεχνολογία μπορεί να αντικαταστήσει το χαρτί, σε μια εποχή που θα έπρεπε να σκεφτόμαστε και πόσο χαρτί ξοδεύουμε. Οι στατιστικές λένε ότι τα σχολεία έχουν βαριά κατανάλωση σε χαρτική ύλη και χρειάζεται να την περιορίσουν. Από τα χαρτιά και μόνο που μαζεύεις και πετάς κάθε τόσο μέσα από τις τσάντες των παιδιών σου, το καταλαβαίνεις. Αυτό δεν είναι τσάντα, είναι η καταστροφή του Αμαζονίου σε μικρογραφία.
Ισως θα έπρεπε κάποια στιγμή να αναλογιστούν αν η σχολική τσάντα κάθε Σεπτέμβρη γεμίζει όντως με τα απαραίτητα ή γεμίζει με τις απαιτήσεις ενός εκπαιδευτικού συστήματος που συχνά ζητάει περισσότερα από όσα είναι πραγματικά αναγκαία.
Μήπως οι λίστες που φτάνουν στα χέρια των γονιών θυμίζουν καταλόγους κατανάλωσης; Μήπως είναι περιττά τόσα τετράδια για κάθε μάθημα, τόσοι διαφορετικοί τύποι φακέλων, τόσα ειδικά υλικά που σε πολλές περιπτώσεις δεν θα χρησιμοποιηθούν ποτέ ή θα καταλήξουν ξεχασμένα σε ένα συρτάρι;
Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, ξεροσταλιάζοντας στα βιβλιοπωλεία και μαζεύοντας τα «απαραίτητα», διαπιστώνεις ότι η ίδια η εκπαίδευση φαίνεται να έχει αποδεχτεί πρώτη-πρώτη ότι η μάθηση πρέπει να συνοδεύεται από μια υπερβολική υλική βάση. Είναι σαν να μεταφράζονται η οργάνωση και η ποιότητα του μαθήματος σε ποσότητα πραγμάτων. Οσο περισσότερα αντικείμενα, τόσο πιο ολοκληρωμένη η διδασκαλία.
Στην πράξη, όμως, το αποτέλεσμα είναι συχνά το αντίθετο: βαριές τσάντες, οικονομική πίεση στις οικογένειες, αλλά και ένα μήνυμα προς τα παιδιά ότι χωρίς διαρκή κατανάλωση δεν υπάρχει γνώση.
Ισως εδώ να βρίσκεται και η ουσία του προβλήματος, στο ότι η εκπαίδευση αναπαράγει άθελά της μια κουλτούρα υπερκατανάλωσης.
Στην προσπάθεια να είναι «σύγχρονη» και «οργανωμένη», καταλήγει να επιβαρύνει τους γονείς οικονομικά και να απομακρύνεται από την αλήθεια της μάθησης. Μοιάζει να ξεχνάει ότι η καλλιέργεια του μυαλού και της φαντασίας δεν εξαρτάται από το πόσα υλικά έχει στη διάθεσή του ένα παιδί, αλλά από τον τρόπο που αυτά χρησιμοποιούνται.
Αντί να ζητάει συνεχώς περισσότερα, η εκπαίδευση θα μπορούσε να ζητάει τα απολύτως ουσιαστικά. Να προσανατολίζεται στη δημιουργικότητα, στην κριτική σκέψη, στην καλλιέργεια δεξιοτήτων με λιγότερα, πιο στοχευμένα μέσα. Να προωθεί την επαναχρησιμοποίηση και όχι την αέναη αγορά καινούργιων ειδών. Γιατί η Παιδεία δεν μετριέται σε τετράδια και κασετίνες, αλλά σε ιδέες, αξίες και εμπειρίες.
Οσο η σχολική τσάντα βαραίνει από υλικά, τόσο ελαφραίνει από νόημα. Και αυτό είναι πιο ανησυχητικό από τα σχολικά είδη που ακριβαίνουν χρόνο με τον χρόνο.