«Είναι αυτό το πιο σοκαριστικό τραγούδι όλων των εποχών;»
Αυτό αναρωτιέται όχι μόνο το BBC, αλλά και πολύς κόσμος που ακούει για πρώτη φορά το «Strange Fruit» της Μπίλι Χόλιντεϊ.
Είναι δυνατόν να σε σοκάρει περισσότερο ένα κομμάτι που ηχογραφήθηκε πριν από ακριβώς 80 χρονιά απ’ ότι κάποια hip hop τραγούδια του συρμού ή οι στίχοι των black και death metal συγκροτημάτων;
Και όμως.
Γιατί με την πρώτη ακρόαση δεν έχεις συνειδητοποιήσει πως τα «παράξενα φρούτα» του τίτλου του, που κρέμονται από τα δέντρα του αμερικανικού νότου δεν είναι πραγματικοί καρποί, αλλά τα αποτελέσματα των πράξεων της φυλετικής μισαλλοδοξίας και του ρατσισμού της Bible Belt.
Με την δεύτερη ακρόαση αναρωτιέσαι «πως είναι δυνατόν αυτό το τραγούδι να κυκλοφόρησε όντως πριν 80 χρόνια, λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;»
Και όμως.
Σύμφωνα με το BBC, οι στίχοι του τραγουδιού προέρχονται από το ποίημα «Bitter Fruit» του Άμπελ Μέροπολ, ενός καθηγητή γυμνασίου του Μπρονξ.
Το ποίημα εκφράζει την φρίκη του, βλέποντας τη φωτογραφία δυο νεαρών μαύρων, του Τόμας Σιπ και του Εϊμπραμ Σμιθ, να έχουν λιντσαριστεί και κατόπιν κρεμαστεί σε δέντρο στο Μάριον της Ιντιάνα, το καλοκαίρι του 1930.
Ο Μέροπολ, ένας Εβραίος από τη Ρωσία και μέλος του Κομμουνιστικού κόμματος στις ΗΠΑ, από φόβο για πιθανά αντίποινα χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Λιούις Άλαν.
Κυκλοφόρησε τους στίχους το 1936 στο περιοδικό The New York Teacher, και το μελοποίησε μόνος του, αφού κανένας μουσικός δεν ήταν διατεθειμένος να τον βοηθήσει.
Το τραγούδι αρχικά σημείωσε μικρή επιτυχία, και ο Μέροπολ μαζί με την γυναίκα του και μια μαύρη τραγουδίστρια, τη Λόρα Ντάνκαν, το ερμήνευσαν στο Madison Square Garden.
Ο Μπάρνεϊ Τζόζεφσον, ιδρυτής του νυκτερινού κέντρου Cafe Society στη Νέα Υόρκη, γοητευμένος από το τραγούδι, το πρότεινε στην Μπίλι Χόλιντεϊ, η οποία και το ερμήνευσε στο μαγαζί του, ενώ το ηχογράφησε ακριβώς 80 χρόνια πριν, στις 20 Απριλίου του 1939.
Και μπορεί η ίδια η Μπίλι να μην είχε γίνει ούτε αυτή μάρτυρας ενός λιντσαρίσματος, αλλά κατά δήλωση της κάθε φορά που ερμήνευε το τραγούδι στη σκηνή, μετά πήγαινε αμέσως στην τουαλέτα και έκανε εμετό από την ένταση, καθώς την θύμιζε τον θάνατο του πατέρα της, Κλάρενς, όταν το (λευκό) προσωπικό ενός νοσοκομείου του Τέξας αρνήθηκε να τον φροντίσει όταν εκείνος είχε πάθει πνευμονία, το 1937 -τελικά, από την αδιαφορία αυτή, πέθανε λίγες εβδομάδες μετά.
Πολλοί έχουν χαρακτηρίσει το συγκεκριμένο τραγούδι ως «το πρώτο βαθιά πολιτικό της μουσικής ιστορίας» και αυτός ο ισχυρισμός δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα καθώς βρίσκεται στο μεταίχμιο εκείνο όπου ένα τραγούδι κοινωνικοπολιτικού προβληματισμού παύει να είναι απλά ένα τραγούδι «διαμαρτυρίας» και μεταμορφώνεται σε Υψηλή Τέχνη με ξεκάθαρη εμπορική απήχηση.
Αυτό που είναι τόσο αξιοσημείωτο με το “Strange Fruit” είναι το πόσο ανεξίτηλο σημάδι άφησε στην αμερικανική κοινωνία τόσο σύντομα αμέσως μετά την κυκλοφορία του: «Ακόμα και μετά τη δέκατη συνεχόμενη ακρόαση θα σας κάνει να ανοιγοκλείνετε τα μάτια σας από το σοκ και να κρατιέστε σφικτά από την καρέκλα σας. Ακόμα και τώρα, όταν το σκέφτομαι, σηκώνονται οι τρίχες στο πίσω μέρος του λαιμού μου και θέλω να χτυπήσω κάποιον από τα νεύρα μου», γράφει ο Σάμιουελ Γκράφτον, αρθρογράφος της New York Post, για το κομμάτι που ανακηρύχθηκε «Σπουδαιότερο τραγούδι του 20ου αιώνα» από το περιοδικό Time το 1999.
Και παρόλο που το «Strange Fruit» δεν ήταν το πρώτο τραγούδι που μίλησε για τις φυλετικές διακρίσεις στον αμερικανικό Νότο [είχε προηγηθεί το «Black and Blue» του Φατς Γουόλερ το 1929], εντούτοις ήταν το πρώτο που συνδύασε τις, ομολογουμένως, ανατριχιαστικές εικόνες των στίχων του με μια πρωτοφανή εμπορική απήχηση, καθώς από το 1940 μεχρι σήμερα έχει μπει, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, σε εκατομμύρια σπίτια, τόσο από την πρώτη εκτέλεση της Χόλιντεϊ, όσο και από τις δεκάδες διασκευές που επακολουθήσαν.
Παρακάτω παραθέτουμε τους, πραγματικά συγκλονιστικούς ακόμη και για σήμερα, στίχους του τραγουδιού:
«Southern trees bear a strange fruit,
Blood on the leaves and blood at the root,
Black bodies swinging in the southern breeze,
Strange fruit hanging from the poplar trees.
Pastoral scene of the gallant south,
The bulging eyes and the twisted mouth,
Scent of magnolias, sweet and fresh,
Then the sudden smell of burning flesh.
Here is fruit for the crows to pluck,
For the rain to gather, for the wind to suck,
For the sun to rot, for the trees to drop,
Here is a strange and bitter crop».
δηλαδή:
«Από τα δέντρα του Νότου κρεμιέται ένας περίεργος καρπός
Με αίμα στα φύλλα και αίμα στις ρίζες
Μαύρα κορμιά να αιωρούνται στο αεράκι
Ένας περίεργος καρπός κρέμεται απ’ τα δέντρα
Μία βουκολική σκηνή βγαλμένη απ’ τον γενναίο Νότο
Δυο μάτια πρησμένα κι ένα στόμα στραβό
Μυρωδιά από μανόλιες, γλυκιά και φρέσκια
Και ξαφνικά, μια μυρωδιά καμένης σάρκας
Τούτος είναι ένας καρπός για να τον κατασπαράξουν τα κοράκια
Για να τον μαζέψει η βροχή, για να τον ρουφήξει ο αέρας
Για να τον σαπίσει ο ήλιος, για να τον ρίξουν τα δέντρα
Τούτη είναι μία σοδειά περίεργη και πικρή…»
Και εδώ μια νεότερη διασκευή, από το 2004: