Πριν από λίγους μήνες, ο 20χρονος γιος μου έφερε στο σπίτι ένα πράγμα που μοιάζει με τον R2D2, το κοντό ρομπότ από τον «Πόλεμο των Αστρων». «Τι είναι αυτό, παιδί μου;». «Air Fryer, μαμά», μου απάντησε περήφανος, «μαγειρεύει χωρίς λάδι». Προβληματίστηκα. «Εγώ δίνω ένα νεφρό τον μήνα για λάδι κι εσύ πήρες ένα μηχάνημα που μαγειρεύει χωρίς;» του είπα. «Είναι έξυπνο εργαλείο, μαμά, μην είσαι μπούμερ», μου είπε και άρχισε να πατάει κουμπιά στον R2, ο οποίος απάντησε με κάτι παράξενους θορύβους.
Γενικά δεν είμαι καθόλου τεχνοφοβική, απλώς το μαγείρεμα δεν είναι το φόρτε μου, οπότε έχω μείνει πίσω στα σχετικά εργαλεία, έξυπνα ή μη. Για μένα, έξυπνο μαγειρικό σκεύος θα είναι εκείνο που θα του λες «πιάσε ένα μουσακά, μάστορα» και θα σου τον φέρνει στο τραπέζι. Ακόμη καλύτερα, να σκέφτεσαι απλώς ότι θέλεις μουσακά και να σου τον φτιάχνει. Οπότε, κατά μια έννοια, δεν ταράχτηκα πολύ όταν διάβασα στον Guardian ότι οι φριτέζες αέρος (τα Air Fryers ελληνιστί) «μας παρακολουθούν».
Το Γραφείο του Επιτρόπου Πληροφοριών του Ηνωμένου Βασιλείου (ICO), διαβάζω, «εξέδωσε προειδοποίηση προς τους κατασκευαστές φριτέζων αέρος, έξυπνων ηχείων, συσκευών παρακολούθησης γονιμότητας και έξυπνων τηλεοράσεων να σέβονται τα δικαιώματα των ανθρώπων στην ιδιωτικότητα».
Διότι, συνεχίζει το δημοσίευμα του Guardian, «έπειτα από αναφορές για φριτέζες αέρα που έχουν σχεδιαστεί για να ακούν το περιβάλλον τους και τις ανησυχίες του κοινού ότι οι ψηφιοποιημένες συσκευές συλλέγουν υπερβολική ποσότητα προσωπικών πληροφοριών, η ρυθμιστική αρχή προστασίας δεδομένων εξέδωσε την πρώτη οδηγία της σχετικά με τον τρόπο χειρισμού των προσωπικών πληροφοριών των ανθρώπων».
Εχω την αίσθηση ότι το καινούργιο μας Air Fryer, παρότι έξυπνο, δεν δίνει δεκάρα για τα «δικαιώματα του ανθρώπου στην ιδιωτικότητα» και σε αυτό δεν φταίει το ίδιο, αλλά εμείς. Ρίχνω μια γρήγορη ματιά γύρω μου και εντοπίζω τουλάχιστον δέκα συσκευές στις οποίες έχουμε εκχωρήσει το δικαίωμα να χώνουν τη μύτη τους στα προσωπικά μας: Τρεις υπολογιστές (γραφείου και δύο φορητοί), τρία κινητά, smart τηλεόραση, ηχείο που σκανάρει τον χώρο, το Playstation, σκούπα ρομποτάκι, φώτα με αναγνώριση φωνής και φυσικά ο R2 που τηγανίζει (χωρίς λάδι). Ολα αυτά συνδέονται με το ίντερνετ και, ως γνωστόν, ό,τι «εισέρχεται, εξέρχεται κιόλας». Εν προκειμένω, η πληροφορία.
Τι χρησιμότητα έχει, θα ρωτήσετε, για οποιονδήποτε η πληροφορία ότι μου αρέσει ο μουσακάς. Βεβαίως και έχει. Διότι μόλις πω τη λέξη «μουσακάς» στον R2, θα αρχίσει να με βομβαρδίζει το facebook με διαφημίσεις για μελιτζάνες. Αν του πω «πικάντικος», θα εμφανιστούν όλα τα μπαχαράδικα της Αθήνας, ίσως και της Κωνσταντινούπολης. Ή αν –κάτι που συμβαίνει συχνά– κάποιο από τα παιδιά παραπονεθεί ότι «του τελείωσε ο χώρος στο κινητό» (σταμάτα να βγάζεις 5.000 σέλφι την ημέρα, παιδί μου), αμέσως σκάνε διαφημίσεις για καινούργια κινητά, στικάκια USB, κάρτες μνήμης ή υπηρεσίες cloud.
Τις προάλλες έλεγα σε μια φίλη στο τηλέφωνο ότι δεν ξέρω αν πρέπει να πάω τα χαλιά του ΙΚΕΑ στο καθαριστήριο ή να πάρω καινούργια, διότι θα μου έρθει «μία η άλλη». Δεν πρόλαβα να το πω και εμφανίστηκε μπροστά μου ρεκλάμα για το καθαριστήριο τάδε, όπου «συμφέρει να πας ακόμη και τα φτηνά χαλιά σου». Δίπλα ακριβώς, πετάχτηκε, καλού κακού, και μια διαφήμιση του ΙΚΕΑ με «20% στα χαλιά, ΕΙΔΙΚΑ για αυτήν την εβδομάδα» (πιθανώς και ειδικά για εμένα).
