Τι κι αν η φωτιά στις τιμές της ενέργειας που άναψε ο πόλεμος στην Ουκρανία σβήνει, τι κι αν οι αγορές των εμπορευμάτων επέστρεψαν στην κανονικότητα, οι τιμές των τροφίμων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ενωση συνεχίζουν να «καίνε» τους καταναλωτές.

Το γεγονός αυτό όχι μόνο προκαλεί δυσφορία στα νοικοκυριά, αλλά φέρνει σε δύσκολη θέση τις κυβερνήσεις που αναγκάστηκαν να προσφύγουν σε μέτρα ελέγχου των τιμών (αγορανομικά μέτρα που παραπέμπουν σε άλλες εποχές), κόντρα στην ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς. Αλλά τι θα μπορούσαν να κάνουν;

Οπως εύστοχα γράφουν οι Financial Times, το οικονομικό αυτό φαινόμενο έχει φέρει απέναντι τους λιανοπωλητές –δηλαδή τα μικρά καταστήματα τροφίμων, τους αρτοποιούς, τους κρεοπώλες, και κυρίως τις αλυσίδες σουπερμάρκετ– με τις ίδιες τις κυβερνήσεις, που τους ζητούν να συμπιέσουν τις τιμές, πολλές φορές ακόμη και κάτω από το κόστος.

Οι FΤ αναφέρθηκαν στο «καλάθι του νοικοκυριού» που εφάρμοσαν η Ελλάδα και σε έναν βαθμό η Γαλλία και η Ουγγαρία. Και διαπίστωσαν ότι σε όλη την Ευρώπη οι αλυσίδες των σουπερμάρκετ έχουν εμπλακεί στην πιο σκληρή διαμάχη για το κόστος των τροφίμων εδώ και 50 χρόνια, καθώς όλες οι κυβερνήσεις καταφεύγουν σε ελέγχους τιμών για να αντιμετωπίσουν την κρίση του κόστους ζωής.

Οπως δείχνουν τα επίσημα στοιχεία της Eurostat, οι τιμές των τροφίμων στην ΕΕ αυξήθηκαν κατά 16,6% τον περασμένο Απρίλιο, σε σύγκριση με τον Απρίλιο του 2022, υπερβαίνοντας κατά πολύ τον μέσο πληθωρισμό, που ήταν 8,1%.

Στην Ελλάδα, ο αντίστοιχος δείκτης τιμών τροφίμων μετά την ξέφρενη κούρσα των προηγούμενων 12 μηνών υποχώρησε τον Απρίλιο στο 11,4%, την ώρα όμως που ο γενικός δείκτης τιμών καταναλωτή κατρακύλησε στο 3%!

Οι μεγαλύτερες αυξήσεις καταγράφηκαν στο ψωμί, στα δημητριακά, στα κρέατα, στα γαλακτοκομικά και στα αυγά, στα έλαια, στα λαχανικά, στη ζάχαρη, στις σοκολάτες, στον καφέ, στο κακάο και στο τσάι, στο μεταλλικό νερό, στα αναψυκτικά και στους χυμούς φρούτων.

Οπως σε ολόκληρη την Ευρώπη, έτσι και στη χώρα μας, ακραίες αυξήσεις σημειώθηκαν στα βασικά προϊόντα όπου η ζήτηση είναι ανελαστική. Για παράδειγμα, η τιμή των αυγών αυξήθηκε κατά 22,7% τον τελευταίο χρόνο, το πλήρες γάλα κατά 25% και η ζάχαρη κατά 54,9%, για να ακολουθήσουν όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα και κυρίως τα τυριά, όπως και όλα τα προϊόντα αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής.

Για πρώτη φορά από το 1970

Οι FT, μετά από την περιήγηση τους στις ευρωπαϊκές αγορές, σημειώνουν ότι «δεν είχαμε δει ελέγχους τιμών σε όλον τον Δυτικό Κόσμο από τη δεκαετία του 1970», επικαλούμενοι τον σουηδό οικονομολόγο Λαρς Γιόνουνγκ, ο οποίος αντιδρά στο πλαφόν των τιμών και σε άλλα μέτρα ελέγχου της αγοράς.

Αναφέρουν ότι τα κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που πλήττονται περισσότερο από τις αυξανόμενες τιμές, όπως η Ουγγαρία και η Κροατία, έχουν προχωρήσει σε περιορισμό του κόστους των βασικών ειδών για να προστατεύσουν τους πιο ευάλωτους, οι οποίοι ξοδεύουν μεγαλύτερο μέρος του εισόδηματός τους σε τρόφιμα.

Θα μπορούσε να παρομοιάσει κανείς τα μέτρα με το πλαφόν, σημειώνει η εφημερίδα, μέτρο που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα στα 50 βασικά προϊόντα που μπήκαν στο «καλάθι του νοικοκυριού».

Οπως και στην Ελλάδα, έτσι και στα καταστήματα στην Ουγγαρία, τη χώρα που έχει πληγεί περισσότερο από τις συνεχείς ανατιμήσεις στα τρόφιμα, υπάρχουν αναρτημένες πινακίδες που ενημερώνουν τους πελάτες για το ανώτατο όριο τιμών.

Επιπροσθέτως, οι FT σημειώνουν για την Ελλάδα ότι έχει υιοθετήσει (παράλληλα με το «καλάθι του νοικοκυριού») μια εναλλακτική προσέγγιση για τον έλεγχο των τιμών, περιορίζοντας τα περιθώρια κέρδους των λιανοπωλητών σε τρόφιμα και άλλα βασικά είδη στα επίπεδα που ίσχυαν προτού εκδηλωθεί η πληθωριστική κρίση.

