Είναι γνωστό ότι τα βιομηχανικά υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα (ultra-processed food – UPF), τα οποία κυριαρχούν πλέον στην παγκόσμια αγορά τροφίμων, προκαλούν διάφορα προβλήματα υγείας, ενώ έχουν συνδεθεί ακόμη και με την εμφάνιση καρκίνου. Θα πρέπει, λοιπόν, να αποφεύγονται, αν όχι να αποκλείονται εντελώς από τη διατροφή μας.
Και τώρα μια νέα διεθνής μελέτη έχει αναζωπυρώσει τις εκκλήσεις των επιστημόνων για αποχή από αυτά, όπως γράφει στον Guardian ο Ντένις Κάμπελ, καθώς διαπιστώνεται σταθερά η συσχέτιση ανάμεσα στην κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμωνόχι μόνο με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αρκετών μη μεταδοτικών ασθενειών αλλά και με αυξημένη πρόωρη θνησιμότητα.
Κάθε 10% επιπλέον πρόσληψη UPF, όπως ψωμί, κέικ και έτοιμα γεύματα, αυξάνει κατά 3% τον κίνδυνο θανάτου πριν τα 75, σύμφωνα με μετα-ανάλυση ερευνών σε οκτώ επιλεγμένες χώρες με σχετικά χαμηλή (Κολομβία και Βραζιλία), ενδιάμεση (Χιλή και Μεξικό) και υψηλή (Αυστραλία, Καναδάς, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ) κατανάλωση UPF. Η ανάλυση διεξήχθη από τον Νοέμβριο του 2023 έως τον Ιούλιο του 2024 και τα αποτελέσματα δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στο American Journal of Preventive Medicine.
Μάλιστα, τα UPF είναι τόσο επιβλαβή για την υγεία που εμπλέκονται σε έως και έναν στους επτά πρόωρους θανάτους που συμβαίνουν σε ορισμένες χώρες, σύμφωνα με το επιστημονικό άρθρο της 28ης Απριλίου 2025. Σύμφωνα δε με την ανασκόπηση δεδομένων διατροφής και θνησιμότητας στις οκτώ χώρες, συνδέονται με 124.107 πρόωρους θανάτους στις ΗΠΑ ετησίως και 17.781 θανάτους κάθε χρόνο στην Αγγλία.
Ο Εντουάρντο Αουγκούστο Φερνάντες Νίλσον, επικεφαλής ερευνητής της μελέτης, από το Ιδρυμα Oswaldo Cruz στη Βραζιλία, δήλωσε στον Guardian ότι πρόσθετα, όπως τα γλυκαντικά και τα αρώματα βλάπτουν επίσης την υγεία, όχι μόνο τα υψηλά επίπεδα λιπαρών, αλατιού και ζάχαρης των UPF.
Οι συγγραφείς της νέας μελέτης διαπίστωσαν «γραμμική συσχέτιση ανάμεσα στην κατανάλωση υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων και την θνησιμότητα από κάθε αιτία» όταν εξέτασαν επίσημες έρευνες που είχαν πραγματοποιηθεί προηγουμένως στις οκτώ παραπάνω χώρες.
Ενώ το 4%, 5% και 6% των πρόωρων θανάτων στην Κολομβία, τη Βραζιλία και τη Χιλή αντίστοιχα «οφείλονται στην κατανάλωση UPF», το αντίστοιχο ποσοστό είναι 10,9% στον Καναδά, 13,7% στις ΗΠΑ και 13,8% στην Αγγλία, η οποία έχει το υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των οκτώ χωρών.
«Οι πρόωροι θάνατοι που αποδίδονται στην κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων αυξάνονται σημαντικά ανάλογα με το μερίδιό τους στη συνολική θερμιδική πρόσληψη των ατόμων. Μια υψηλή ποσότητα UPF μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την υγεία», κατέληξαν οι ερευνητές.
Τα ποσοστά θνησιμότητας είναι υψηλότερα στις χώρες, όπου ο πληθυσμός προσλαμβάνει τις περισσότερες θερμίδες από την κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων.
Στην Αγγλία το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 53,4%, σύμφωνα με την Εθνική Ερευνα για τη Δίαιτα και τη Διατροφή που διεξήχθη το 2018-19. Αλλά στις ΗΠΑ το ποσοστό είναι ακόμη υψηλότερο, φθάνοντας το 54,5%. Με άλλα λόγια, σε αυτές τις χώρες, πάνω από τις μισές θερμίδες που προσλαμβάνει κάποιος προέρχονται από υπερ-επεξεργασμένες τροφές.
