«Κανείς δεν είχε την παραμικρή ιδέα», υποστήριξε ο Ντόναλντ Τραμπ σε ομιλία του τον Μάρτιο του 2020, αναφερόμενος στον κορονοϊό, ο οποίος είχε μόλις προκαλέσει μια παγκόσμια πανδημία. Ωστόσο, στο συναρπαστικό όσο και τρομακτικό νέο του βιβλίο «Breathless: The Scientific Race to Defeat a Deadly Virus», ο διάσημος αμερικανός επιστημονικός συντάκτης και συγγραφέας Ντέιβιντ Κουάμεν καταδεικνύει πόσα πολλά, τουλάχιστον περισσότερα από όσα νομίζει η παγκόσμια κοινή γνώμη, γνώριζαν και ανέμεναν οι επιστήμονες με ειδίκευση στις μολυσματικές ασθένειες, πολύ πριν οι πελάτες της ιχθυαγοράς Χουανάν στην πόλη Γουχάν της Κίνας αρχίσουν να προσβάλλονται από έναν άγνωστο ιό και εμφανιστεί επιδημία πνευμονίας.

Μεταξύ αυτών που γνώριζαν και ανέμεναν, σε γενικές γραμμές, όλα όσα βίωσε η ανθρωπότητα στη συνέχεια, συγκαταλέγεται και ο ίδιος ο Κουάμεν. Αρκετά χρόνια πριν εμφανιστεί ο κορονοϊός, το 2012, είχε εκδώσει το «Spillover» (Εκδ. Πατάκη), του οποίου ο υπότιτλος — «Από τα ζώα στον άνθρωπο η επόμενη πανδημία;» — εξηγεί ακριβώς αυτό που περίμενε η επιστημονική κοινότητα εδώ και καιρό και έπληξε τελικά την ανθρωπότητα πριν από περίπου μία τριετία.

«Αυτό είναι ένα βιβλίο για την επιστήμη του SARS-CoV-2», διευκρινίζει στο νέο του πόνημα ο συγγραφέας. «Η ιατρική κρίση της Covid-19, ο ηρωισμός των εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και άλλων ανθρώπων που παρέχουν βασικές υπηρεσίες, η άδικη κατανομή του ανθρώπινου πόνου και η κατάφωρη πολιτική αδικοπραξία που επιδείνωσε τα πάντα – αυτά είναι θέματα για άλλα βιβλία». Οντας εξαιρετικά ενημερωμένος ο Κουάμεν εστιάζει την προσοχή του στους αφανείς ήρωες που τολμούν να αναμετρηθούν με τους ιούς, αυτούς τους «σκοτεινούς αγγέλους της εξέλιξης», όπως τους αποκαλεί ο ίδιος.

«Τα ανθρώπινα όντα αποτελούν μέρος μιας μεγάλης οικογένειας διασυνδεδεμένων ειδών, που μπορούν να μοιράζονται ασθένειες επειδή μεγάλωσαν όλα μαζί. Είναι η κοινή μας καταγωγή και η σχετική σωματική οικολογία που καθιστά δυνατή τη μετάδοση ιών, ας πούμε από τις νυχτερίδες στο κυρίαρχο, επί του παρόντος, θηλαστικό της Γης», συνοψίζει ο αμερικανός συγγραφέας Μάικλ Σιμς στους New York Times, παρουσιάζοντας το «Breathless». «Ο Covid είναι, τελικά, τόσο φυσικός όσο ένα κουτάβι ή ο Ντέιβιντ Ατένμπορο, και ο τρομακτικός ρυθμός εξέλιξής του αποτελεί μέρος του κινδύνου», προσθέτει.

Ο Κουάμεν αφηγείται την ιστορία του κορονοϊού και της πανδημίας του από τότε που άρχισαν να πολλαπλασιάζονται τα κρούσματα στη Γουχάν έως τις πρώτες αναφορές για τον εντοπισμό της μετάλλαξης Ομικρον, στα τέλη του 2021. Κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι το αποκαλούμενο «spillover» (διάχυση), ο γενετικός μηχανισμός που επιτρέπει στους ιούς να μολύνουν αρχικά κάποια απλούστερα είδη ζώων και στη συνέχεια να μεταδίδονται και στους ανθρώπους.

