Αν ζητήσετε ποτό «ontherocks» θα σας το σερβίρουν με παγάκια. Όμως για «Fireontherocks» χρειάζεται (αν και ο τίτλος είναι αγγλόφωνος που προστέθηκε τα τελευταία χρόνια) ένα ταξίδι στη Βόρεια Ελβετία, στο Neuhausen όπου βρίσκονται οι καταρράκτες του Ρήνου. Εκεί κάθε 31 Ιουλίου εδώ και χρόνια πραγματοποιείται τη νύχτα μια εντυπωσιακή ρίψη πυροτεχνημάτων που συγκεντρώνει χιλιάδες θεατές. Αυτή η πανδαισία χρωμάτων πάνω από τα αφρισμένα νερά αποτελεί το προοίμιο των εορταστικών εκδηλώσεων της 1ης Αυγούστου, που είναι η εθνική εορτή της Ελβετίας.
Βέβαια, ακούγοντας για εθνική εορτή η σκέψη δεν πηγαίνει σε πυροτεχνήματα αλλά σε αργία που συνοδεύεται με στρατιωτική παρέλαση που προβάλλει την στρατιωτική ισχύ της χώρας και σχετικούς πανηγυρικούς λόγους. Όμως στην Ελβετία τα πυροτεχνήματα δεν αποτελούν τη μόνη εξαίρεση, καθώς η εθνική της εορτή είναι πολύ πιο σύνθετη, αντανακλώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της μικρής χώρας των Άλπεων.
Πώς γιορτάζεται η 1η Αυγούστου στην Ελβετία
Πράγματι αρχίζοντας από μία πρακτική που ανάγεται στον Μεσαίωνα, ανάβουν φωτιές στους λόφους, τις «φωτιές του Αυγούστου – Augustfeuer». Τότε οι φωτιές ήταν μέσο επικοινωνίας μεταξύ των κοινοτήτων ενώ τώρα παραμένουν ως σύμβολο ενότητας. Επίσης στις τελετές που γίνονται σε κάθε πόλη και χωριό πραγματοποιούνται ομιλίες και μάλιστα όχι μέσα σε δημόσια κτίρια, αλλά στην ύπαιθρο σε γραφικά τοπία, όπως σε λίμνες, δάση και βουνά (που υπάρχουν άφθονα). Ιδιαίτερα σημαντική είναι η εορταστική τελετή στοRütli, ένα οροπέδιο πάνω από τη λίμνη της Λουκέρνης, όπου σύμφωνα με τον ιδρυτικό μύθο της Ελβετίας έγινε το 1291 η συνάντηση των εκπροσώπων των τριών καντονιών «του δάσους» που οδήγησε στη δημιουργία της ελβετικής συνομοσπονδίας. Εκεί συνήθως εκφωνεί τον πανηγυρικό λόγο ο/η πρόεδρος της χώρας (που αλλάζει κάθε χρόνο – φέτος είναι η Καρίν Κέλερ-Σούτερ).
Βασικό συστατικό όλων των τελετών είναι η παραδοσιακή μουσική όπου την τιμητική του έχει το αλπικό κόρνο, και οι παραδοσιακοί χοροί που αναδεικνύουν την τοπική κουλτούρα κάθε περιοχής. Συχνά της τελετής προηγείται παρέλαση που ξεκινά με μία φιλαρμονική με παραδοσιακές στολές, και ακολουθούν κάποιοι σημαιοφόροι που κάνουν διάφορα ζογγλερικά κόλπα με την ελβετική σημαία και παραδοσιακοί σύλλογοι, όπου αγρότες οδηγούν στολισμένα κάρα με λουλούδια και αγροτικά προϊόντα (που επίσης θυμίζει κέλτικες γιορτές) και στολισμένες αγελάδες (ναι και μέσα στη Ζυρίχη!). Επίσης παρελαύνουν παιδάκια με στολισμένα φαναράκια. Σε μεγάλες πόλεις στην παρέλαση προστίθενται και ομάδες στρατιωτών με στολές από παλιότερες εποχές.
Ένα ακόμα συστατικό στοιχείο της εορτής είναι η παρασκευή χαρακτηριστικών παραδοσιακών φαγητών και γλυκών, όπου επάνω στα ψωμιά και πολλά γλυκά βάζουν το σήμα με τον λευκό ελβετικό σταυρό σε κόκκινο φόντο. Τέλος, το βράδυ σε πολλές περιοχές οργανώνονται εντυπωσιακές παραστάσεις με πυροτεχνήματα (χωρίς να λείπουν και τα ιδιωτικά) ενώ σε πολλές πόλεις η βραδιά συνεχίζεται ως πανηγύρι με πολλά περίπτερα σε υπαίθριους χώρους, ή μπαρ για φαγητό και ζωντανή τέχνο, ποπ, ροκ και τζαζ μουσική. Μάλιστα κάποια σημεία κοντά σε λίμνες, όπως στη Ζυρίχη μετατρέπονται ουσιαστικά σε υπαίθρια κλαμπ, κλείνοντας τη βραδιά της εορτής με ένα τεράστιο πάρτι.
