Η κλιματική κρίση έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια ένα ιατρικό μυστήριο, το οποίο, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, εξελίσσεται αθόρυβα σε παγκόσμια κρίση δημόσιας υγείας.
Περισσότερες από 200 μελέτες συνδέουν την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη με αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών στην εγκυμοσύνη — οι επιπλοκές περιλαμβάνουν τον πρόωρο τοκετό, την θνησιγένεια, το χαμηλό βάρος γέννησης, τις συγγενείς ανωμαλίες και τις διαταραχές στην αρτηριακή πίεση της μητέρας.
Οπως γράφουν οι Financial Times, μια ανάλυση 198 εξ αυτών των μελετών, σε 66 κυρίως αναπτυγμένες χώρες, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature πέρυσι, διαπίστωσε ότι για κάθε έναν βαθμό αύξησης της θερμότητας στην οποία εκτίθεται η έγκυος, η πιθανότητα πρόωρου τοκετού αυξάνεται κατά 4%. Κατά τη διάρκεια καυσώνων, οι πιθανότητες αυξάνονται κατά 26%.
Ομως, καθώς οι θερμοκρασίες εκτοξεύονται – η μακροπρόθεσμη μέση άνοδος εκτιμάται από τον ΟΗΕ σε 1,3°C από τη βιομηχανική εποχή, και το 2024 ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί στα χρονικά – οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη απαντήσεις σχετικά με τις βιολογικές διεργασίες μέσω των οποίων η θερμότητα αυξάνει την επικινδυνότητα των κυήσεων. Ούτε είναι σαφές το πώς μπορούν οι γυναίκες να προστατεύσουν αποτελεσματικά τον εαυτό τους.
Το μυστήριο περιπλέκεται ακόμη περισσότερο καθώς σύμφωνα με πολλές αναλύσεις, η σχέση μεταξύ της ζέστης και των κακών αποτελεσμάτων της εγκυμοσύνης είναι εξίσου ισχυρή στις χώρες με εύκρατο κλίμα όσο και σε εκείνες που υποφέρουν από συνεχή εξουθενωτική ζέστη.
Η Κάθι Θόρντον, συνερευνήτρια στο επιστημονικό πρόγραμμα Magenta του Πανεπιστημίου του Σουόνσι στην Ουαλία- πρόγραμμα που έχει στόχο την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η έκθεση σε αυξημένη ή παρατεταμένη ζέστη επηρεάζει την εγκυμοσύνη – αφού εξέτασε τη βιβλιογραφία, συμπεριλαμβανομένων μελετών από το Βέλγιο και τις ΗΠΑ, συνειδητοποίησε ότι η ακραία θερμότητα ήταν σχετική και όχι απόλυτη έννοια: ο κίνδυνος βρισκόταν στην έκθεση μιας γυναίκας σε επίπεδα θερμότητας στα οποία δεν είχε προσαρμοστεί.
Η παγκόσμια παρουσία αυτού του κινδύνου ανακαλύφθηκε μόλις πρόσφατα. «Μέχρι περίπου πέντε χρόνια πριν, η ακραία θερμότητα θεωρείτο περισσότερο πρόβλημα του παγκόσμιου νότου», λέει στους Financial Times η Ανα Μπονέλ, επίκουρη καθηγήτρια στη Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου.
Η ίδια έχει μελετήσει εκτενώς τις επιπτώσεις της θερμότητας σε έγκυες γυναίκες στη Γκάμπια και ηγήθηκε μιας διεθνούς μελέτης που το 2023 διαπίστωσε αυξημένο κίνδυνο εμβρυικού θανάτου σε θερμοκρασίες τόσο χαμηλές όσο οι 12°C και τόσο υψηλές όσο οι 46°C. «Βλέπουμε από τα επιδημιολογικά στοιχεία ότι στην πραγματικότητα επηρεάζονται όλοι», τονίζει.
Οι γυναίκες μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες όταν οι θερμοκρασίες αυξάνονται απότομα, λέει στους Financial Times ο Μάθιου Τσέρις, εκτελεστικός διευθυντής στο Τμήμα Πλανητικής Υγείας του Πανεπιστημίου Wits στη Νότια Αφρική και συν-συγγραφέας της μελέτης στο Nature. «Η άνοιξη είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη εποχή για αυτόν τον λόγο», προσθέτει. Οι σύντομες και μακροχρόνιες εκθέσεις σε θερμότητα έχουν επίδραση — πιθανώς μέσω διαφορετικών βιολογικών μηχανισμών — αλλά τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι τα σύντομα επεισόδια ακραίας θερμότητας είναι ιδιαίτερα προβληματικά.
