Η Ευρώπη ολόκληρη, και η περιοχή μας ειδικά, διέρχονται περίοδο σεισμικών γεωπολιτικών εξελίξεων. Η δυσπιστία για το μέλλον της συμμαχίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες εξώθησε την ΕΕ να πάρει στα δικά της χέρια την ασφάλειά της. Σε αυτό το νέο αμυντικό δόγμα, η Τουρκία προορίζεται να έχει ρόλο για λόγους που δεν μπορούν να αγνοηθούν, όπως το μέγεθος, η γεωγραφία, η γεωπολιτική επιρροή και οι υποδομές.
Ωστόσο, αυτή νέα αρχιτεκτονική θα είναι μετέωρη χωρίς την Ελλάδα, που είναι ο φυσικός σύνδεσμος της Τουρκίας με την Ευρώπη. Και, βεβαίως, είναι το αγκάθι του Κυπριακού, που μοιάζει με ένα πετραδάκι στην μπότα ενός γίγαντα.
Η συγκυρία είναι μοναδική για επίλυση των διαφορών, με κυρίαρχο ζήτημα εκείνο της ασφάλειας. Η Ελλάδα και η Κύπρος μπορούν να βάλουν τώρα στο τραπέζι την εξασφάλιση της δικής τους ασφάλειας, για να διευκολύνουν τη συμμετοχή της Τουρκίας την ευρύτερη αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης. Δυστυχώς δεν φαίνεται να υπάρχουν τέτοιες προθέσεις. Επιλέγεται ξανά η λογική του ανταγωνισμού και του αποκλεισμού, αντί μια συνεργασία που όλοι θα κερδίσουν.
Αυτές τις ημέρες περιοδεύει στην περιοχή η προσωπική απεσταλμένη του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Μαρία Ανγκελα Ολγκίν, με σκοπό να διερευνήσει τις δυνατότητες μιας νέας πρωτοβουλίας στο Κυπριακό. Στα τέλη Ιουλίου θα γίνει μια νέα διάσκεψη υπό την αιγίδα του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για να αξιολογηθεί η κατάσταση. Ομως, τα σημάδια δεν είναι θετικά. Ο πρόεδρος της Κύπρου, παρά τη ρητορική του περί του αντιθέτου, επενδύει στο στάτους κβο και σε αυτό το αδιέξοδο εγκλωβίζει και την Αθήνα.
Déjà vu
Αυτή την περίοδο στην Κύπρο δεσπόζει το ζήτημα του σφετερισμού ελληνοκυπριακών περιουσιών από ξένους επενδυτές στα κατεχόμενα. Εγιναν συλλήψεις και οδηγήθηκαν στα δικαστήρια έμποροι ανάπτυξης γης. Ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων, Ερσίν Τατάρ, απαιτεί να σταματήσουν οι διώξεις και η αποστολή της Ολκίν κινδυνεύει με κατάρρευση. Η χρονική συγκυρία των διώξεων και η ανάλογη δημοσιότητα δεν είναι αθώα. Αυτό το έργο το έχουμε ξαναδεί. Είναι ένα déjà vu, βγαλμένο από το playbook του Τάσσου Παπαδόπουλου.
Πριν από περίπου είκοσι χρόνια, το 2006, και πάλι στα μέσα του χρόνου, βρισκόταν σε εξέλιξη μια πρωτοβουλία για το Κυπριακό που είχε περίπου τα ίδια χαρακτηριστικά με τη σημερινή αποστολή της Ολγκίν. Ο τότε βοηθός γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Ιμπραχίμ Γκαμπάρι προγραμμάτισε επίσκεψη μιας εβδομάδας στην Κύπρο για να συζητήσει με τον τότε πρόεδρο Παπαδόπουλο και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Μεχμέτ Αλί Ταλάτ τις δυνατότητες έναρξης μιας νέας διαδικασίας στο Κυπριακό.
Tην εβδομάδα πριν από την έναρξη της αποστολής Γκαμπάρι άρχισαν συλλήψεις Τουρκοκυπρίων ως υπόπτων για σφετερισμό ελληνοκυπριακών περιουσιών. Μεταξύ αυτών ήταν και μια γυναίκα σύμβουλος του Ταλάτ. Η εφημερίδα Φιλελεύθερος, χωρίς να παρουσιάσει κανένα στοιχείο, υπό τον πηχυαίο τίτλο «Ταλάτ εστέιτ στα πράσα», συνέδεσε προσωπικά τον Μεχμέτ Αλί Ταλάτ με αγοραπωλησίες ελληνοκυπριακών περιουσιών. Τελικά αφέθηκαν όλοι ελεύθεροι χωρίς να κατηγορηθούν.
