Πριν από λίγο καιρό έψαχνα ένα κατάστημα στην Καλαμάτα και ρώτησα έναν περαστικό. «Με τα πόδια θα πάτε; Είναι μακριά. Ενα δεκάλεπτο περίπου», μου είπε. Γέλασα. Ενα δεκάλεπτο κάνω στην Αθήνα για να πάω στο περίπτερο, ήθελα να του πω· οτιδήποτε χρειάζεσαι λιγότερο από μιάμιση ώρα για να πας, για μας είναι «δίπλα».
Το σκεφτόμουν παλεύοντας επί ώρες να φτάσω από το προάστιό μου (το οποίο έχει μεγαλύτερο πληθυσμό από την Καλαμάτα) κάπου στο κέντρο της Αθήνας. Κολλημένη, μαζί με εκατοντάδες χιλιάδες συμπολίτες μου στην κόλαση που λέγεται «κίνηση», βλέπεις την Αθήνα ως αυτό που είναι: ένα τέρας που μας ρουφάει τη ζωή.
Σε κάθε συγκοινωνιολόγο ή πολεοδόμο που προτείνει κάποια λύση (που δεν εφαρμόζεται ποτέ) αναλογούν δεκάδες χιλιάδες αλλόφρονες Αθηναίοι που περνάνε δύο και τρεις ώρες καθημερινά απλώς για να πάνε στις δουλειές τους και να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Είτε με αυτοκίνητο είτε με τα «Μέσα».
Και όλα αυτά με αποπνικτική ζέστη, την οποία τα τσιμέντα και η άσφαλτος εκτοξεύουν στο υπερδιάστημα, μέσα στο καυσαέριο, στον θόρυβο και στη βρωμιά, η οποία μοιάζει πλέον να είναι η σταθερή κατάσταση της πόλης. Και ανάμεσα σε μονίμως και δικαίως θυμωμένους ανθρώπους.
Το πρόβλημα, όμως, είναι πολύ μεγαλύτερο από το αν θα πάρουμε 20 σκουπιδιάρικα ή 10 λεωφορεία ακόμη, ή αν θα πεζοδρομήσουμε ένα δρομάκι. Το πρόβλημα είναι ότι η Αθήνα, με τη σημερινή μορφή της, δεν μας «σηκώνει» και επιπλέον δεν σηκώνει τα εκατομμύρια τουριστών που την επισκέπτονται. Αργοπεθαίνει και μαζί της αργοπεθαίνουμε και εμείς.
Είναι μια πόλη πλήρως ανοχύρωτη απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις και δείχνει να έχει ξεμείνει στη δεκαετία του ’60, όταν μετατράπηκε σε τσιμεντένιο εξάμβλωμα. Το γεγονός, δε, ότι έχουμε «συνηθίσει» να ζούμε σε αυτές τις συνθήκες είναι εξίσου προβληματικό. Πολλοί άνθρωποι σηκώνονται στις 6 το πρωί και πηγαίνουν στις δουλειές τους δύο ώρες νωρίτερα, μόνο και μόνο για να «μην τους πιάσει η κίνηση»: Αυτό δεν δείχνει μόνο προσαρμοστικότητα, κυρίως δείχνει απόγνωση.
Εχουμε συνηθίσει στην ιδέα ότι «έτσι είναι τα πράγματα και δεν φτιάχνουν». Με παρόμοιο τρόπο διοικούμαστε κιόλας: οι τοπικοί μας άρχοντες περνούν ο ένας στον άλλον απλώς τη διαχείριση του χάους· όχι την πρωτοβουλία να το λύσουν. Δεν έχει εμφανιστεί ούτε ένας να πει την αλήθεια: «Αυτό εδώ δεν είναι πόλη, είναι μαύρη τρύπα. Θέλει αλλαγές από τα θεμέλια». Και να προτείνει αυτές τις αλλαγές, όσο δαπανηρές και αν είναι. Να τις βάλει στο τραπέζι, έστω. Ο ένας θέλει να κάνει Περίπατο, ο άλλος να σβήσει τα γκράφιτι, ο τρίτος να βάλει κάγκελα στα πεζοδρόμια. Ωραία όλα αυτά, αλλά είναι σαν να βάζεις τσιρότα σε καθολικό έγκαυμα τρίτου βαθμού.
Ενα λογικό σφάλμα που γίνεται συχνά όταν μιλάμε για την Αθήνα είναι η σύγκριση: με ποιον πρέπει να συγκρίνει τον εαυτό του ο Αθηναίος; Με τον κάτοικο του Λάγος, ως τριτοκοσμικός; Ή με τον κάτοικο της Κοπεγχάγης και της Λισαβόνας, ως Ευρωπαίος; Και αναρωτιέσαι, μοιραία: Τι διάολο κάνουν οι ευρωπαϊκές πόλεις και βελτιώνουν το επίπεδο ζωής των κατοίκων τους και εμείς δεν μπορούμε να το κάνουμε;
Νοιάζονται, είναι η απάντηση. Οχι για το φαίνεσθαι, αλλά για την ουσία. Σε επίπεδο τοπικής και κεντρικής διοίκησης. Σχεδιάζουν μεθοδικά και εκπονούν έργα πνοής. Κοιτάνε μπροστά και προσπαθούν να λύσουν τα προβλήματα, συχνά με ριζικούς τρόπους. Γι’ αυτό διαβάζεις συχνά άρθρα με τίτλους όπως «Τι έκανε το (κάθε) Βερολίνο και άλλαξε τη ζωή των κατοίκων του». Την άλλαξε πράγματι, όσο εμείς, αντί να δίνουμε ανάσες στην πόλη, κουβεντιάζουμε πόσα τραπεζοκαθίσματα χωράνε τα πεζοδρόμια και οι πλατείες μας, και ας μην μπορεί να περάσει ούτε κουνούπι ανάμεσα.
Είναι, πράγματι, μια «ανήκεστος βλάβη» η Αθήνα; Και μαζί της οι Αθηναίοι; Οσο συνεχίζουμε να τη σκεφτόμαστε έτσι, ναι, θα είναι. Θα φτιάχνουμε δυο-τρία πραγματάκια στο Κέντρο για να χαίρονται οι τουρίστες, θα φωτογραφίζουμε με drone την Ακρόπολη να φαίνεται κούκλα και θα «κόβουμε στο μοντάζ» το τσιμεντένιο, ασφυκτικό θηρίο από πίσω. Θα ψηφίζουμε δημάρχους όχι για να είναι καλοί, αλλά επειδή οι προηγούμενοι ήταν κάκιστοι.
Εχω να προτείνω λύση; Ναι. Να παραδεχτούμε, θεσμικά και αρμοδίως, το πρόβλημα. Αν συλλάβουμε τον βαθμό και τις συνέπειές του, ίσως αποφασίσουμε, επιτέλους, να αναζητήσουμε πραγματικές λύσεις.