Ωστόσο, οι περισσότερες γυναίκες αγνοούν τους πιθανούς κινδύνους. Σύμφωνα με την ομάδα Magenta, οι μαίες, οι μαιευτήρες και οι αναισθησιολόγοι δεν εκπαιδεύονται ούτε λαμβάνουν σχετική γνώση ώστε με τη σειρά τους να ενημερώσουν και να συμβουλεύσουν τις εγκύους.
Το ίδιο ισχύει ακόμη και σε χώρες όπου η ζέστη είναι συνεχής και ενώ θεωρείται επικίνδυνη για τους ηλικιωμένους, δεν περνάει από το μυαλό των επαγγελματιών υγείας ότι μπορεί να βλάψει τις εγκυμονούσες και τα παιδιά που κυοφορούν.
Εξάλλου, μέχρι πρόσφατα δεν είχαν καν μετρηθεί σωστά οι επιπτώσεις, οι οποίες σύμφωνα με τον Τσέρις είναι τόσο εκτεταμένες που θα πρέπει να κηρυχθεί «Δημόσια Υγειονομική Εκτακτη Ανάγκη Διεθνούς Ενδιαφέροντος» από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, όπως έγινε δηλαδή με τον κορονοϊό στην πανδημία!
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η κατανόηση των βιολογικών οδών μέσω των οποίων η θερμότητα βλάπτει τη μητρική και εμβρυϊκή υγεία και η εύρεση λύσεων είναι κρίσιμη για τη μείωση της μελλοντικής πίεσης στα συστήματα υγείας — και στο παγκόσμιο εργατικό δυναμικό.
Μια έρευνα που διεξάγεται στη Νότια Αφρική, και παρακολουθεί 200 γυναίκες από το δεύτερο τρίμηνο της κύησης μέχρι έναν χρόνο μετά τον τοκετό, έχει στόχο να ενισχύσει τα δεδομένα που υποδεικνύουν ότι τα παιδιά που γεννιούνται κατά τη διάρκεια περιόδων ακραίας ζέστης έχουν υψηλότερα ποσοστά εισαγωγής στο νοσοκομείο λόγω λοιμώξεων.
Οι αφυδατωμένες μητέρες μπορεί επίσης να δυσκολεύονται να παράγουν μητρικό γάλα, κάτι που έχει σαν αποτέλεσμα την ελλιπή θρέψη των βρεφών, άρα και τα προβλήματα στην ανάπτυξή τους.
Στο πλαίσιο του προγράμματος Magenta, γράφουν οι FT, η Θόρντον και οι συνεργάτες της χρησιμοποιούν προηγμένη τεχνολογία χαρτογράφησης θερμότητας, που πρωτοεφαρμόστηκε από τη NASA, για τη μέτρηση της θερμοκρασίας εδάφους. Παράλληλα, αισθητήρες εγκατεστημένοι στα σπίτια των εγκύων που παρακολουθούνται παρέχουν ακριβείς μετρήσεις εσωτερικού περιβάλλοντος.
Οι ερευνητές αναλύουν επίσης δεδομένα από τουλάχιστον 1,1 εκατ. εγκυμοσύνες στο Λονδίνο και 300.000 στην Ουαλία σε διάστημα 13 ετών, συσχετίζοντάς τα με δεδομένα θερμοκρασίας. Στο εργαστήριο του Πανεπιστημίου Σουόνσι, αναλύονται διαφορετικοί τύποι ανοσοκυττάρων στο αίμα σε διάφορα στάδια της εγκυμοσύνης. Τα αντισώματα συνδέονται με τα κύτταρα, βοηθώντας να αναδειχθούν διαφορές μεταξύ δειγμάτων που συλλέχθηκαν σε υψηλές και χαμηλές θερμοκρασίες.