Μου αρέσει εμένα αυτό. Με βγάζει από τον κόπο της αναζήτησης. Προφανώς με βάζει να ψωνίζω και πράγματα ή υπηρεσίες που δεν χρειάζομαι, αλλά αυτό –μην κρύβεστε, σας βλέπω– το κάνουμε όλοι έτσι κι αλλιώς. Λέγεται προσωποποιημένο μάρκετινγκ.
Πέραν αυτού, να σας θυμίσω ότι όλοι μας –και όχι μόνο όσοι ταΐζουμε πλουσιοπάροχα και ασταμάτητα τα σόσιαλ με φωτογραφίες, πληροφορίες για το πού βρισκόμαστε, με ποιον είμαστε, τι τρώμε και σε ποια ταβέρνα– δίνουμε αβέρτα τα προσωπικά στοιχεία μας παντού. Από το gov.gr, μέχρι το πιο απίθανο σάιτ που σε ρωτάει διάφορα πριν εγγραφείς, και από τα περίφημα cookies που καταγράφουν τη διαδικτυακή σου δραστηριότητα, μέχρι τις αναζητήσεις σου στο google, κάπου εκεί πάνω υπάρχει ένα γιγαντιαίο σμάρι δεδομένων το οποίο σε έχει φακελώσει πιο αποτελεσματικά και από τη Στάζι.
Αυτό το σμάρι δεδομένων κάποιοι κάνουν τεράστιες επενδύσεις για να μπορεί να υπάρχει. Αυτοί θέλουν τα λεφτά τους πίσω. Ιδανικά με κέρδος. Για να μπορείς εσύ να καβλαντίζεις δωρεάν όλη μέρα στο facebook, κάποιο προϊόν πρέπει να υπάρχει. Και όταν δεν υπάρχει προϊόν, το προϊόν είσαι εσύ, νόμος. Δεν γίνεται να τα έχουμε όλα δικά μας.
Τώρα, όλες αυτές οι υπηρεσίες προστασίας προσωπικών δεδομένων ορθώς υπάρχουν, διότι κάπου πρέπει να μπαίνει ένα όριο. Ή, έστω, να προσπαθούμε να βάλουμε. Ή να νομίζουμε ότι βάζουμε.
Ο βρετανός διευθυντής ρυθμιστικού κινδύνου της ICO, είπε στον Guardian ότι «τα έξυπνα προϊόντα γνωρίζουν πολλά για εμάς: με ποιον ζούμε, τι μουσική μας αρέσει, ποια φάρμακα παίρνουμε και πολλά άλλα. Εχουν σχεδιαστεί για να κάνουν τη ζωή μας ευκολότερη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να συλλέγουν υπερβολική ποσότητα πληροφοριών. Δεν θα πρέπει να είμαστε αναγκασμένοι να επιλέγουμε μεταξύ των πλεονεκτημάτων των έξυπνων προϊόντων και της δικής μας ιδιωτικότητας».
Εχει μια λογική αυτό, αλλά όπως συμβαίνει συνήθως, η τεχνολογία είναι πολύ μπροστά από τον άνθρωπο, παρότι δικό του δημιούργημα. Γι’ αυτό και πρώτα ξεπερνιούνται τα όποια όρια και μετά παλεύουμε να τα μαζέψουμε. Και αν καταφέρουμε, τελικά, να τα μαζέψουμε, έχουν ξεπεραστεί στο μεταξύ δεκάδες άλλα, διότι η τεχνολογία κάνει άλματα. Σαν να κυνηγάμε την ουρά μας.
Κάποια στιγμή είχε γίνει της μόδας να σκεπάζουν οι άνθρωποι τις κάμερες των υπολογιστών τους με χάνσαπλαστ. Εγώ στην αρχή νόμιζα ότι είναι κάποιο διακοσμητικό trend· δεν είμαι γιατρός αλλά δεν φανταζόμουν πώς οτιδήποτε παθαίνει ένας υπολογιστής θεραπεύεται με χάνσαπλαστ. Τελικά έμαθα ότι το έκαναν για να μην τους «βλέπει». Στο μεταξύ οι ίδιοι άνθρωποι ανέβαζαν κάθε είδους φωτογραφίες τους (και των παιδιών τους) στα σόσιαλ, ή ξημεροβραδιάζονταν στα τσοντοσάιτ με livecam, δηλαδή ανταλλάσσοντας σεξουαλικού περιεχομένου βίντεο του εαυτού τους με άλλους ανθρώπους σε πραγματικό χρόνο. Η κάμερα σε μάρανε μετά…
Τέλος πάντων, εγώ θα έλεγα να μη μας πιάνει πανικός. Σε τελική ανάλυση, ας ξέρουν τα πάντα για σένα κι ας σε βομβαρδίζουν με διαφημίσεις, στο χέρι σου είναι να εκτίθεσαι λιγότερο και να ψωνίζεις λιγότερο. Και δεν χάθηκε ο κόσμος που ξέρουν ότι σου αρέσει ο μουσακάς –ή και άλλα πράγματα– με λίγο πιπέρι παραπάνω. Είναι μια πραγματικότητα, πρέπει να μάθουμε να τη διαχειριζόμαστε.
R2, παιδί μου, πιάσε και μια μπίρα με το μουσακά, έχουμε σοβαρές κουβέντες οι άνθρωποι εδώ, για την ιδιωτικότητά μας. Μη γελάς, σαχλή φριτέζα. Κρύα η μπίρα.