Σε ένα ήσυχο αγροτικό χωράφι στο Χερτφορντσάιρ, περίπου μία ώρα βόρεια του Λονδίνου, φιλοξενούνται τα μακροβιότερα αγροτικά πειράματα στον κόσμο.

Ξεκίνησαν το 1843 από τον βικτωριανό αριστοκράτη και γαιοκτήμονα Τζον Μπένετ Λόουες, έναν πρωτοπόρο των σύγχρονων λιπασμάτων. Στόχος του ήταν να δοκιμάσει μεθόδους για την αύξηση της παραγωγής σιταριού. Χωρίς τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας, ο μόνος τρόπος καταγραφής των δεδομένων ήταν η σχολαστική συλλογή δειγμάτων αποξηραμένων σπόρων, άχυρου και εδάφους, τα οποία φυλάσσονταν σε φιάλες.

Αυτό που ξεκίνησε ως ένα αγροτικό πείραμα εξελίχθηκε με την πάροδο 182 ετών σε ένα μοναδικό αρχείο που σήμερα φυλάσσεται στο Ερευνητικό Κέντρο Ρόθαμστεντ (Rothamsted Research) στο Χάρπεντεν. Η συλλογή αντικατοπτρίζει πολλές από τις αλλαγές που έχει προκαλέσει η ανθρώπινη δραστηριότητα στον πλανήτη τους τελευταίους δύο αιώνες, σύμφωνα με δημοσίευμα του BBC.

Ο Aντι ΜακΝτόναλντ, ο σημερινός υπεύθυνος της συλλογής –γνωστός στους συναδέλφους του ως «ο Φύλακας των Φιαλών»– εξηγεί στο BBC ότι στα δείγματα της δεκαετίας του ’40 και του ’50 εντοπίζονται ραδιενεργά κατάλοιπα, ως αποτέλεσμα των δοκιμών πυρηνικών όπλων. Ωστόσο υπάρχει και ένα άλλο ανεπιθύμητο ίχνος: η πρώτη εμφάνιση μικροπλαστικών.

Σύμφωνα με γνωστή εκτίμηση, ενδέχεται να καταναλώνουμε έως και 52.000 μικροπλαστικά τον χρόνο, αν και ο αριθμός αυτός έχει αμφισβητηθεί. Παρ’ όλα αυτά, είναι σαφές ότι τα μικροπλαστικά εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό σε σημαντικές ποσότητες, είτε μέσω της τροφής και των υγρών είτε από τον αέρα. Εχουν εντοπιστεί σε σάλιο, αίμα, πτύελα, μητρικό γάλα, καθώς και σε όργανα όπως το ήπαρ, τα νεφρά, ο σπλήνας, ο εγκέφαλος – ακόμη και στα οστά.

Στα δείγματα του Ρόθαμστεντ η μετάβαση στην «εποχή του πλαστικού» είναι εμφανής. «Η μαζική χρήση πλαστικών ξεκινά γύρω στη δεκαετία του 1920, με απότομη αύξηση από τη δεκαετία του ’60 και μετά», λέει ο ΜακΝτόναλντ. «Κάποια μικροπλαστικά κατέληξαν στο έδαφος μέσω της ατμόσφαιρας ή αποβλήθηκαν από ελαστικά γεωργικών οχημάτων». Σήμερα πιστεύεται πως ποτέ άλλοτε δεν έχουμε εισπνεύσει και καταπιεί τόσα μικροπλαστικά όσο τώρα.

Μελέτη του 2024 κατέδειξε ότι η κατανάλωση μικροπλαστικών έχει εξαπλασιαστεί από το 1990, με επίκεντρα τις ΗΠΑ, την Κίνα, τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και τη Σκανδιναβία, συνεχίζει το δημοσίευμα του BBC. Ωστόσο η κατανόηση των επιπτώσεών τους στην υγεία μας είναι εξαιρετικά δύσκολη. Eνας τρόπος διερεύνησης είναι μέσω των λεγόμενων «δοκιμών πρόκλησης» – μια πρακτική της ιατρικής έρευνας όπου υγιή άτομα εκτίθενται εσκεμμένα σε ένα παράγοντα για επιστημονικούς λόγους.

Eτσι, στις αρχές του 2025, οκτώ εθελοντές εισήλθαν σε εργαστήριο στο Λονδίνο και κατανάλωσαν διάλυμα μικροπλαστικών έναντι χρηματικής αποζημίωσης. Hταν η πρώτη φορά που εφαρμόστηκε τέτοιο πείραμα με μικροπλαστικά, με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Minderoo. Τα αποτελέσματα δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί.

