«Στους Σπαρτιάτες άρεσαν τα μακριά μαλλιά και τα μετρημένα λόγια». Με αυτόν τον τίτλο οι Times του Λονδίνου παρουσίασαν το βιβλίο «Σπάρτη: Η Ανοδος και η Πτώση μιας Αρχαίας Υπερδύναμης» του Αντριου Μπέιλις, επικεφαλής του Τμήματος Κλασικών Σπουδών, Αρχαίας Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ.

Ομως η βιβλιοπαρουσίαση δεν αποκαλύπτει πολλά για τη δομή του έργου. Πρακτικά περιορίζεται στο να παραθέσει μια σειρά από ιδιαιτερότητες, ιδιορρυθμίες και διάσημες ρήσεις που κατέστησαν τους αρχαίους Σπαρτιάτες περιβόητους για τη μοναδικότητά τους.

Με το πνεύμα και την παράδοση της Σπάρτης πρώτος συστηματικά ασχολήθηκε ο Πλούταρχος, συγκεντρώνοντας αποφθέγματα και απόψεις βασιλέων, στρατηγών και εφόρων της πόλης, καθώς και του νομοθέτη της λακωνικής πολιτείας Λυκούργου. Ο έλληνας ιστορικός καταπιάστηκε επίσης με τα ήθη των Σπαρτιατών, μέσα από σύντομες ιστορίες και χαρακτηριστικά περιστατικά της ζωής στη Σπάρτη.

Και ενώ μπορεί να μην είναι ευρέως γνωστό ότι ο Χίλων –του «γνώθι σαυτόν»– φέρεται (σύμφωνα με μια τοιχογραφία στην Οστια) να μάθαινε στους Σπαρτιάτες ακόμη και πώς να πέρδονται αθόρυβα, όλος ο κόσμος γνωρίζει το περίφημο «Μολών Λαβέ» του Λεωνίδα που εξόργισε τον Ξέρξη πριν από τη Μάχη των Θερμοπυλών, το καλοκαίρι του 480 π.Χ., όπως και ότι οι γυναίκες της Σπάρτης έχαιραν εξαιρετικών προνομίων σε σχέση με τις Αθηναίες.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η έκδοση ενός ακόμη βιβλίου για τη Σπάρτη επιβεβαιώνει το διαρκές ενδιαφέρον –μελετητών και αναγνωστών– για τη λακωνική πολιτεία, η οποία μάλιστα εμφανίστηκε πρόσφατα ξανά στο προσκήνιο της διεθνούς επικαιρότητας, χάρη στον ισραηλινό πρωθυπουργό: πρόσφατα, σε ένα οικονομικό συνέδριο στο Τελ Αβίβ, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου δεσμεύθηκε ότι το Ισραήλ θα γίνει σύντομα μια «υπερΣπάρτη».

Προφανώς ο ισραηλινός πρωθυπουργός είχε κατά νου την αδιαμφισβήτητη και εξαιρετική στρατιωτική ισχύ της Σπάρτης, παρά το μικρό της  μέγεθος και τον μικρό πληθυσμό της. «Κάτι σαν το Ισραήλ πρέπει να σκέφτηκε ο ισραηλινός πρωθυπουργός, ένα μικρό κράτος που βρίσκεται σε διαρκή πόλεμο (και κερδίζει) με ένα πλήθος πολύ μεγαλύτερων γειτόνων», σχολιάζει σε άρθρο του στη Repubblica ο Μαουρίτσιο Μπετίνι, καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σιένα. Σύμφωνα, όμως, με τον ιταλό πανεπιστημιακό, ο παραλληλισμός του Νετανιάχου στην πραγματικότητα θα μπορούσε να είναι ακόμη πιο δυσοίωνος από όσο φαίνεται αρχικά.

Το πρώτο βήμα της Σπάρτης προς την παντοδυναμία ήταν η κατάληψη της όμορης Μεσσηνίας. Μέσω αυτής οι σπαρτιάτες γαιοκτήμονες απέκτησαν τεράστιες εκτάσεις γης, τις οποίες στη συνέχεια θα καλλιεργούσαν οι αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής, που στο μεταξύ είχαν γίνει  σκλάβοι. «Ο νοών νοείτω», αρκείται να σχολιάσει ο Μπετίνι.

Οσο για το πολιτικό σύστημα της Σπάρτης, «τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από τη δημοκρατική Αθήνα», γράφει. Ολη την εξουσία στην αρχαία Σπάρτη την κατείχαν οι Ομοιοι, οι οποίοι ήταν οι μόνοι αρμόδιοι για την πολιτική και τον πόλεμο. Υπήρχαν επίσης οι Περίοικοι, ελεύθεροι κάτοικοι της λακωνικής και μεσσηνικής υπαίθρου, που ασχολούνταν με τη γεωργία και το εμπόριο και διέθεταν δική τους γη, αλλά όχι ουσιαστικά πολιτικά δικαιώματα. Η κατώτερη και πολυπληθέστερη κοινωνική ομάδα ήταν οι Είλωτες, οι οποίοι όχι μόνο λογίζονταν ως περιουσία της πόλης και εργάζονταν διαρκώς για τους αφεντάδες τους, καλλιεργώντας τη γη και εκτρέφοντας ζώα, αλλά αντιμετωπίζονταν και με απάνθρωπη σκληρότητα.

Ο Μπετίνι σημειώνει ενδεικτικά στις θεσπισμένες τελετές ενηλικίωσής τους οι νεαροί Σπαρτιάτες επιδίδονταν, μεταξύ άλλων, σε ένα «πραγματικό κυνήγι του είλωτα», όπως γράφει χαρακτηριστικά, αναφερόμενος στον θεσμό της «κρυπτείας»: Εφηβοι Σπαρτιάτες έστηναν ενέδρες και εξαπέλυαν επιδρομές κατά τη διάρκεια της νύχτας εναντίον ειλώτων, τόσο για να εκπαιδεύονται στη θανάτωση όσο και για να απαλλάσσουν την πολιτεία τους από δυνάμει επικίνδυνα επαναστατικά στοιχεία. «Είναι προφανές ότι αυτός ο θεσμός, ειδικότερα, καθιστά τη σύγκριση μεταξύ Ισραήλ και Σπάρτης ακόμη πιο ζοφερή», σημειώνει ο ιταλός ειδικός.

Ζήτημα, όμως, αποτελεί επίσης –όχι μόνο όσον αφορά το Ισραήλ του Νετανιάχου, αλλά και τις ΗΠΑ του Τραμπ– το γεγονός πως «η Σπάρτη δεν ήταν απλώς ένας τεράστιος στρατώνας. Ηταν επίσης μια πόλη που, σε αντίθεση με την Αθήνα, συνέβαλε ελάχιστα ή και καθόλου στον πολιτισμό. Στην εκλεπτυσμένη ευγλωττία της αντιπάλου της αντιπαρέθετε μια ακατέργαστη και στεγνή γλώσσα. Δεν παρήγαγε φιλοσόφους, μόνο ελάχιστους ποιητές, και μάλιστα μόνο στην αρχή της εξέλιξής της. Η σωτηρία μπορεί να έρθει, όχι από τη Σπάρτη, αλλά από την Αθήνα», καταλήγει ο Μαουρίτσιο Μπετίνι.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News