Ο λαός λέει «Οποιος θέλει τα πολλά, χάνει και τα λίγα». Κάπως έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι το έπαθε και η Βουλγαρία στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Με τη Μακεδονία να αποτελεί μόνιμο μήλον της Εριδος ανάμεσα στους βαλκάνιους λαούς, η Βουλγαρία είχε επενδύσει, ίσως περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη βαλκανική χώρα, στη διεκδίκησή της, με αποκορύφωμα την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908).
Η λήξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου άφησε πίσω της αρκετές εκκρεμότητες. Από τη μία πλευρά, οι Μεγάλες Δυνάμεις επρόκειτο να ασχοληθούν με ζητήματα που αφορούσαν σε μεγάλο βαθμό και τις ίδιες, όπως το καθεστώς αλλά και τα όρια του αλβανικού κράτους, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και η Χερσόνησος του Αθω. Από την άλλη πλευρά, το ζήτημα της διανομής των εδαφών που βρίσκονταν υπό τη στρατιωτική κατοχή των Συμμάχων αφορούσε αποκλειστικά τα εμπλεκόμενα κράτη.
Ζωτικής και πρωταρχικής σημασίας ήταν η διεκδίκηση της Θεσσαλονίκης, με τη Βουλγαρία να έχει θέσει εξαρχής την κατάληψη της πόλης ως βασικό της στόχο. Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι ο τρόπος για να αντιμετωπιστεί η βουλγαρική επιθετικότητα ήταν η προσέγγιση Ελλάδας και Σερβίας. Αυτό όμως μόνο απλό δεν ήταν.
Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων που γίνονταν μεταξύ Ελλήνων και Σέρβων, οι δεύτεροι ζητούσαν να συμφωνηθεί αμοιβαία στρατιωτική συνδρομή, όχι μόνο σε περίπτωση προσβολής της μίας εκ των δύο χωρών από τη Βουλγαρία, αλλά και σε περίπτωση που η Ελλάδα ή η Σερβία δεχόταν επίθεση και από τρίτη δύναμη. Εν προκειμένω, αυτή η τρίτη δύναμη την οποία φοβόταν η Σερβία δεν ήταν άλλη από την Αυστροουγγαρία. Και ενώ ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ εξέφραζε επιφυλάξεις για το ενδεχόμενο εμπλοκής της Ελλάδας σε έναν πόλεμο με την Αυστροουγγαρία, τελικά υπερίσχυσε η άποψη του Βενιζέλου, ο οποίος υποστήριζε ότι μπορεί ο όρος αυτός που ζητούσε η Σερβία να ήταν δεσμευτικός, αλλά σε περίπτωση επίθεσης από την Αυστροουγγαρία θα ακολουθούσε εμπλοκή και της Ρωσίας, οπότε ο πόλεμος θα επεκτεινόταν σε επίπεδο ευρωπαϊκό.
Συνεπώς, σε τοπικό επίπεδο ο κίνδυνος ενός πολέμου με την Αυστροουγγαρία ήταν στην πράξη ανύπαρκτος, σε αντίθεση με τον βουλγαρικό κίνδυνο, ο οποίος ήταν κάτι παραπάνω από υπαρκτός. Η Ελληνοσερβική Συνθήκη Συμμαχίας υπεγράφη τελικά υπό άκρα μυστικότητα στη Θεσσαλονίκη στις 19 Μαΐου / 1 Ιουνίου 1913.
Λιγότερο από έναν μήνα αργότερα, στις 16 Ιουνίου 1913, το βουλγαρικό γενικό επιτελείο προχώρησε σε ταυτόχρονη επίθεση εναντίον των ελληνικών θέσεων στις Ελευθερές και στο Τσάγεζι και των σερβικών θέσεων στη Γευγελή, με σκοπό να δημιουργήσει τετελεσμένα γεγονότα. Τόσο ο Βενιζέλος όσο και ο σέρβος ομόλογός του Πάσιτς συμφώνησαν ότι, παρά το γεγονός ότι η Βουλγαρία δεν δεχόταν ότι είχε κηρύξει πόλεμο, στην πραγματικότητα ο πόλεμος είχε, βεβαίως, ξεκινήσει. Η επίσημη κήρυξη του πολέμου από την Ελλάδα και τη Σερβία έγινε στις 22 Ιουνίου.
«Εχομεν πεποίθησιν ότι αγωνιζόμεθα ουχί δια να κατακτήσωμεν ξένας χώρας ουχί δια ν’ αρπάξωμεν τα ανήκοντα εις άλλους. Εχομεν την συναίσθησιν ότι αγωνιζόμεθα ίνα αποκτήσωμεν ό,τι ανήκει εις ημάς χωρίς να επωφεληθώμεν εκείνου όπερ ανήκει εις τους άλλους», είπε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη Βουλή κατά τη συζήτηση για τον πόλεμο.
Ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος ήταν σύντομος (διήρκεσε μόλις ένα μήνα) αλλά αιματηρότατος και με μεγάλο μίσος για τον εχθρό. Μεγάλος όγκος του ελληνικού στρατού κατευθύνθηκε προς το Κιλκίς, το οποίο κατέλαβε μετά από τη σκληρή μάχη του Κιλκίς-Λαχανά, που διήρκεσε από τις 19 έως τις 21 Ιουνίου. Ακολούθησε η μάχη της Δοϊράνης στις 22 και 23 Ιουνίου, ενώ τις επόμενες μέρες ο στρατός επιδόθηκε στην κατάληψη της Ανατολικής Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης. Στις 26 Ιουνίου απελευθερώθηκε η Καβάλα, στις 27 το Σιδηρόκαστρο και στις 29 οι Σέρρες. Ακολούθησαν την 1η Ιουλίου η Δράμα, στις 11 Ιουλίου η Χρυσούπολη και στις 12 Ιουλίου η Ξάνθη,
Η ήττα των Βουλγάρων ήταν συντριπτική. Η ανακωχή υπεγράφη στις 17 Ιουλίου, δηλαδή ακριβώς έναν μήνα μετά την απρόκλητη βουλγαρική επίθεση. Η υποχώρηση του βουλγαρικού στρατού ήταν καθολική σε όλα τα μέτωπα, ειδικά μετά τις 27 και 29 Ιουνίου, οπότε στον πόλεμο εναντίον της Βουλγαρίας μπήκαν η Ρουμανία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία αντίστοιχα.
Ακολούθησε η Συνδιάσκεψη του Βουκουρεστίου, όπου ο Βενιζέλος διεκδίκησε ως νέο ανατολικό όριο του ελληνικού κράτους τον ποταμό Νέστο. Οι Βούλγαροι αρνούνταν να παραχωρήσουν την Καβάλα, αλλά τελικά οι αντιρρήσεις τους κάμφθηκαν όταν και οι Ρουμάνοι υποστήριξαν τις ελληνικές θέσεις, κατόπιν παρότρυνσης του γερμανού αυτοκράτορα Γουλιέλμου Β’.
Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου υπεγράφη στις 28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου 1913, δηλαδή ακριβώς επτά χρόνια πριν από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών. Τα σύνορα της Ελλάδας με τη Βουλγαρία ρυθμίζονταν από το άρθρο 5, το οποίο μάλιστα περιείχε ρητή παραίτηση της Βουλγαρίας από κάθε αξίωση επί της Κρήτης, μιας και σύμφωνα με τη Συνθήκη του Λονδίνου, που υπεγράφη μετά το τέλος του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, τα οθωμανικά εδάφη που κατέκτησαν οι Σύμμαχοι από την Οθωμανική Αυτοκρατορία τούς είχαν παραχωρηθεί από κοινού.
Ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος ουσιαστικά δημιούργησε μια Βουλγαρία ταπεινωμένη και κατεστραμμένη, η οποία βέβαια με τίποτα δεν ήθελε να αποδεχθεί τα συμφωνηθέντα στο Βουκουρέστι. Λίγους μήνες αργότερα ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και την επόμενη χρονιά οι Βούλγαροι θα αναζητούσαν και πάλι την ευκαιρία να καταλάβουν τη Μακεδονία, στο πλαίσιο του οράματος της δημιουργίας της Μεγάλης Βουλγαρίας.
♦ Κάθε γωνιά μια ιστορία: Το podcast της Ελένης Λετώνη. Το βιβλίο της Ελένης Λετώνη «Του Οθωνα τα χρόνια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.