Η επικεφαλής της έρευνας, Στέφανι Ράιτ, από το Imperial College London, επισημαίνει στο βρετανικό δίκτυο ότι πολλοί από εμάς ήδη κάνουμε άθελά μας το ίδιο «πείραμα» καθημερινά – βυθίζοντας φακελάκια τσαγιού σε ζεστό νερό ή ζεσταίνοντας φαγητό σε πλαστικά δοχεία.

«Η θερμότητα και το βραστό νερό ενισχύουν σημαντικά την απελευθέρωση μικροπλαστικών», εξηγεί η Ράιτ. Στο πείραμα οι εθελοντές ήπιαν ρεαλιστικά υγρά από τέτοιες καθημερινές συνήθειες και οι επιστήμονες μελέτησαν τη διαδρομή των μικροπλαστικών στο σώμα.

Με συνεχείς αιμοληψίες επί 10 ώρες μετρήθηκε πόσα και τι είδους μικροπλαστικά απορροφούνται στην κυκλοφορία του αίματος. Τα αποτελέσματα αναμένεται να ρίξουν φως στα επίπεδα έκθεσης μετά από ένα φαινομενικά αθώο γεύμα. Παρότι μελέτες σε ζώα και εργαστηριακά κύτταρα υποδεικνύουν κινδύνους, δεν έχουμε επαρκή δεδομένα για τον μέσο υγιή άνθρωπο.

«Το κρίσιμο είναι να δούμε πόσα από αυτά επιστρέφουν στο αίμα και πού καταλήγουν», λέει η Ράιτ στο BBC. «Είναι απίθανο να τα αποβάλουμε πλήρως – και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιες φλεγμονές ή ουλές στους ιστούς».

Οι ανησυχίες ενισχύθηκαν από πρόσφατες μελέτες. Στα τέλη του 2024 κινέζοι επιστήμονες εντόπισαν μικροπλαστικά σε δείγματα οστών και μυών από ασθενείς με αρθροπλαστική. Τόνισαν ότι αυτό ενδέχεται να επηρεάζει την κινητικότητα, καθώς άλλες έρευνες δείχνουν πως κάποια μικροπλαστικά παρεμποδίζουν την ανάπτυξη κυττάρων μυών και οστών.

Επιπλέον, ιταλοί ερευνητές βρήκαν μικροπλαστικά σε αθηρωματικές πλάκες στις καρωτίδες ασθενών με καρδιαγγειακά προβλήματα. Αυτή η παρουσία σχετίστηκε με 4,5 φορές αυξημένο κίνδυνο εγκεφαλικού, εμφράγματος ή αιφνίδιου θανάτου μέσα σε τρία χρόνια.

Τον Φεβρουάριο του 2025, άλλοι επιστήμονες εντόπισαν μικροπλαστικά στους εγκεφάλους νεκρών ατόμων. Οσοι είχαν διαγνωστεί με άνοια παρουσίαζαν έως και 10 φορές μεγαλύτερα επίπεδα από εκείνους χωρίς νευροεκφυλιστική νόσο.

Ο τοξικολόγος Μάθιου Κάμπεν από το Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού εξηγεί στο BBC πως τα μικροπλαστικά πιθανόν μεταφέρονται μέσω των λιπιδίων στον εγκέφαλο, ο οποίος, ειδικά στη λευκή ουσία, αποτελεί ιδανικό περιβάλλον για την παραμονή τους. Επιπλέον, σε περιπτώσεις άνοιας, το αιματοεγκεφαλικό φράγμα –η «άμυνα» του εγκεφάλου– είναι πιο αδύναμο, διευκολύνοντας την είσοδο πλαστικών σωματιδίων.

Παρ’ όλα αυτά, κανένας από τους επιστήμονες δεν ισχυρίζεται ότι τα μικροπλαστικά προκαλούν άμεσα τις νόσους. Πιθανόν επιδεινώνουν προϋπάρχουσες παθολογίες, προσθέτοντας μακροχρόνιο βάρος στο σώμα.

«Δεν είναι αμίαντος», λέει στο BBC η καθηγήτρια ρύπανσης Φέι Κουσέιρο από το Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ. «Δεν προκαλούν άμεσα βλάβη, αλλά επιβαρύνουν τα κύτταρα και αυξάνουν τον συνολικό κίνδυνο ασθενειών».

