Ο «Αύγουστος» του Νίκου Παπάζογλου θα ήταν η αναμενόμενη αναφορά αν έπρεπε κανείς να αναζητήσει την έμπνευση των καλλιτεχνών για τον όγδοο μήνα του χρόνου. Αλλά και πάλι, οι στίχοι του πασίγνωστου τραγουδιού δεν περιγράφουν τις ημέρες του Αυγούστου – η αφορμή ήταν μια επίσκεψη του τραγουδοποιού τέτοια εποχή, οπότε και ξεκίνησε να γράφει το τραγούδι. Αντιθέτως, στην ποίηση του Ελύτη ο όγδοος μήνας αρχίζει να αποκτά σώμα και μορφή, δίνοντας εικόνες. Οπως και στον Γιάννη Ρίτσο. Αντιθέτως, στον Καβάφη μένει μια αμυδρή ανάμνηση.
«Με τα μικρά ανώμαλα σκαλιά»
Στο «Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού» από το «Αξιον εστί» ο Οδυσσέας Ελύτης αναφέρεται σε δύο μήνες που περικλείουν την ουσία του ελληνικού καλοκαιριού. Ακόμη και σε ζοφερούς καιρούς, όπως τους δικούς μας, της κλιματικής κρίσης, οι εικόνες του αντέχουν. Γράφει, λοιπόν: «Φύγανε φύγανε ο Ιούλιος με το φωτεινό πουκάμισο/ και ο Αύγουστος ο πέτρινος με τα μικρά του ανώμαλα σκαλιά» – αναφερόμενος στα σκαλοπάτια των μικρών σπιτιών στα ελληνικά νησιά, που δεν κτίζονταν με αλφάδι. Ο ύμνος δεν είχε ερμηνευθεί στην αρχική ηχογράφηση του 1964 (από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση). Ακούγεται στη συναυλία του Ηρωδείου το 1988 με τον Γιώργο Νταλάρα, για την ανέγερση του Μουσείου της Ακρόπολης.
«Πάλι του χρόνου να μας βρεις»
Στην ποιητική συλλογή του «Τα ρω του έρωτα», του 1972, ο Ελύτης επιστρέφει και πάλι σε οικείες εικόνες μιας γεωγραφίας που γνωρίζουν καλά οι Ελληνες, αυτή τη φορά με εμφανή τη διάθεση να μελοποιηθούν. Από εκεί προέρχεται ο «Αύγουστος» –με στίχους που μιλάνε από μόνοι τους–, ο οποίος μελοποιήθηκε από τον Λίνο Κόκκοτο στο «Θαλασσινό τριφύλλι», άλμπουμ της ίδιας χρονιάς. Τραγουδούσε η Ρένα Κουμιώτη:
Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά
κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά
Αύγουστε μήνα και Θεέ σε σένα ορκιζόμαστε
πάλι του χρόνου να μας βρεις στο βράχο να φιλιόμαστε
Απ΄την Παρθένο στον Σκορπιό χρυσή κλωστή να ράψουμε
κι έναν θαλασσινό σταυρό στη χάρη σου ν΄ανάψουμε
Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά
κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά.
Ο Αύγουστος του Μητροπάνου
«Τον Αύγουστο που μου χρωστάς τον ξέχασες/ σ’ απόσταση αναπνοής και μ’ έχασες/ κι αυτό το καλοκαίρι χαραμίστηκε..». Αυτούς τους στίχους, μεταξύ άλλων, τραγουδάει ο Δημήτρης Μητροπάνος το 1994 στο άλμπουμ «Παρέα μ’ έναν ήλιο» των Μάριου Τόκα και Φίλιππου Γράψα (από εκεί μάθαμε επίσης τα «Λαδάδικα» και το «Ζεϊμπέκικο του αρχάγγελου»). Για να συνεχίσει ως εξής: «Τ’ αυγουστιάτικο το φεγγάρι δεν το βρήκαμε/ πιο νωρίς ήρθ’ ο Σεπτέμβρης και χαθήκαμε».
Ο Παπάζογλου και ο σεισμός
«Μα γιατί το τραγούδι να ‘ναι λυπητερό»… Είναι το κομμάτι που έρχεται πρώτο στο μυαλό, αλλά δεν αναφέρεται στις μέρες του Αυγούστου, όπως γράφαμε εδώ. Είναι ένας ανεκπλήρωτος έρωτας που υπονοείται πίσω από τους στίχους του.
Την ιστορία πίσω από την έμπνευση την είχε διηγηθεί αρκετές φορές ο ίδιος ο Ν. Παπάζογλου, που έφυγε από τη ζωή στις 17 Απριλίου 2011. Τον Ιούνιο του 1978 η Θεσσαλονίκη ξυπνάει λαβωμένη από τον μεγάλο σεισμό των 6,5 Ρίχτερ. «Το σπίτι μου είναι κατεστραμμένο», λέει ο τραγουδιστής, «κομμένο σαν πράσο, με τα παράθυρα γύρω γύρω». Η σύζυγός του Βαρβάρα πηγαίνει να μείνει σε συγγενείς της στην Αμερική, μαζί με τη νεογέννητη κόρη τους –τη Μαρία Αδελαϊδα, όπως θα βαφτιστεί–, μέχρι να ομαλοποιηθεί η κατάσταση.