Οι συλλήψεις και οι διασυνδέσεις των υπόπτων με τον Ταλάτ σκοπό είχε να μολύνει το κλίμα πριν από την αποστολή Γκαμπάρι. Ο Ταλάτ δεν διευκόλυνε τον Παπαδόπουλο και δεν έθεσε όρους να σταματήσουν οι διώξεις, όπως κάνει σήμερα ο Τατάρ. Ετσι, ο Γκαμπάρι απέσπασε συμφωνία για την έναρξη μιας νέας διαδικασίας. Ηταν η περιβόητη συμφωνία της 8ης Ιουλίου 2006.
Ο Παπαδόπουλος και ο Ταλάτ συμφώνησαν ότι το Κυπριακό μπορούσε και ήταν επείγoν να λυθεί με ομοσπονδία και πολιτική ισότητα των δύο κοινοτήτων. Αφότου έσβησαν τα φώτα των ανακοινώσεων, ο Παπαδόπουλος σκότωσε τη συμφωνία στις διαδικασίες. Το 2008, δύο χρόνια μετά την αποδοχή της ομοσπονδίας και της πολιτικής ισότητας, σε σημείωμά του προς πρώην συνεργάτη του εξηγούσε γιατί μια τέτοια λύση θα ήταν καταστροφική.
Η πολιτική ισότητα είναι αναπόσπαστο συστατικό της ομοσπονδιακής λύσης. Η απόρριψη της πολιτικής ισότητας, από το 2004 και μετά, ισοδυναμεί με απόρριψη της ομοσπονδίας. Κανένας από τους τέσσερις τελευταίους προέδρους δεν έβαλε στο τραπέζι οποιαδήποτε εναλλακτική πρόταση. Στην Κύπρο οι πρόεδροι εκλέγονται και δεσμεύονται για ομοσπονδία και διαπραγματεύονται ως ηγέτες ενιαίου κράτους.
Η αποδοχή από τον Παπαδόπουλο της ομοσπονδίας, με ρητή αναφορά στην πολιτική ισότητα, δεν ήταν τίποτε άλλο από μια κίνηση τακτικής για να απορροφήσει τις πιέσεις για επαναφορά του Σχεδίου Ανάν. Αυτό που εξετάζεται εδώ δεν είναι η άποψη του Τάσσου Παπαδόπουλου για την πολιτική ισότητα, αλλά το ότι για άλλα δεσμευόταν δημοσίως και άλλα έπραττε παρασκηνιακά. Είναι πολλοί εκείνοι στην Κύπρο και στην Ελλάδα που θεωρούν μαγκιά το ότι ο Τάσσος Παπαδόπουλος ξεγέλασε το 2004 την ΕΕ, υποσχόμενος ότι θα διαπραγματευόταν με καλή πίστη το Σχέδιο Ανάν, ενώ είχε προαποφασίσει ότι θα το σκότωνε. Στην ουσία δεν ήταν την ΕΕ που εξαπάτησε αλλά τους κύπριους πολίτες.
Ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει ότι το στάτους κβο δεν είναι βιώσιμο, ότι δεν συμβιβαζόμαστε με τη διαιώνισή της κατοχής και ότι η παρούσα κατάσταση εγκυμονεί κινδύνους. Ομως, στο «διά ταύτα» δεν δείχνει να βιάζεται και να ανησυχεί πραγματικά. Ούτε το υπόλοιπο πολιτικό σύστημα αγχώνεται.
Η θέση του Χριστοδουλίδη είναι να επιστρέψουμε στο Κραν Μοντανά και να συνεχίσουμε από εκεί που μείναμε, ενώ στην πραγματικότητα επενδύει στο στάτους κβο. Ο Χριστοδουλίδης αποφεύγει στις τοποθετήσεις του να αναφερθεί καν στη λέξη ομοσπονδία και ταμπουρώνεται πίσω από τη νέα κενολογία «συμφωνημένο πλαίσιο», ενώ ερωτοτροπεί με το ΕΛΑΜ που είναι το παρακλάδι της Χρυσής Αυγής στην Κύπρο, υπολογίζοντας στην υποστήριξή του στις εκλογές του 2028.
Η δικαίωση του Δούντα
Το 1983 σε μια επιστολή του προς τον Σπύρο Κυπριανού, ο θεωρητικός της απορριπτικής σχολής στο Κυπριακό Μιχάλης Δούντας ανέφερε τα εξής: «Να αφεθεί η υπόθεση να εκφυλιστεί, ώστε να καταλήξουμε σε χρονίζουσα de facto διχοτόμηση». Λοιπόν, το δόγμα Δούντα κυριάρχησε και η κατάσταση έχει εκφυλιστεί ως εκεί που δεν πάει άλλο.