Γιορτάζοντας την ενότητα μέσα από την πολυμορφία
Η παραπάνω περιγραφή δείχνει πως ο τρόπος που εορτάζεται η εθνική εορτή είναι παρόμοιος με το πώς θα εορτάζονταν κάποια γενέθλια. Και πράγματι αυτό όντως συμβαίνει, καθώς η Ελβετία εορτάζει την 1η Αυγούστου τα γενέθλιά της. Ήταν το 1291 όπου εκπρόσωποι από τα τρία καντόνια – λεγόμενα «καντόνια του Δάσους»,Ούρι, Σβίτς και Ούντερβάλντεν(Uri, Schwyz και Unterwalden) υπέγραψαν ένα σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας, βάζοντας τα θεμέλια της Ελβετικής Συνομοσπονδίας.
Η Ελβετία – πρότυπο συναινετικού έθνους
Το στοιχείο της ενότητας που βρίσκεται ήδη μέσα στον ιδρυτικό μύθο της, είναι ταυτόχρονα και το βασικό χαρακτηριστικό της Ελβετίας, και μάλιστα μιας ενότητας μέσα στην πολυμορφία. Πράγματι, αρχίζοντας από την ίδια την έννοια της «εθνικής εορτής» είναι λογικό να διερωτηθεί κανείς «ποιο έθνος ακριβώς» όταν η Ελβετία απαρτίζεται από τέσσερις διαφορετικές γλωσσικές εθνότητες (με τέσσερις αντίστοιχες γλώσσες) – Γερμανικά, Γαλλικά, Ιταλικά και Ρετορομάνικα – που εκπροσωπούνται παντού ισότιμα. Γι’ αυτό μου έλεγε ο αείμνηστος Παύλος Τζερμιάς πως η Ελβετία αποτελεί το πρότυπο του «συναινετικού έθνους» αφού δεν έχει κοινή γλώσσα, ούτε κοινή εθνοτική καταγωγή αλλά ούτε και κοινή θρησκευτική βάση, αφού συνυπάρχουν Προτεστάντες και Καθολικοί. Έτσι η Ελβετική ταυτότητα συγκροτείται με πολιτικούς – συνταγματικούς όρους
Η σημασία της σημαίας (και η αποενοχοποιημένη χρήση της)
Αυτό που παρατηρεί αμέσως ένας επισκέπτης στην Ελβετία είναι πως παντού βρίσκεται η τετράγωνη κόκκινη σημαία της με τον λευκό συμμετρικό σταυρό στο κέντρο της. Αυτό εύκολα εξηγείται καθώς, στο πλαίσιο του συναινετικού έθνους, η σημαία αποτελεί σύμβολο ενότητας. Έτσι, η χρήση της σημαίας δεν συνδέεται ούτε με ιστορικά τραύματα, ούτε με εθνικισμό, ούτε με τις εσωτερικές πολιτικές αντιπαλότητες. Χαρακτηριστικά είναι τα ζογγλερικά παιχνίδια που κάνουν με τη σημαία στις παρελάσεις.
Η σύνθεση οικονομικής και τεχνολογικής πρωτοπορίας με την παράδοση
Μια άλλη όψη της ενότητας μέσα από την πολυμορφία που αναδεικνύουν οι εορταστικές τελετές για την 1η Αυγούστου είναι πως οι Ελβετοί διατηρούν ζωντανή την παράδοση – από τις φωτιές στους λόφους, που παλιά ήταν τρόπος επικοινωνίας, από τις στολισμένες αγελάδες και τα προϊόντα της γης, από τις παραδοσιακές φορεσιές, τους παραδοσιακούς χορούς και την έντονη παρουσία της παραδοσιακής μουσικής. Και όλα αυτά σε μία χώρα που επί 14 χρόνια βγαίνει πρώτη στη λίστα του ΟΗΕ για το πιο καινοτόμο κράτος, με εντυπωσιακές υποδομές και προχωρημένη οικονομία σε όλους τους τομείς.
Τα γιόντελ και το αλπικό κόρνο
Δύο βασικά στοιχεία της παραδοσιακής μουσικής που ξεχωρίζουν είναι τα γιόντελ και το αλπικό κόρνο.