Ενα σημαντικό εμπόδιο στην έρευνα είναι η τεράστια ποικιλία μικροπλαστικών. Ενα λίτρο εμφιαλωμένου νερού μπορεί να περιέχει έως και 240.000 σωματίδια διαφορετικού μεγέθους και σύνθεσης – από πολυαμίδιο (τύπος νάιλον) μέχρι πολυστυρένιο.

«Ο όρος μικροπλαστικό είναι γενικός – καλύπτει αμέτρητα υλικά, μορφές και χημικές συμπεριφορές», επισημαίνει στο BBC η καθηγήτρια Φαρμακευτικής Χημείας Βερένα Πίχλερ από τη Βιέννη.

Κάποια μικροπλαστικά λειτουργούν ως φορείς τοξινών ή βαρέων μετάλλων, ενώ άλλα περιέχουν χημικές ενώσεις που επηρεάζουν το ενδοκρινικό σύστημα. Τα νανοπλαστικά –μικρότερα του ενός μικρομέτρου– είναι ακόμη πιο επικίνδυνα, καθώς μπορούν να διεισδύσουν στα κύτταρα.

Εχει βρεθεί, επίσης, ότι ορισμένα μικροπλαστικά μεταφέρουν γονίδια ανθεκτικότητας σε αντιβιοτικά. Η Κουσέιρο διεξάγει έρευνα στην Ανταρκτική, όπου τα χαμηλά επίπεδα τέτοιων γονιδίων καθιστούν την περιοχή ιδανική για μελέτη.

Ο καθηγητής Ιατρικής Ραφαέλε Μαρφέλα, από τη Νάπολη, θεωρεί πως τα μικρο  και νανοπλαστικά ενδέχεται να επιταχύνουν τη γήρανση, προκαλώντας χρόνια φλεγμονή και βλάβες στο DNA. Το φαινόμενο έχει ήδη καταγραφεί στα θαλασσοπούλια με τον όρο «πλαστικοσίωση», και ίσως ισχύει και για τον άνθρωπο.

Η Πίχλερ υποπτεύεται σύνδεση με τον αυξανόμενο αριθμό καρκίνων του παχέος εντέρου. Αν η χρόνια φλεγμονή ευνοεί την εμφάνιση όγκων, η συσσώρευση μικροπλαστικών μπορεί να είναι ένας παράγοντας κινδύνου. Ωστόσο, λόγω της τεράστιας ποικιλίας πλαστικών, είναι σχεδόν αδύνατο να συνδεθούν απευθείας με συγκεκριμένες νόσους. «Δεν είναι όπως με τον καπνό και τον καρκίνο του πνεύμονα», λέει η Ράιτ στο BBC.

Η ερευνητική ομάδα του Μαρφέλα επιχειρεί να καθορίσει ένα «όριο αντοχής» για τον ανθρώπινο οργανισμό. Χρησιμοποιεί «αγγειακά οργανοειδή» –μικροσκοπικά τρισδιάστατα μοντέλα ανθρώπινων αγγείων– για να μελετήσει την τοξικότητα σε διαφορετικές δόσεις.

Τα πρώτα ευρήματα σε πειραματόζωα δείχνουν ότι η χρόνια έκθεση σε 10-100 μικρογραμμάρια μικροπλαστικών ανά κιλό σωματικού βάρους καθημερινά προκαλεί μεταβολικές και φλεγμονώδεις διαταραχές. Ωστόσο, η μετάφραση των αποτελεσμάτων στον άνθρωπο παραμένει δύσκολη.

Επιπλέον, τα άτομα με υποκείμενα νοσήματα –όπως ο καρκίνος ή το άσθμα– ίσως είναι πιο ευάλωτα. Μικροπλαστικά έχουν ήδη συνδεθεί με μειωμένη αποτελεσματικότητα ορισμένων φαρμάκων.

Η Κουσέιρο μελετά δείγματα από σπίτια ασθενών με χρόνια αναπνευστικά νοσήματα, αναλύοντας την ποιότητα αέρα και βλέννας, ώστε να εξετάσει τις επιπτώσεις της εισπνοής μικροπλαστικών στα κύτταρά τους.

Τελικός της στόχος; Να πείσει τους κατασκευαστές να τροποποιήσουν ή να καταργήσουν επικίνδυνους τύπους πλαστικού. «Αν γνωρίζουμε ότι οι μάσκες ή οι σωλήνες στα νοσοκομεία απελευθερώνουν πλαστικά, μπορούμε να βρούμε ασφαλέστερες εναλλακτικές», λέει. «Ακόμη και όταν κοιμάσαι, εισπνέεις μικροπλαστικά. Είναι παντού», τονίζει στο BBC η Κουσέιρο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News