Η έκφυλη κατάσταση του Κυπριακού είναι τόσο εμφανής, που κανένας δεν προβλέπει ότι θα υπάρξει αποκατάσταση των περιουσιών. Μέχρι το 2004 η ανάπτυξη στα κατεχόμενα ήταν μηδενική. Το Σχέδιο Ανάν πρόβλεπε εκκένωση των υπό επιστροφή περιοχών (δύο πόλεις και 50 χωριά) και πρόσθετη επιστροφή του ενός τρίτου των περιουσιών που θα παρέμεναν υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση στους ιδιοκτήτες τους, αποζημίωση και ανταλλαγή των υπολοίπων. Αυτά χάθηκαν με το «ηρωικό» όχι. Μετά την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν άρχισαν οι αναπτύξεις. Μέχρι το 2010 οι Τουρκοκύπριοι που ζούσαν στη Μόρφου έθαβαν στους νεκρούς τους στο Κιόνελι στη βόρεια Λευκωσία, διότι το θεωρούσαν δεδομένο ότι θα επέστρεφαν τη Μόρφου. Μετά την ατολμία του τότε προέδρου Χριστόφια να προχωρήσει σε συμφωνία με τον Ταλάτ, το 2010, άρχισαν οι αναπτύξεις και στη Μόρφου. Μετά το 2017, όταν ο πρόεδρος Αναστασιάδης υποσχέθηκε στον Τσαβούσογλου τη λύση δύο κρατών, ούτε καν η περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου θεωρείται πλέον δεδομένη.
Το 2006, όταν έγινε η συμφωνία της 8ης Ιουλίου με στόχο μια γρήγορη λύση, ο Τάσσος Παπαδόπουλος προώθησε την τροποποίηση του ποινικού κώδικα καθιστώντας τον σφετερισμό ελληνοκυπριακών περιουσιών ποινικό αδίκημα, τιμωρούμενο με φυλάκιση εφτά χρόνων. Με βάση τον Νόμο αυτό εκδόθηκαν διεθνή εντάλματα και έγιναν συλλήψεις στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Αυτός ο μακροχρόνιος νομικός αγώνας απέτυχε να αναχαιτίσει τις παράνομες εκποιήσεις περιουσιών, όπως απέτυχαν και οι μαζικές προσφυγές στο ΕΔΑΔ.
Καμιά απολύτως συμπάθεια δεν μπορεί να υπάρχει για τους σφετεριστές της γης μας. H εκμετάλλευση περιουσιών από ξένους επενδυτές είναι από τις πλέον προκλητικές πτυχές του Κυπριακού. Ωστόσο, η σύλληψη και η καταδίκη μερικών ατόμων δεν θα αναχαιτίσει τις αναπτύξεις. Η εμπειρία διδάσκει ότι το Κυπριακό δεν πρόκειται να λυθεί στα δικαστήρια, αλλά με πολιτικές πρωτοβουλίες σε ένα πλαίσιο που όλοι θα κερδίσουν (win-win). Η ΕΕ έδωσε στην Κύπρο τη δυνατότητα να διαπραγματευτεί μια αξιοπρεπή και δίκαιη υπό τις περιστάσεις λύση. Υπήρξαν πολλές ευκαιρίες και ευνοϊκές συγκυρίες που χάθηκαν, άλλοτε με κίνητρο τις ενταξιακές, άλλοτε την ενέργεια και σήμερα η ενιαία άμυνα και η επιθυμία για οικονομική συνεργασία Τουρκίας – ΕΕ.
Τα σημάδια δεν είναι καλά. Δεν υπάρχει καμιά ένδειξη απαγκίστρωσης από το Δόγμα Δούντα. Ο Χριστοδουλίδης πολιτεύεται με ορίζοντα το 2028. Αντί να αξιοποιηθεί η νέα συγκυρία, ανασύρθηκαν από τα μπαούλα οι σκελετοί των πρακτικών του παρελθόντος, προσδοκώντας ότι ο Τατάρ και η τουρκική αδιαλλαξία θα διασώσουν το υφιστάμενο στάτους κβο.
Ολα τα περιθώρια τακτικισμών και ελιγμών στο Κυπριακό έχουν εξαντληθεί προ πολλού. Η αποστολή της Ολγκίν, σε μια περίοδο σεισμικών γεωπολιτικών ανακατατάξεων στην Ευρώπη και στην περιοχή μας, έχει διαγνωστικό χαρακτήρα. Το ζητούμενο είναι κατά πόσο το Κυπριακό μπορεί να λυθεί ή όχι, με βάση τι έχει συζητηθεί μέχρι τώρα.
Ως έχουν τα πράγματα, η απάντηση θα είναι αρνητική. Στο κάτω κάτω, κανένας δεν μπορεί να υποχρεώσει τους Κυπρίους σε έναν γάμο με το ζόρι, ούτε και η συγκατοίκηση μπορεί να συνεχιστεί για πάντα. Πλησιάζει η στιγμή του οριστικού διαχωρισμού και αυτή θα είναι τελικά η μεγάλη κυπριακή τραγωδία, επειδή θα αφήσει οριστικά την Τουρκία στην Κύπρο…