Το κυλικείο στο Γυμνάσιο της πόλης Κάρλσταντ στη Σουηδία προσφέρει πολλές επιλογές χυμών για τους μαθητές: τζίντζερ, λεμόνι, μήλο, φράουλα, μέντα και πορτοκάλι για τους πιο… συντηρητικούς. Προσφέρει επίσης πρωινό με βρώμη και καραμελωμένο γάλα και ποικιλία από ενεργειακές μπάρες. Ολα είναι δωρεάν. Οι πρώτες ύλες προέρχονται από το… περίσσευμα των τοπικών σουπερμάρκετ τα οποία προσφέρουν πλεονάζοντα φρούτα και λαχανικά τους, ώστε να ελαχιστοποιήσουν τη σπατάλη τροφίμων.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Guardian, το συγκεκριμένο Γυμνάσιο είναι ένα από τα λίγα στα οποία εφαρμόζεται πιλοτικά το πρόγραμμα. Η καντίνα του, με τη συμβολή των μαθητών και των σχολικών εργαστηρίων τους, έχει μεταμορφωθεί σε ένα άνετο εστιατόριο, με κρεμ τοίχους, κουρτίνες απορρόφησης του ήχου και ποικιλία καθισμάτων – τα οποία οι μαθητές επιλέγουν ανάλογα με τη διάθεσή τους.
Το πιλοτικό πρόγραμμα, που ξεκίνησε σε συνεργασία με επτά κυβερνητικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένης της Σουηδικής Υπηρεσίας Τροφίμων, είχε ως αποτέλεσμα οι μαθητές να προτιμούν το μενού της καντίνας αντί να τρέχουν στο πλησιέστερο περίπτερο να αγοράσουν γλυκά ή άλλα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα.
Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί του σχολείου παρατηρούν ότι οι μαθητές τους δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον, τόσο για τα μαθήματά τους όσο και για τη διατροφή τους. Αναφέρουν στον Guardian ότι πολλά παιδιά τούς λένε ότι εφόσον υπάρχει δωρεάν εναλλακτική, επιλέγουν πιο υγιεινό φαγητό.
Στόχος του προγράμματος είναι να ενθαρρύνει τους μαθητές να εξερευνήσουν νέες γεύσεις και είδη φαγητών. Παράπλευρο όφελος του project είναι ότι προωθεί τα τοπικά προϊόντα, με τη χρηματοδότηση της Σουηδικής Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος.
Το πρόγραμμα σχολικών γευμάτων της Σουηδίας προσφέρει περίπου 2 εκατομμύρια γεύματα ημερησίως, με κόστος 7 δισ. σουηδικές κορώνες (περίπου 8 εκατ. ευρώ), και βασίζεται στο μοντέλο του κράτους πρόνοιας γνωστού ως «folkhem», που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1930. Τα δωρεάν σχολικά γεύματα εισήχθησαν για πρώτη φορά το 1946 και από το 2011 έχει νομοθετηθεί η υποχρέωση να είναι θρεπτικά.
Ωστόσο, το 2018, η Σουηδική Υπηρεσία Τροφίμων επισήμανε ότι τα σχολικά γεύματα δεν «άγγιζαν» τα ζητήματα που αφορούν την υγιεινή διατροφή και τη βιωσιμότητα. Ως απάντηση, ο Εθνικός Οργανισμός Καινοτομίας της χώρας εκπόνησε ένα κοινό πρόγραμμα διανομής υγιεινών σχολικών γευμάτων με βιώσιμα τρόφιμα, με απώτερο στόχο τον μετασχηματισμό του ευρύτερου εθνικού συστήματος παραγωγής τροφίμων.
Δημιουργήθηκαν εργαστήρια για μαθητές, τοπικούς παραγωγούς τροφίμων και δημοτικά συμβούλια, με τον Σουηδικό Οργανισμό Τροφίμων να προτείνει ιδέες για διατροφικές αλλαγές βασισμένες σε ένα σύστημα που αποκαλείται «μέθοδος της χιονοστιβάδας» – αρχικά με μικρές, τοπικές δραστηριότητες βάσης, και σταδιακά αυξάνοντας την κλίμακα των δράσεων.
Σύμφωνα με τον Guardian, το πιλοτικό πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί με βάση την Εθνική Στρατηγική Τροφίμων 2.0 και τις κατευθυντήριες γραμμές τού 2025 για τα σχολικά γεύματα. Η κλιματική κρίση, η ανάγκη για ανθεκτικά τοπικά συστήματα παραγωγής τροφίμων και τα αυξανόμενα επίπεδα παιδικής παχυσαρκίας δείχνουν ότι το πρόγραμμα πρέπει να επεκταθεί, με τη συμμετοχή περισσότερων κρατικών και ιδιωτικών φορέων.
Το πιλοτικό πρόγραμμα επεκτείνεται σε ολοένα περισσότερα σχολεία, με τις κυβερνητικές υπηρεσίες, αργά αλλά σταθερά, να συνεργάζονται για την υλοποίησή του. Μια νέα, πρόσφατη πρωτοβουλία, κόστους ενός εκατ. σουηδικών κορωνών (περίπου 91.000 ευρώ) επιβραβεύει χρηματικά τους μαθητές που βοηθούν στη μείωση της σπατάλης τροφίμων.
Για κάθε κιλό σπαταλημένου φαγητού το ποσό που τους προσφέρει το πρόγραμμα μειώνεται, καθώς οι ενέργειες των μαθητών παρακολουθούνται από έναν ψηφιακό μετρητή στις σχολικές καντίνες, τα αποτελέσματα του οποίου είναι διαθέσιμα μέσω διαδικτύου. Μέχρι στιγμής η πρωτοβουλία έχει αποδώσει μείωση των αποβλήτων τροφίμων κατά 1,7 τόνους σε σύγκριση με την περυσινή χρονιά.
Στο Γυμνάσιο του Κάρλσταντ οι μαθητές δείχνουν πρόθυμοι να δοκιμάσουν τις νέες υγιεινές μπάρες με τις διαφορετικούς συνδυασμούς γεύσεων. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν εκπαιδευτικοί στον Guardian, το πιλοτικό πρόγραμμα πρέπει να συνεχίσει να παρακολουθείται στενά, καθώς τα δωρεάν μαθητικά γεύματα θεωρούνται δεδομένα στη Σουηδία, η οποία ξοδεύει γι’ αυτά τεράστια ποσά χωρίς ιδιαίτερη επίβλεψη της ποιότητάς τους.
Η πρωτοβουλία έχει την υποστήριξη όλων των πολιτικών παρατάξεων. Για ορισμένους μαθητές το δωρεάν γεύμα είναι το μοναδικό μαγειρεμένο που απολαμβάνουν καθημερινά, γεγονός που σημαίνει ότι είναι και ένας τρόπος αντιμετώπισης των οικονομικών ανισοτήτων της σουηδικής κοινωνίας. Οι εμπνευστές του προγράμματος ευελπιστούν ότι βήμα-βήμα θα επεκταθεί σε όλα τα σχολεία της χώρας.