Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 το πεδίο μάχης μεταξύ της ανθρωπότητας και των υπολογιστών ήταν το σκάκι. Ο τότε παγκόσμιος πρωταθλητής, ο κορυφαίος Γκάρι Κασπάροφ, κατάφερε να κερδίσει τον υπολογιστή Deep Blue της IBM το 1996, αλλά ηττήθηκε από τον ψηφιακό του αντίπαλο την επόμενη χρονιά. «Απώλεσα το αγωνιστικό μου πνεύμα», είχε πει ο Κασπάροφ, αφού εγκατέλειψε την παρτίδα. «Η λευκή σημαία του είχε αντιμετωπιστεί ως μια ιστορική παράδοση στην υπολογιστική ισχύ, η οποία μας είχε κάνει ματ», γράφει σήμερα ο Λούντοβικ Χάντερ-Τίλνεϊ των Financial Times.
Στα μέσα της δεκαετίας του 2020, δηλαδή την εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης, «η μουσική είναι το νέο σκάκι», υποστηρίζει ο βρετανός δημοσιογράφος. Είναι αλήθεια πως διάφορα συστήματα παραγωγικής ΤΝ επιτρέπουν πλέον τη σύνθεση πρωτότυπων τραγουδιών που δύσκολα μπορεί κάποιος να τα διακρίνει από τις ανθρώπινες δημιουργίες.
Για ορισμένους μουσικούς τα εν λόγω συστήματα χαράσσουν τα νέα όρια της μουσικής παραγωγής με χρήση τεχνολογίας. Για άλλους, όμως, αποτελούν μια σοβαρή απειλή, με κάποιους να κάνουν λόγο ακόμη και για αρχή του τέλους της δημιουργικής διαδικασίας, τουλάχιστον όπως τη γνωρίζουμε έως σήμερα.
Η μουσική «είναι η τέχνη που συνδέεται στενότερα, και μυστηριωδώς, με τα συναισθήματα. Κανένας δεν ξέρει ακριβώς πώς λειτουργεί η μουσική, πώς μπορεί να μας παίξει σαν να είμαστε μουσικά όργανα, συγκινώντας μας μέχρι δακρύων ή αγαλλίασης. Το ενδεχόμενο να την υποτάξει μια άλλη από τις δημιουργίες μας, η ΤΝ, θίγει μια ευαίσθητη χορδή. Αυτή τη φορά οι υπολογιστές έρχονται για τα συναισθήματά μας», σημειώνει στο άρθρο του ο δημοσιογράφος των Financial Times. Είναι, όμως, εύλογες αυτές οι ανησυχίες; Κινδυνεύει όντως η μουσική από την ΤΝ ή μήπως πρόκειται απλώς για τεχνοφοβία;
Αντιμετωπίζοντας επιφυλακτικά τον υπερβολικό ντόρο που προκλήθηκε καθώς άρχισε να γενικεύεται η χρήση της ΤΝ, ο Λούντοβικ Χάντερ-Τίλνεϊ επιδίωξε να δώσει μια απάντηση στο ερώτημα, συνομιλώντας καταρχάς με μουσικούς, αλλά και με ακτιβιστές και ειδικούς σε νομικά ζητήματα. Αναμενόμενα, κάποιοι είναι υπέρ της χρήσης της ΤΝ στη μουσική και κάποιοι κατά.
Οι εφαρμογές της ΤΝ και των αλγορίθμων μηχανικής μάθησης στη μουσική είναι πάρα πολλές, και αρκετές από αυτές (όπως οι τεχνικές ανάλυσης ηχητικών περιεχομένων και βελτίωσης της ποιότητας του ήχου) είναι καθολικά αποδεκτές. Αλλά τα συστήματα που παράγουν μουσική είναι άλλο πράγμα, καθώς όχι μόνο συνθέτουν δικά τους κομμάτια, αλλά τα ερμηνεύουν κιόλας.
Δύο από τις πιο δημοφιλείς σχετικές εφαρμογές στο Διαδίκτυο είναι οι Udio και Suno. Δεν θα μπορούσαν να είναι πιο εύχρηστες. Αρκεί μια απλή εντολή, τύπου «τραγούδι στο στιλ ενός τραγουδοποιού της δεκαετίας του 1960», και… ιδού μια ολοκαίνουργια σύνθεση με τίτλο «Ψίθυροι στο Σκοτάδι», όπως ονόμασε το Udio το τραγούδι που συνέθεσε. Οσο για το τελικό αποτέλεσμα, με συνοδεία ακουστικής κιθάρας, μια τεχνητή, τρεμάμενη ανδρική φωνή μιλάει για «τη ζεστασιά ενός χεριού πάνω στο δικό μου». Σύμφωνα με τον Χάντερ-Τίλνεϊ το Udio «δεν είναι ο Μπομπ Ντίλαν, αλλά είναι καλύτερο από τον μέσο τραγουδιστή».