Συμφωνίες κυρίων στη Γαλλία

Σε πλουσιότερες οικονομίες, όπως η γαλλική, η κυβέρνηση έχει διαπραγματευτεί μια χαλαρότερη συμφωνία με τα σουπερμάρκετ για να προσφέρει μια επιλογή ειδών στη χαμηλότερη δυνατή τιμή.

Η Ισπανία και η Ιταλία είναι δύο από τις πολλές χώρες που έχουν μειώσει τον φόρο προστιθέμενης αξίας στα τρόφιμα, αλλά φαίνεται ότι αυτό δεν αρκεί. Η ιταλική κυβέρνηση πιέζει και τη βιομηχανία τροφίμων και τα σουπερμάρκετ να περιορίσουν κι άλλο το κόστος των αγαπημένων τροφίμων των Ιταλών, με πρώτο τα ζυμαρικά.

Το παράδοξο και η αισχροκέρδεια

Η πίεση που ασκείται στους λιανοπωλητές να περιορίσουν τις αυξήσεις στα τρόφιμα, ακόμη και να τις μειώσουν, εντάθηκε μετά την απότομη πτώση του κόστους των γεωργικών προϊόντων το περασμένο έτος. Ο Δείκτης Τιμών Τροφίμων του ΟΗΕ ήταν κατά 19,7% χαμηλότερος τον Απρίλιο, σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα πέρυσι.

«Αν και ορισμένες αυξήσεις τιμών μπορεί να είναι δικαιολογημένες, υπάρχει αυξανόμενη υποψία ότι πολλές ανατιμήσεις στηρίζονται σε ευκαιριακές δικαιολογίες από τις επιχειρήσεις, ώστε να διογκώνουν τις τιμές» δήλωσε η Μονίκ Γκογιέν, γενική διευθύντρια του Bureau Européen des Unions de Consommateurs, ενός οργανισμού που εκπροσωπεί 46 οργανώσεις καταναλωτών από όλον τον κόσμο.

Η βελγική οργάνωση προστασίας των καταναλωτών Test Achats ζήτησε να επιβληθεί ένα παρόμοιο μέτρο με αυτό που ακολουθούν η Ελλάδα και η Γαλλία για το «καλάθι κατά του πληθωρισμού», το οποίο όμως θα είναι πιο αυστηρό από εκείνο που κατάφερε να εφαρμόσει το Παρίσι. Ωστόσο, οι έμποροι λιανικής λένε ότι δεν φταίνε αυτοί και ότι, με το ανώτατο όριο (πλαφόν), αναγκάζονται να πωλούν κάτω από το κόστος.

«Τα προϊόντα της… δικτατορίας»

Το Kodály Delikatessen, ένα μικρό σουπερμάρκετ στη νότια Ουγγαρία, έχει ομαδοποιήσει τα προϊόντα με ανώτατο όριο, σε μια πινακίδα που προειδοποιεί τους πελάτες να μην αγοράζουν «προϊόντα της δικτατορίας», λέγοντας ότι η χονδρική τιμή ορισμένων ειδών ήταν υψηλότερη από την περιορισμένη τιμή λιανικής. Ο υπεύθυνος του καταστήματος δήλωσε μάλιστα ότι «ο κανονισμός μάς αναγκάζει να πουλάμε με ζημία!»

Μεγάλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ουγγαρία –όπως η Lidl, η Spar και η γαλλική εταιρεία λιανικής Auchan– ισχυρίστηκαν το ίδιο. «Αν προμηθεύεστε ζάχαρη, πληρώνετε 500 φιορίνια (1,35 ευρώ) ανά κιλό και πρέπει να την πουλήσετε για 300 φιορίνια (0,85 ευρώ)» είπε ένας εκπρόσωπος διεθνούς λιανοπωλητή. «Υπάρχει ένα αρνητικό περιθώριο για κάθε μονάδα που πωλείται, κάτι που είναι εντελώς παράλογο σε έναν τομέα όπως το λιανικό εμπόριο, που χαρακτηρίζεται από υψηλούς όγκους και χαμηλά περιθώρια κέρδους».

Παγκόσμια Τράπεζα: Στηρίξτε τους αδυνάτους

Ενώ τα μέτρα που ελήφθησαν στις περισσότερες χώρες αποδείχθηκαν αποτελεσματικά στο να συγκρατήσουν το κόστος των βασικών ειδών, ορισμένοι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι αποτελούν «κακή λύση» για την αγορά. Ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ουγγαρίας, Γκιόργκι Ματόλσκι, προχώρησε παραπέρα λέγοντας στο κοινοβούλιο τα εξής: «Δεν μπορείς να κερδίσεις αυτή τη μάχη με παλιά εργαλεία. Τα ανώτατα όρια τιμών και όλες οι παρόμοιες ιδέες αποδείχθηκαν ήδη αναποτελεσματικές κατά τη διάρκεια του σοσιαλισμού»…

Στον πόλεμο αυτόν παρενέβη και η Παγκόσμια Τράπεζα. Με έκθεσή της την περασμένη εβδομάδα κάλεσε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να παράσχουν πιο «στοχευμένες πολιτικές παρεμβάσεις και δικλείδες κοινωνικής ασφάλειας» για να στηρίξουν όσους υποφέρουν από την κρίση κόστους ζωής, αλλά να αφήσουν την αγορά να λειτουργήσει ελεύθερα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News