Το γιόντλινγκ είναι ένας τρόπος τραγουδιού που βασίζεται σε σπάσιμο της φωνής με μεγάλη συχνότητα, που έχει τις ρίζες του στην επικοινωνία βοσκών και κυνηγών στα βουνά από μεγάλη απόσταση. Το είδος αυτό είναι κοινό σε Ελβετία, Αυστρία και Βαυαρία. Όμως το ξεχωριστό στοιχείο της Ελβετίας είναι πως εκτός από τους τραγουδιστές από πολύ παλιά χρόνια τραγουδούσε μαζί ως χορωδία όλη ή μεγάλο μέρος της κοινότητας – μια συλλογική πολυφωνική μουσική. Έτσι έχουμε ένα φαινόμενο παραγωγής ταυτότητας μέσα από τη μουσική που διαδίδεται από γενιά σε γενιά, παρά τις μεγάλες αλλαγές στον τρόπο παραγωγής και παραμένει ως ζωντανή πρακτική, με εδαφική, κοινωνική, ιστορική και πολιτισμική σημασία.
Από την άλλη πλευρά, αν τα γιόντελ αποτελούν ένα πολιτισμικό στοιχείο που συνδέει τους ανθρώπους μεταξύ τους μέσω της παράδοσης, το αλπικό κόρνο (alphorn) συνδέει τους ανθρώπους με το τοπίο. Πρόκειται για ένα μακρύ ξύλινο πνευστό μήκους 3 – 4 μέτρων που παράγει νότες μόνο με βάση το φύσημα. Και αυτό ήταν επίσης ένα όργανο επικοινωνίας στα βουνά, που σταδιακά πήρε τον χαρακτήρα μουσικού οργάνου (και μάλιστα ο πατέρας του Μότσαρτ, ο Λέοπολντ, έγραψε ένα κοντσέρτο για έγχορδα και αλπικό κόρνο). Έτσι, μετά την εμφάνιση του ρομαντισμού τον 19ο αιώνα συνδέθηκε με την ελβετική εθνική ταυτότητα, ως ηχητικό αντίστοιχο του ελβετικού τοπίου και αποτελεί σύμβολο εθνικής κληρονομιάς.
Μία κλασική και συμβολική μελωδία είναι το «κάλεσμα της αγελάδας» “RanzdesVaches” (ή “Kuhreihen”)για την οποία λέγεται ότι έκανε τους Ελβετούς μισθοφόρους να λιποθυμούν από συγκίνηση όταν βρίσκονταν μακριά από τη χώρα τους.
(εδώ το τραγούδι με ορχήστρα)
(και εδώ με alphorn)
Και ο απρόσκλητος επισκέπτης (ο Τραμπ, ποιος άλλος;)
Τα παραπάνω στοιχεία που κάνουν τόσο ξεχωριστό τον εορτασμό της εθνικής εορτής της Ελβετίας δείχνουν βέβαια πως αυτή η ενότητα μέσα από την ποικιλομορφία που έχει πετύχει δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Και πράγματι μέσα στην ιστορική της πορεία ξεπέρασε πάρα πολλές κρίσεις και προβλήματα για να φτάσει στην αξιοζήλευτη κατάσταση που βρίσκεται σήμερα. Όμως τα προβλήματα δεν τελειώνουν ποτέ κι αυτό αποτυπώνεται στο λόγο που εκφωνείται στην επίσημη τελετή της 1ης Αυγούστου στο Rütli από τον/την εκάστοτε πρόεδρο της χώρας. Έναν λόγο που αναμένεται να προσδιορίσει την πολιτική της χώρας τόσο σε σχέση με το εσωτερικό όσο και με το εξωτερικό.
Εφέτος, λοιπόν, μόλις μία μέρα πριν την εθνική εορτή, ο Τραμπ επέβαλε βαρύτατους δασμούς 39% στα ελβετικά προϊόντα που εισάγονται στις ΗΠΑ (βλ. Protagon).
Το 39% είναι πολύ μεγαλύτερο από το 15% που επέβαλε στα προϊόντα της ΕΕ, πράγμα που φέρνει την Ελβετία ξαφνικά σε χειρότερη θέση ως προς τις χώρες της ΕΕ. Το γεγονός αυτό προκάλεσε μεγάλη αμηχανία στους οικονομικούς και πολιτικούς κύκλους της Ελβετίας φέρνοντας ξαφνικά το φάσμα της ύφεσης.
Στον λόγο της, η Κέλερ-Σούτερ προσπάθησε να αμβλύνει τις εντυπώσεις, λέγοντας πως η Ελβετία έχει ξαναζήσει καταιγίδες και «τώρα πρέπει να βρούμε λύσεις» αλλά «σήμερα ο Τραμπ δεν πρέπει να κυριαρχήσει στη σκηνή – αυτή είναι η δική μας μέρα, η μέρα του ελβετικού λαού». Ομως, αυτές οι διαβεβαιώσεις δεν αρκούν για να παρακάμψουν το ερώτημα: θα κατορθώσει η Ελβετία να διατηρήσει το οικονομικό της επίπεδο σε αυτές τις νέες αντίξοες συνθήκες, όπου οι ιδρυτικοί μύθοι και η σύνδεση με το παρελθόν χάνουν τη δύναμή τους;