Στις 8:46 τοπική ώρα (15:46 ώρα Ελλάδας) της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, σε κάποια σημεία της υφηλίου οι άνθρωποι δούλευαν, σε κάποια άλλα κοιμούνταν και σε κάποια άλλα διασκέδαζαν. Κανένας από τα περίπου 6,2 δισεκατομμύρια που ήμασταν τότε – ούτε καν εκείνοι που βρίσκονταν στη Νέα Υόρκη – δεν φανταζόταν ότι ήταν ακριβώς η στιγμή που ο κόσμος θα άλλαζε για πάντα.
Παραμένει εμβληματική έως σήμερα μια φωτογραφία που τραβήχτηκε από το Μπρούκλιν: Στο προσκήνιο, μερικοί άνθρωποι απολαμβάνουν την ηλιόλουστη ημέρα κάνοντας ατάραχοι πικ-νικ, ενώ στο φόντο ο ένας από τους Δίδυμους Πύργους ήδη φλέγεται. Είχαν πλήρη άγνοια των συνεπειών εκείνης της στιγμής.
Υπάρχουν γεγονότα που ξέρουμε τη σημασία τους τη στιγμή που συμβαίνουν: Οσοι είδαμε, σε ζωντανή μετάδοση, την προσελήνωση του Apollo 11, στις 21 Ιουλίου 1969, καταλαβαίναμε ότι εκείνην τη στιγμή άλλαζε ο κόσμος μας, ακόμη και αν δεν ξέραμε τον τρόπο. Οσοι είδαν το μανιτάρι πάνω από τη Χιροσίμα μετά την ατομική βομβα, επίσης.
Η 11η Σεπτεμβρίου, όμως, ήταν μια «στιγμή» που κανείς δεν ήξερε και κανείς δεν μπορούσε να αξιολογήσει τη μελλοντική της σημασία και την αλυσίδα των γεγονότων και των αλλαγών που θα πυροδοτούσε: Τα περισσότερα από αυτά που ακόμη προσπαθούμε να αναλύσουμε στον σημερινό κόσμο, ξεκίνησαν εκείνη την ημέρα.
Το βασικό που συνέβη είναι ότι κατέρρευσε (κυριολεκτικά και με πολύ θόρυβο) η αίσθηση – ή ψευδαίσθηση, όπως αποδείχθηκε – ασφάλειας που υπήρχε σε παγκόσμιο επίπεδο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ακόμη περισσότερο μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και του Ψυχρού Πολέμου.
Η υφήλιος και ειδικότερα ο Δυτικός Κόσμος κοιμόταν ήσυχος και οποιαδήποτε αναταραχή θεωρείτο ως τότε «μια ανωμαλία»· ένα glitch στο σύστημα. Είχαμε ως ευαγγέλιο τη θεωρία του Φουκουγιάμα περί «Τέλους της Ιστορίας», αγνοώντας πολύ βολικά ότι οι εντάσεις σιγόβραζαν κάτω από την επιφάνεια. Είχε, επιτέλους, εγκαθιδρυθεί μια «παγκόσμια τάξη πραγμάτων», με έμφαση στη λέξη «τάξη». Και είχε έναν πολύ ικανό χωροφύλακα, σχεδόν κοινής αποδοχής: τις ΗΠΑ.
Μέχρι που κάποιος χτύπησε τον χωροφύλακα στην καρδιά του και οι βεβαιότητες διαλύθηκαν.
Υπό μια έννοια, η κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων ήταν και η αρχή της κατάρρευσης της παντοδυναμίας της Αμερικής, που έκτοτε δείχνει να παλεύει να την αποκαταστήσει.
Ο περίφημος Πόλεμος κατά της Τρομοκρατίας οδήγησε σε (αποτυχημένες) στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή, σε αλλαγές καθεστώτων, σε ένα νέο είδος ασύμμετρου πολέμου (τακτικοί στρατοί εναντίον αντάρτικων και τρομοκρατικών ομάδων), σε νέες συμμαχίες αλλά και σε εντάσεις ανάμεσα σε παλαιούς συμμάχους, αλλά κυρίως οδήγησε τον κόσμο στο αναπόδραστο συμπέρασμα ότι οι ΗΠΑ δεν ήταν ούτε παντοδύναμες, ούτε αλώβητες. Αλλες δυνάμεις άρχισαν να προβάλουν ως εναλλακτικοί «ηγεμόνες» της υφηλίου και πολλές χώρες έστρεψαν το βλέμμα τους σε αυτές.
Δεν διασάλευσε ο Μπιν Λάντεν και η ομάδα του την παντοδυναμία των ΗΠΑ· απλώς πυροδότησαν τον μηχανισμό που αποκάλυψε τις εγγενείς αδυναμίες της παγκόσμιας εκείνης τάξης. Κι αν σε γεωστρατηγικό επίπεδο αυτό οδήγησε σε νέους παγκόσμιους συσχετισμούς, διαχωρισμούς και ισορροπίες, σε κοινωνικό επίπεδο έφερε μπροστά στον μέσο άνθρωπο το σλόγκαν εκείνης της εποχής: You can run, but yοu cannot hide. Με λίγα λόγια, δεν είσαι πουθενά ασφαλής.
Οι ΗΠΑ και η δυτική συμμαχία είδαν τότε τον ισλαμικό εξτρεμισμό ως βασικό εχθρό και γι’ αυτό έδωσαν τρισεκατομμύρια δολάρια κυνηγώντας ατάκτους στα βουνά του Αφγανιστάν και ξεπαστρεύοντας τα καθεστώτα που πίστευαν ότι τους στήριζαν. Οσο το έκαναν αυτό, η νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων ξεκινούσε ανενόχλητη να καλύψει το κενό. Η Ρωσία και η Κίνα διέγνωσαν τη στιγμή – την οποία περίμεναν έτσι κι αλλιώς για πολλά χρόνια – και ξεκίνησαν τον δικό τους αγώνα προς την κορυφή.
Σήμερα, με τις ΗΠΑ να μην έχουν ανακάμψει, πλέον ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με πολλαπλούς πόλους εντάσεων και ανταγωνισμών. Και, πιθανώς, αυτό που βλέπουμε, απέχει ακόμη πολύ από μια κορύφωση σε αυτές τις γεωπολιτικές εξελίξεις.
Η 11η Σεπτεμβρίου ήταν η αφετηρία και για πολλά από αυτά που σήμερα ταλανίζουν τον κόσμο: Τις θεωρίες συνωμοσίας (βοηθούμενες από το ίντερνετ), την μανία παρακολούθησης των πάντων, τον διαρκή έλεγχο σε αεροδρόμια, κάθε είδους μετακινήσεις και δραστηριότητες, το αίσθημα (ή και τη βεβαιότητα) ότι τα πάντα γύρω μας είναι είτε επικίνδυνα είτε κατασταλτικά.
Ηταν η αφετηρία για την έκρηξη ξενοφοβίας, επίσης. Οταν γίνεται λόγος για τους «λαθρό», το πρώτο που έρχεται στο μυαλό αρκετών είναι ότι πρόκειται δυνητικά για τρομοκράτες, όχι για ανθρώπους που χρειάζονται βοήθεια. Υπ’ αυτήν την έννοια, η 11η Σεπτεμβρίου έπληξε τον δυτικό κόσμο στον πυρήνα του: τραυμάτισε βαθιά τον φιλελεύθερο ανθρωπισμό πάνω στον οποίον υποτίθεται ότι ήταν χτισμένες οι κοινωνίες μας.
Μπορεί τα αφιερώματα που κάνουμε κάθε χρόνο στην 11η Σεπτεμβρίου να περιλαμβάνουν νέες εντυπωσιακές εικόνες, αποκαλυπτικά βίντεο και μαρτυρίες, στατιστικά και ιστορικά στοιχεία, συνήθως παραλείπουν το σημαντικότερο, όμως. Το γεγονός ότι ακόμη κι αν δεν το σκεφτόμαστε συνειδητά, ο κόσμος που ζούμε σήμερα «γεννήθηκε» τη στιγμή που έγινε το αδιανόητο: η πτήση 11 της American Airlines προσέκρουσε στον Βόρειο Πύργο του World trade Center.
Και είναι ένας κόσμος ανάλογος με το συμβάν που τον γέννησε. Βίαιος, απρόβλεπτος και συχνά ακατανόητος από τον κοινό νου.