Ορισμένες αλλαγές στον αριθμό και τη δραστηριότητα αυτών των κυττάρων αποτελούν χαρακτηριστικό υγιούς εγκυμοσύνης. Άλλες όμως συνδέονται με δυσμενή αποτελέσματα.
Η προσπάθεια κατανόησης των επιπτώσεων των υψηλών θερμοκρασιών στις έγκυες γυναίκες περιπλέκεται από το γεγονός ότι τα περισσότερα υπάρχοντα δεδομένα σχετικά με το θερμικό στρες προέρχονται από άνδρες — συχνά νεαρούς αθλητές εξαιρετικής φυσικής κατάστασης.
Ο καθηγητής Ολι Τζέι, διευθυντής του Heat and Health Research Centre στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, αναφέρει στους Financial Times ότι «δεν υπήρξε ποτέ καμία μελέτη που να έχει εκθέσει έγκυες γυναίκες σε συνθήκες θερμοκρασίας άνω των 25°C».
Διάφορες αναλύσεις υποδεικνύουν ότι η έκθεση σε θερμότητα κατά το πρώτο τρίμηνο αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης διαταραχών της αρτηριακής πίεσης αργότερα στην εγκυμοσύνη.
Ο στόχος πλέον είναι να βρεθούν πρακτικά μέτρα που να μετριάζουν τις επιπτώσεις των υψηλότερων θερμοκρασιών.
Ο Τζέι στο Σίδνεϊ έχει αναπτύξει μια εφαρμογή, η οποία καθημερινά ειδοποιεί τους χρήστες, βάσει του προσωπικού τους προφίλ, για τον «θερμικό κίνδυνο υγείας» και προτείνει παρεμβάσεις.
Ελπίζει ότι, καθώς οι μελέτες θα παρέχουν περισσότερες πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο η θερμότητα προκαλεί βλάβη στις εγκυμοσύνες, τα δεδομένα που θα τροφοδοτούν την εφαρμογή θα γίνονται πιο πλούσια, καθοδηγώντας τις γυναίκες με μεγαλύτερη ακρίβεια σχετικά με το πότε πρέπει, για παράδειγμα, να πίνουν περισσότερο νερό.
Φυσικά, ένα ζήτημα που απασχολεί τους ειδικούς είναι και το χάσμα ανάμεσα στον παγκόσμιο «Βορρά» και «Νότο».
Στη Σουηδία, για παράδειγμα, οι επιπτώσεις της θερμότητας στις εγκυμοσύνες ήδη έχουν αρχίσει να εξαφανίζονται σε ορισμένες πολύ ευκατάστατες περιοχές… επειδή εκεί οι γυναίκες απολαμβάνουν ένα είδος θερμο-ουδέτερου περιβάλλοντος, με τον κλιματισμό να μειώνει τη μεταβολή της θερμοκρασίας μεταξύ των εποχών.
Δεν είναι τυχαίο ότι η μελέτη στο Nature έδειξε πως οι πιθανότητες πρόωρου τοκετού λόγω έκθεσης σε ακραία θερμότητα ήταν περίπου 50 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερες σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, σε σύγκριση με χώρες υψηλού εισοδήματος.
Οι ακτιβιστές ελπίζουν ότι οι αδιαμφισβήτητες επιπτώσεις της θερμότητας στην ευημερία των μητέρων και των παιδιών τους θα προωθήσουν τελικά το ζήτημα στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας.
Η κλιματική αλλαγή θεωρείται πλέον ευρέως ως σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία· το 2023, για παράδειγμα, ο ΠΟΥ διόρισε ειδικό απεσταλμένο για την κλιματική αλλαγή και την υγεία.
Ωστόσο, σύμφωνα με τους Financial Times, ειδικοί υποστηρίζουν ότι σημαντικές αλλαγές θα συμβούν μόνο εάν οι εκπρόσωποι του τομέα υγείας λάβουν θέση στο τραπέζι των διεθνών διαπραγματεύσεων, ιστότιμα και σε συνεργασία με τους εκπροσώπους των τομέων περιβάλλοντος και ενέργειας.
Η (ανύπαρκτη έως και παράλογη) στάση του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, τόσο απέναντι στην υπερθέρμανση του πλανήτη όσο και στην ποικιλομορφία, την ισότητα και την ένταξη, έχει προσθέσει ένα ακόμη επίπεδο δυσκολίας…