Είναι από μόνη της μια περίοδος που χωράει πολλούς μύθους, εξιδανικεύσεις και σύμβολα. Αλλο τόσο, όμως, η «μακρά δεκαετία του 1960» (χονδρικά, από το 1960 έως το 1974) προσφέρεται για κλισέ, παρερμηνείες και παραναγνώσεις – άρα και για την ανάγκη να ακυρωθούν όλα τα τελευταία. Ανάμεσα σε αυτά τα όρια κινείται ο τόμος «Ροκ, ελληνικό ροκ, κοινωνία & πολιτική στη μακρά δεκαετία του ‘60» του Φώντα Τρούσα (εκδ. Ογδοο).
Ο συγγραφέας αντλεί από τεκμήρια της εποχής και από το προσωπικό του αρχείο για να τοποθετήσει τις ψηφίδες στη θέση που πρέπει και να ολοκληρώσει την εικόνα για πολλές ξεχωριστές ενότητες: πώς αντέδρασαν, για παράδειγμα, η Αριστερά και η Δεξιά στην είσοδο του ροκ; Τι σήμαινε το περίφημο «Καλοκαίρι της αγάπης» για την Ελλάδα; Κατά πόσο η χώρα μας ακολούθησε την επέλαση της beatlemania και ποιοι μουσικοί πήραν θέση υπέρ ή κατά (spoiler: ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν ένας από τους υπέρμαχους);
Από τις 460 σελίδες του βιβλίου περνούν εκατοντάδες «πρωταγωνιστές», «δευτεραγωνιστές» και αφανείς ήρωες, όπως και ορόσημα ή ξεχασμένοι σταθμοί ενός φαινομένου πολιτισμικού και κοινωνικού. Διαβάζοντας, λοιπόν, τα υποκεφάλαια σε αυτή τη μεγάλη αφήγηση –από τα ελληνικά συγκροτήματα έως τους Ρόλινγκ Στόουνς και από τον Διονύση Σαββόπουλο έως τον ποιητή Λευτέρη Πούλιο, για να αναφέρουμε κάποια ενδεικτικά– ανασυνθέτει κανείς και τη μεγάλη εικόνα μιας εποχής που πρόλαβε και παρήγαγε μία από τις τελευταίες «μυθολογίες» του νεοελληνικού πολιτισμού. Από το βιβλίο ξεχωρίσαμε ορισμένες ιστορίες και λεπτομέρειες που έχουν τη σημασία τους και, σε κάθε περίπτωση, αποδίδουν μέχρι ενός σημείου το ύφος του.
Ο Μίκης και οι Beatles
Δεν ήταν πάντα αυτονόητο ότι η Αριστερά εκφραζόταν υπέρ της ροκ – ίσα-ίσα που εναντιώθηκε στη «μοντέρνα μουσική», εξαιτίας της οποίας δήθεν αλλοτριωνόταν η νεολαία. Από τους πρώτους, πάντως, που εκφράστηκε θετικά ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης, όπως αναφέρει στο ειδικό κεφάλαιο ο Φώντας Τρούσας.
Παραθέτει μάλιστα και μια σημαντική συνέντευξη του συνθέτη στο περιοδικό «Σινεμά», και τον Ανδρέα Δεληγιάννη, το 1965. Μεταξύ άλλων, ανέφερε:
«Πρέπει να ομολογήσουμε ότι με τους Beatles βρισκόμαστε μπροστά σε ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Ποιο είναι το στοιχείο αυτό που δονεί την παγκόσμια νεολαία; Κατά τη γνώμη μου τρία είναι τα στοιχεία. Πρώτα-πρώτα ο ρυθμός… Ανταποκρίνεται απόλυτα στο ρυθμό της εποχής μας, και ο ρυθμός αυτός της εποχής μας μάς επιβάλλεται από τη συνεχή κίνηση, τη χωρίς ανάσα ζωή της καθημερινότητας. [Το δεύτερο στοιχείο] είναι οι μελωδίες, που, σε αντίθεση με το σουίνγκ, έχουν στοιχεία λαϊκά… Τα τραγούδια των Beatles είναι τραγούδια της Ουαλίας, τραγούδια πραγματικά αγγλικά, λαϊκά – και τα οποία οι Beatles τραγουδούν με μια εκπληκτική αρμονία… [Το τρίτο στοιχείο] είναι η ενορχήστρωση. Εχουν εγκαταλειφθεί τα γλυκερά όργανα –όπως είναι το βιολί, που συνδέεται με τη ρομαντική εποχή– και τα όργανα της τζαζ (το σαξόφωνο, η κορνέτα κλπ.), για να αντικατασταθούν από όργανα που είναι απόλυτα προσαρμοσμένα με αυτό το ρυθμικό πνεύμα της εποχής μας (ηλεκτρικές κιθάρες, ηλεκτρικά μπάσα, κινηματογραφικό όργανο)».
Ο Ζακ Μπρελ στα «Αστέρια» της Γλυφάδας
Μεγάλη ήταν η πέραση του γαλλικού τραγουδιού και των γάλλων σταρ στο ελληνικό κοινό, στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Οπως σημειώνεται στο βιβλίο, ο Γαλλοαρμένιος Σαρλ Αζναβούρ επισκέφτηκε πρώτη φορά την Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1961 και τραγούδησε «στο ξενοδοχείο “Μεγάλη Βρετανία”, στον χορό αποφοίτων του Εθνικού Εκπαιδευτηρίου Αναβρύτων».