Ειδικά όσον αφορά τον κορονοϊό, αναφέρεται ενδεικτικά πως ένας σκύλος διαγνώστηκε θετικός στο Χονγκ Κονγκ στις αρχές του 2020. Στη Μινεσότα των ΗΠΑ προσβλήθηκαν γάτες, στην Αμβέρσα δύο ιπποπόταμοι και στο Νόξβιλ μια τίγρη. Σε εκτροφεία μινκ της Ολλανδίας ξέσπασε επιδημία, ενώ πέρυσι σχεδόν τα μισά από τα πολλά μαρκαρισμένα ελάφια της Πενσυλβάνια διαγνώστηκαν θετικά. «Ο διαρκής κίνδυνος διάχυσης μεταξύ των ειδών διαφωτίζει τα επιχειρήματα όσον αφορά τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αμφότερων των προσεγγίσεων για την αντιμετώπιση πανδημιών: “πρόβλεψη και πρόληψη” και “επιτήρηση και αντίδραση”», εξηγεί ο Μάικλ Σιμς.

Πολλά από τα προηγούμενα εκλαϊκευμένα μελετήματα του Ντέιβιντ Κουάμεν βασίζονται στις πολυάριθμες ερευνητικές αποστολές στις οποίες συμμετείχε ο ίδιος, αναζητώντας όχι μόνο τους εναπομείναντες παρθένους οικοτόπους ανά τη Γη, αλλά και τις βιολογικές εστίες νέων λοιμογόνων παραγόντων. Ομως, για να γράψει το «Breathless», επέλεξε να διαβάσει μια βιβλιοθήκη επιστημονικών συγγραμμάτων και να συνομιλήσει με περίπου 100 πηγές, επιδημιολόγους, γενετιστές και αξιωματούχους Υγείας, που ενεπλάκησαν άμεσα στην έρευνα και στη λήψη αποφάσεων.

Στο βιβλίο του δεν παρουσιάζει μόνο το έργο των ανθρώπων που συνέβαλαν στη διαχείριση και την αντιμετώπιση της πανδημίας ανά τον κόσμο, αλλά και στους ίδιους τους ανθρώπους. Συνομιλώντας, για παράδειγμα, με τον δρ Αντονι Φάουτσι, δεν παρέλειψε να τον ρωτήσει ποιος, κατά τη γνώμη του, τον σατίρισε καλύτερα, ο Μπρατ Πιτ ή Κέιτ Μακ Κίνον. Αναδεικνύοντας αυτή την πλευρά των πρωταγωνιστών της κρίσης του κορονοϊού, ο Κουάμεν επιδιώκει να υπογραμμίσει την πεποίθησή του ότι η επιστήμη είναι, όντως, «μια ορθολογική διαδικασία που οδηγεί σε ολοένα σαφέστερη κατανόηση του υλικού κόσμου, αλλά είναι επίσης μια δραστηριότητα που επιτελείται από ανθρώπους». 

Σχετικά με τους ιούς, γράφει πως «ένας ιός είναι ένα παράσιτο, ναι, ένα γενετικό παράσιτο, για να είμαστε πιο ακριβείς, που χρησιμοποιεί τους πόρους άλλων οργανισμών για να αναπαράγει το δικό του γονιδίωμα». Καταδεικνύει, όμως, την απόλυτα ιδιόρρυθμη φύση των ιών, εξηγώντας πόσο δύσκολος είναι ακόμη και ο ορισμός τους. Αναφέρει ενδεικτικά πως ένα εργαστηριακό δείγμα από περιττώματα νυχτερίδας «δεν είναι ιός, όπως το κείμενο του “Αμλετ” δεν είναι θεατρικό έργο» — το δείγμα είναι, αντιθέτως «το σενάριο ενός ιού».

Οσον αφορά ειδικά τον SARS-CoV-2 «αυτός ο ιός θα είναι μαζί μας για πάντα», προειδοποιεί, παραθέτοντας πλήθος δεδομένων, καθώς και την εμπειρία του παρελθόντος. Η ανθρωπότητα δεν έχει καταφέρει να εξαλείψει την πολιομυελίτιδα ή την ιλαρά. «Και αυτοί οι ιοί δεν έχουν πού να κρυφτούν παρά μόνο μέσα στους ανθρώπους». Ο κορονοϊός θα μπορούσε να εξαλειφθεί μεταξύ των ανθρώπων, αλλά να συνεχίσει να υπάρχει σε άλλα ζώα. «Αυτή της Covid-19 δεν θα είναι η τελευταία πανδημία του 21ου αιώνα. Μάλλον, δεν θα είναι ούτε η χειρότερη», καθώς στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας «μια ασθένεια οπουδήποτε είναι μια ασθένεια παντού», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ένας επιστήμονας στον Ντέιβιντ Κουάμεν.