Ο Διονύσης Σαββόπουλος προσκαλεί τον Παπάζογλου στο σπίτι του στο Πήλιο και εκείνος τον επισκέπτεται τον Αύγουστο (να ο τίτλος). Εκεί, σύμφωνα με δική του περιγραφή, πέφτει πάνω σε «μια φοβερή καλλονή», φτάνοντας στα όρια της ερωτικής έλξης. Μαζί και στα όρια των ενοχών μην και χαλάσει ο γάμος του. «Φοβήθηκα τόσο πολύ τον εαυτό μου, που επέστρεψα στη Θεσσαλονίκη τρέχοντας, κλείστηκα στο σπίτι και έγραψα τον “Αύγουστο”». Στην πραγματικότητα δεν είχε γράψει στίχους στο χαρτί. Θυμόταν απ’ έξω τις εικόνες που του έρχονταν στο μυαλό. «Εβγαλα τρεις μέρες μέσα στο σπίτι σκαλίζοντας την κιθάρα, και μετά το τραγούδι θαρρείς και βγήκε μονοκοπανιά».
Γυμνοί στον ήλιο
Πώς περιγράφει ο Γιάννης Ρίτσος ένα «Μεσημέρι Αυγούστου», όπως τιτλοφορεί το ποίημά του; Με εικόνες που σίγουρα ανήκουν στο συναισθηματικό αρχείο όλων, αλλά που χρειάζονται το βλέμμα ενός ποιητή για να γίνουν στίχοι. Ειδικά όταν αφήνει δυο ερωτευμένους γυμνούς μέσα στην κάψα του καλοκαιριού.
Πίσω απ’ τις γρίλιες είναι το μεγάλο μεσημέρι.
Τα σκόρπια σπίτια κάτασπρα, κ’ ένα κόκκινο
κάτω απ’ το λόφο. Λίγο πιο πάνω, ξέρουμε,
είναι η μεγάλη ασβεστωμένη μάντρα. Από κει
κατεβαίνει η δροσιά προς τους ευκάλυπτους, κι ένα άρωμα
από σάπια ροδάκινα σωριασμένα στο δρόμο.
Άξαφνα τα τζιτζίκια σώπασαν. Δυο ηλιοκαμένα σώματα
στ’ άσπρα σεντόνια. Βγάλε και το δαχτυλίδι σου –
μου πιάνει ένα δικό μου χώρο στο μικρό σου δάχτυλο.
(Γιάννης Ρίτσος, Ποιήματα, τ. 4ος, εκδ. Κέδρος)
Αναμνήσεις του Καβάφη
Ηταν ή δεν ήταν Αύγουστος όταν ο ποιητής αντίκρισε τον νεανικό έρωτα με «δέρμα σαν καμωμένο από ιασεμί» και μάτια σαν «σαπφείρινο μαβί»; Ο ίδιος, ύστερα από χρόνια, μικρή σημασία δίνει στην ανάμνηση του μήνα, αλλά αυτός φαίνεται να ταιριάζει στη νωχελικότητα και στην ομορφιά που συνοδεύει τα εφηβικά του χρόνια.
Θα ’θελα αυτήν την μνήμη να την πω…
Μα έτσι εσβήσθη πια… σαν τίποτε δεν απομένει –
γιατί μακριά, στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια κείται.
Δέρμα σαν καμωμένο από ιασεμί…
Εκείνη του Αυγούστου –Αύγουστος ήταν;– η βραδιά…
Μόλις θυμούμαι πια τα μάτια· ήσαν, θαρρώ, μαβιά…
Α ναι, μαβιά· ένα σαπφείρινο μαβί.
Λούλα Αναγνωστάκη και Τζένη Καρέζη
Η Λούλα Αναγνωστάκη χρησιμοποιεί στο «Χάθηκα μες στη ζωή μου» τις φευγαλέες εικόνες δύο εποχών (καλοκαίρι και φθινόπωρο) για να εκφράσει το προσωπικό παράπονο του ανικανοποίητου και ανεπίδοτου έρωτα. Τους στίχους είχε μελοποιήσει η Ελένη Καραΐνδρου για την παράσταση «Διαμάντια και μπλουζ», σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου, όπου τους τραγουδούσε η Τζένη Καρέζη:
Αύγουστος, φώτα στην παραλία
τα πλοία φεύγουν για τα νησιά.
Φεύγουν οι φίλοι, φεύγουν τα πλοία.
Με γέλασες και είναι αργά.
Ηρθε ο Σεπτέμβρης, ήρθε ο χειμώνας
στην παραλία τη σκοτεινή.
Χάθηκα μέσα στη ζωή μου,
χάθηκες μέσα στη βροχή…