Με βάση το πιο δυστοπικό από τα διάφορα σενάρια που ήδη κυκλοφορούν, αυτά τα εργαλεία θα μπορούσαν να κατακλύσουν τα ερτζιανά και τις λίστες αναπαραγωγής με άψυχα τραγούδια, που θα γίνονται δεκτά ακρίτως, από ένα ολοένα λιγότερο εκλεκτικό κοινό. Πόσο πιθανό, όμως, είναι να συμβεί αυτό; Οι δυνατότητες της ΤΝ είναι σίγουρα εξαιρετικές, αλλά έως σήμερα, αν και βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή, καμία εφαρμογή σύνθεσης μουσικής με ΤΝ «δεν έχει καταφέρει να βάλει φωτιά στα τσαρτ», όπως αναφέρει ο Βρετανός.
Τους προηγούμενους μήνες οι Velvet Sundown, ένα υποτιθέμενο συγκρότημα τεσσάρων «μακρυμάλληδων ροκάδων», προκάλεσαν σάλο όταν αναγκάστηκαν, καθώς κάποιοι το είχαν ψυλλιαστεί, να προσδιορίσουν την ύπαρξή τους ως ένα «συνθετικό μουσικό project» υπό ανθρώπινη καθοδήγηση μεν, αλλά που επιτελείται από συστήματα ΤΝ.
Ομολογουμένως ήταν μια εντυπωσιακή φάρσα, αλλά το πιο δημοφιλές τραγούδι των φανταστικών ροκάδων στο Spotify έφτασε μόλις στα 2,8 streams, που είναι ελάχιστα συγκριτικά με τα εκατοντάδες εκατομμύρια streams των επιτυχιών πραγματικών, με σάρκα και οστά, καλλιτεχνών (πριν από λίγες ημέρες το «Blinding Lights» του The Weeknd ξεπέρασε τα πέντε δισ. streams).
«Η ποπ μουσική βασίζεται στη φιγούρα του τραγουδιστή. Το μικρόφωνο δεν ενισχύει μόνο τη φωνή του, αλλά και την προσωπικότητά του», σχολιάζει ο Χάντερ-Τίλνεϊ. «Η αίσθηση του χαρακτήρα είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία δεσμών με τους θαυμαστές. Αυτή η κρίσιμη πτυχή βρίσκεται εκτός των δυνατοτήτων της ΤΝ», προσθέτει, αναφέροντας ενδεικτικά πως η εξαιρετική επιτυχία της Τέιλορ Σουίφτ είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προσωπική της ζωή – εξ ου και η ανακοίνωση του γάμου της λίγες εβδομάδες πριν από την κυκλοφορία του νέου της άλμπουμ, «The Life of a Showgirl».
Ομως το γεγονός ότι η ΤΝ δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον ερμηνευτή δεν σημαίνει πως δεν θα συμβάλει στην εξέλιξη του τρόπου με τον οποίο δημιουργείται η μουσική, όπως συνέβαλε, για παράδειγμα, στο παρελθόν το μικρόφωνο, που εισήχθη στα στούντιο ηχογράφησης τη δεκαετία του 1920. Αρα, κάποιοι στην ευρύτερη βιομηχανία της μουσικής κινδυνεύουν όντως να χάσουν τις δουλειές τους –για παράδειγμα, όσοι συνθέτουν μουσική για διαφημίσεις ή/και τηλεοπτικές παραγωγές–, δεδομένου ότι οι τεχνητά νοήμονες ανταγωνιστές τους κοστίζουν πολύ λιγότερο και είναι απίστευτα ταχύτεροι. Δεν υπάρχει, όμως, αμφιβολία, πως οι εφαρμογές της ΤΝ στη μουσική θα προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια στους πραγματικούς δημιουργούς, πιθανώς ακόμα και έμπνευση.
Οσον αφορά τη νομική διάσταση του ζητήματος, στις ΗΠΑ οι δισκογραφικές εταιρείες μηνύουν τις Suno και Udio για φερόμενη παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων. Η διαμάχη επικεντρώνεται στον τρόπο που τα συστήματα ΤΝ μαθαίνουν πώς παράγεται μουσική, αναλύοντας τεράστιους όγκους ηχογραφήσεων. Οι δισκογραφικές εταιρείες ισχυρίζονται ότι σε αυτή τη βάση δεδομένων μάθησης περιλαμβάνονται άγνωστες ποσότητες έργων που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα. Η Suno και η Udio υποστηρίζουν ότι τα εργαλεία τους εμπίπτουν στις διατάξεις περί δίκαιης χρήσης.
«Δεν νομίζω ότι τα συστήματα ΤΝ πρέπει να θεωρούνται υπαρξιακή απειλή για τη μουσική. Αλλά η δικαιοσύνη, η πιο ανθρώπινη από τις αξίες, υπαγορεύει ότι οι εταιρείες ΤΝ δεν πρέπει να κάνουν εμπορική χρήση του έργου των μουσικών χωρίς άδεια ή αμοιβή», σημειώνει ο Λούντοβικ Χάντερ-Τίλνεϊ.