Στο δεύτερο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου της ίδιας χρονιάς η Νταλιντά εμφανίστηκε στα «Αστέρια». Τον Ιανουάριο του 1962 στο ίδιο κέντρο εμφανίστηκε ο κορυφαίος Ζακ Μπρελ – στο κοινό, μάλιστα, τον παρουσίασε η Νάνα Μούσχουρη.
Τα «Νέγρικα» με ροκ μπάντα
Ενας από τους «Λαμπράκηδες» έκανε το πιο τολμηρό βήμα εκείνη την εποχή: να ενώσει τη λαϊκή μουσική με το ροκ εις σάρκαν μία, στο τέλος του 1966, συνεργαζόμενος με ένα μοντέρνο συγκρότημα. Ο Τρούσας αναφέρεται στον Μάνο Λοΐζο και τους Cinquetti, οι οποίοι παρουσίασαν τον κύκλο τραγουδιών «Τα νέγρικα», που είχαν ακουστεί και στη «συναυλία αντιπολεμικού τραγουδιού» στο θέατρο «Κεντρικόν» στις 31 Μαρτίου 1967 (συμμετείχαν, εκτός της μπάντας, οι Διονύσης Σαββόπουλος, Γιώργος Ζωγράφος, Δημήτρης Μητροπάνος κ.ά.).
Οι Beatles στη Σκιάθο
Τον Ιούλιο του 1967 οι Beatles βρίσκονται στην Ελλάδα για διακοπές και κάνουν τον γύρο της Αττικής, ενώ φτάνουν ως τον νότιο Ευβοϊκό και τις Σποράδες. Ο Τρούσας ανασύρει ένα δημοσίευμα της εφημερίδας «Μακεδονία» (μία από τις εκατοντάδες πηγές του, που παρατίθενται στο τέλος), όπου περιγράφεται η άφιξή τους στα ανοιχτά της Σκιάθου, αλλά και ο αυτοσχέδιος χορός των θαυμαστών: «Επί τέσσαρας ώρας οι θαυμασταί των εξεροψήνοντο από τον ιουλιανόν ήλιον, όταν έξαφνα από το εσωτερικόν της θαλαμηγού ηκούσθησαν ήχοι μουσικής. Επαιζαν οι Μπητλς και ετραγουδούσαν. Eξαλλοι ηκούοντο ρυθμοί, υστερικαί κραυγαί, πανδαιμόνιον. Και τότε, εις την προκυμαίαν εις το καταμεσήμερον ήρχισε να χορεύει η νεολαία υπό τους ήχους της μουσικής και τας φωνάς των Μπητλς. Ολη η παραλία είχε μεταβληθή εις πίσταν χορού».
Ροκ-εν-ρολ και Δεξιά
Σε πείσμα της μεταγενέστερης ανάγνωσης, που βασιζόταν εν πολλοίς σε στερεότυπα, η Δεξιά της δεκαετίας του 1950 –η κυβέρνηση Καραμανλή, αν μη τι άλλο– αποδέχθηκε το ροκ-εν-ρολ ως αμερικανικό πολιτισμικό προϊόν. Εξάλλου, «με ποιανού την άδεια θα κατασκήνωναν οι αμερικανοί ναύτες στο Ζάππειον, τον Οκτώβρη του 1956, για να παίξουν» τη συγκεκριμένη μουσική, όπως αναρωτιέται ο Τρούσας, ο οποίος σημειώνει επίσης: «Αντιλαμβάνεστε τι γινόταν, όταν στην Πάτρα τυπωνόταν ακόμη και εφημερίδα υπό την ονομασία “Ροκ εντ Ρολλ” (!!) (Eκδοσις της Περιηγητικής Λέσχης Πατρών), όταν τα χοροδιδασκαλεία είχαν ενσωματώσει το ροκ-εν-ρολ στα μαθήματά τους και στα περίπτερα κυκλοφορούσαν (τέλος ’56-αρχή ’57) τευχίδια “ροκ-εν-ρολ” με τιμή τρεις δραχμές, στα οποία περιγράφονταν μέθοδοι εκμάθησης του χορού άνευ διδασκάλου!
Σημείο των καιρών, άλλωστε, ήταν και η αποδοχή του μουσικού είδους από τον οικογενειακό κινηματογράφο: στη «Θεία από το Σικάγο», σημειώνει ο συγγραφέας, η Γεωργία Βασιλειάδου κερνάει ένα ροκ-εν-ρολ τον μέλλοντα γαμπρό της ανιψιάς της (ο Θεόδωρος Δημήτριεφ, τον οποίο αργότερα θα καλούσε ο Μίκης Θεοδωράκης στην ιστορική ηχογράφηση του «Aξιον Εστί»).
Ο Ηλίας Νικολακόπουλος και ο Μπομπ Ντίλαν
Ο Σπουδαστικός Κόσμος, περιοδικό που εξέφραζε θέσεις της μαοϊκής Πανσπουδαστικής Προοδευτικής Συνδικαλιστικής Παράταξης από το 1963, επιτίθεται στο άλλο φοιτητικό περιοδικό της εποχής, την «Πανσπουδαστική», επειδή διάκειται θετικά στην ποπ. Στο τεύχος 50, μάλιστα, αυτού του τελευταίου (Φεβρουάριος 1966) γράφει ο Ηλίας Καρράς κείμενο με τίτλο «Τραγούδι, ένα καινούριο όπλο/ Μα ποιος είσθε mister Bob Dylan?». Ο Καρράς δεν ήταν άλλος από τον γνωστό μετέπειτα καθηγητή και εκλογολόγο Ηλία Νικολακόπουλο (1947- 2022).