«Αρχικά εκτιμήσαμε μια γραμμική συσχέτιση μεταξύ του διατροφικού μεριδίου των UPF και της θνησιμότητας από όλες τις αιτίες, έτσι κάθε αύξηση 10% στη συμμετοχή των UPF στη διατροφή αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου από όλες τις αιτίες κατά 3%», δήλωσε ο Νίλσον στον Guardian.
Είπε ακόμη ότι «τα UPF επηρεάζουν την υγεία πέρα από την μεμονωμένη επίδραση της υψηλής περιεκτικότητας σε κρίσιμα θρεπτικά συστατικά -νάτριο, τρανς λιπαρά και ζάχαρη- λόγω των αλλαγών που επιφέρει στη σύνθεσή του η βιομηχανική επεξεργασία και η χρήση τεχνητών συστατικών, στα οποία περιλαμβάνονται τεχνητά αρώματα και γλυκαντικά, γαλακτωματοποιητές και πολλά άλλα πρόσθετα. Επομένως η αξιολόγηση των θανάτων από όλες τις αιτίες με δείκτη την κατανάλωση UPF επιτρέπει μια συνολική εκτίμηση της επίδρασης της βιομηχανικής επεξεργασίας τροφίμων στην υγεία».
Η επιβάρυνση της υγείας από τα UPF είναι μεγαλύτερη στις χώρες υψηλού εισοδήματος, αλλά αυξάνεται και στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, πρόσθεσε ο επικεφαλής της μελέτης.
Οι συγγραφείς κάλεσαν τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να θεσπίσουν τολμηρά μέτρα για την αντιμετώπιση της κατανάλωσης UPF, μεταξύ των οποίων αυστηρότερους κανονισμούς για το μάρκετινγκ και την πώληση τροφίμων σε σχολεία και σε χώρους εργασίας, καθώς και έξτρα φόρους στα UPF για τη μείωση των πωλήσεων.
Τα ευρήματα έρχονται να προστεθούν στον αυξανόμενο όγκο στοιχείων που συνδέουν τα UPF με υψηλότερο κίνδυνο τόσο για συγκεκριμένες ασθένειες, όπως ο καρκίνος και οι καρδιαγγειακές παθήσεις, όσο και με αυξημένο κίνδυνο συνολικά να πεθάνει κανείς πριν από τα 75 χρόνια του. Οι επιστήμονες μιλούν, προφανώς, για συσχέτιση μεταξύ UPF και πρόωρου θανάτου, αλλά όχι για βεβαιότητα ότι το ένα προκαλεί σίγουρα το άλλο.
Για παράδειγμα, αμερικανική έρευνα που δημοσιεύθηκε πέρυσι στο BMJ διαπίστωσε ότι τα άτομα που καταναλώνουν τα περισσότερα UPF έχουν 4% υψηλότερο κίνδυνο θανάτου συνολικά και 9% υψηλότερο κίνδυνο θανάτου από κάτι άλλο εκτός από καρκίνο ή καρδιοπάθεια. Προσδιόρισε, δε, το επεξεργασμένο κρέας, τη ζάχαρη και τα υπέρ-επεξεργασμένα τρόφιμα του πρωινού, όπως τα δημητριακά, ως τα πιο ανθυγιεινά προϊόντα UPF.
Εκπρόσωπος του βρετανικού υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Φροντίδας δήλωσε στον Guardian: «Εχουμε ήδη λάβει μέτρα ώστε οι τηλεοπτικές και διαδικτυακές διαφημίσεις πρόχειρου φαγητού να μην έχουν ως στόχο τα παιδιά, και έχουμε δώσει στις τοπικές Αρχές ισχυρότερες εξουσίες για να εμποδίζουν τις αιτήσεις για νέα καταστήματα φαγητού takeaway κοντά σε σχολεία».
Και πρόσθεσε: «Αναθέτουμε επίσης έρευνα για τη βελτίωση των στοιχείων σχετικά με τις επιπτώσεις των υπέρ-επεξεργασμένων τροφίμων στην υγεία. Μέσω του σχεδίου μας για αλλαγή, “Plan for Change”, θα μετατοπίσουμε την εστίασή μας από την ασθένεια στην πρόληψη, μειώνοντας το βάρος της παχυσαρκίας στις δημόσιες υπηρεσίες και το NHS».