Στο βιβλίο της «The Chair», η ιστορικός του design Γκέιλεν Κραντς γράφει ότι, σύμφωνα με σημαντικές ενδείξεις, «όλα τα καθίσματα είναι επιβλαβή». Φυσικά, όχι όλα τα καθίσματα, αφού για τα άτομα που χρησιμοποιούν αναπηρικά αμαξίδια, έχει αναπτυχθεί μια κομψή και κατάλληλη τεχνολογία.

Το να κάθεσαι, αυτό καθαυτό, δεν είναι ένοχο. Ομως οποιαδήποτε αμετάβλητη, επαναλαμβανόμενη κίνηση, ή στάση, δεν επιτρέπει στο σώμα τις αλλαγές που του είναι απαραίτητες. Η Κραντς, γράφοντας κυρίως για ένα κοινό αναγνωστών σε βιομηχανικές και επομένως καθιστικές κοινωνίες, είναι μία από τους πολλούς ερευνητές που εδώ και δεκαετίες υποστηρίζουν ότι οι καρέκλες είναι μια σημαντική αιτία πόνου και δυσλειτουργίας.

Το κάθισμα επί ώρες μπορεί να αποδυναμώσει το μυϊκό σύστημα της πλάτης και του κορμού, να κάνει τα νεύρα να πιαστούν και να περιορίσει τη ροή του αίματος, που είναι απαραίτητη στο σώμα για μέγιστη ενέργεια και προσοχή, γράφει στον Guardian η Σάρα Χέντρεν. Και συμπληρώνει ότι το σώμα των περισσότερων ανθρώπων, σε μεγάλο βαθμό, είναι ακατάλληλο για παρατεταμένα διαστήματα σε αυτές τις κατασκευές.

Σύμφωνα πάντα με πληροφορίες από το βιβλίο της Κραντς, η Χέντρεν σημειώνει ότι υπάρχουν εκτεταμένες έρευνες που δείχνουν ότι το συνεχές κάθισμα σε καρέκλα συσχετίζεται με «πόνους στην πλάτη κάθε είδους, κόπωση, κιρσούς, άγχος και προβλήματα με το διάφραγμα, την κυκλοφορία, την πέψη, και τη γενική ανάπτυξη του σώματος», ενώ υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι οι αποκλειστικά καθιστικές εργασίες –όπως η οδήγηση λεωφορείου και περονοφόρου ανυψωτικού, όπου τα σώματα είναι κυριολεκτικά δεμένα στα καθίσματα– είναι τόσο επιβλαβείς ώστε μπορούν να μειώσουν το προσδόκιμο ζωής.

Για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, ο κανόνας για ένα σώμα ήταν ένας συνδυασμός στάσεων. Το βαθύ κάθισμα με λυγισμένα τα γόνατα ήταν μια φυσική στάση, όπως επίσης το κάθισμα για καθημερινές εργασίες, ενώ και το ξάπλωμα ήταν μια συνηθισμένη στάση για φαγητό σε ορισμένους αρχαίους πολιτισμούς. Γιατί λοιπόν τόσο πολλοί σύγχρονοι πολιτισμοί επιμένουν στο κάθισμα σε καρέκλες;

Η Κραντς μας υπενθυμίζει ότι η λειτουργία της καρέκλας είναι μόνο ένα κομμάτι της ιστορίας. Το υπόλοιπα είναι ο πολιτισμός, οι κληρονομημένες και μερικές φορές αυθαίρετες συνήθειες που συνεχίζονται ως κοινή πρακτική. «Η βιολογία, η φυσιολογία και η ανατομία έχουν λιγότερη σχέση με τις καρέκλες μας από τους Φαραώ, τους βασιλιάδες και τα στελέχη των επιχειρήσεων», γράφει η Κραντς.

Ο αρχαίος «κλισμός» ήταν ένα κάθισμα με καμπυλωτή πλάτη και καμπυλωτά πόδια, πιο απλό από τον θρόνο, αλλά σαφώς ανώτερο από τον ευτελέστερο δίφρο (σκαμνάκι). Επιτρέποντας στο σώμα να βρίσκεται πιο ψηλά και να ξεχωρίζει από τους άλλους ανθρώπους, εξελίχθηκε σε τρόπο αναγνώρισης της ισχύος ενός ατόμου. Τα πρώτα γνωστά μοντέλα του κλισμού χρονολογούνται στην αρχαία Αίγυπτο και τη ΝΑ Ευρώπη, γράφει η Σάρα Χέντρεν, συγγραφέας του βιβλίου «What Can a Body Do?: How We Meet the Built World».

Η χρήση του κλισμού ως έκφραση εξουσίας συνεχίστηκε σε ολόκληρο τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση και ο συμβολισμός του εξακολουθεί να ζει σε πολλούς σύγχρονους τίτλους ηγεσίας. Το να κάθεται κάποιος, για παράδειγμα, στην καθορισμένη «καρέκλα του σκηνοθέτη» στα γυρίσματα μιας ταινίας, σημαίνει ότι κατέχει μια συγκεκριμένη θέση εξουσίας.

Στους αιώνες πριν από την εκβιομηχάνιση της Δύσης, τα σκαμπό ή τα παγκάκια ήταν συνηθισμένα οικιακά έπιπλα, ενώ οι καρέκλες ήταν αντικείμενα για ειδικές περιστάσεις, συνήθως αποκλειστικά στην ιδιοκτησία των πλούσιων και ισχυρών. Η εποχή της μαζικής παραγωγής τον 19ο αιώνα, και οι ραγδαίες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που τη συνόδευσαν, έφεραν για πρώτη φορά καρέκλες στην καθημερινή ζωή όλων. Οι βιομηχανικές εργασίες απαιτούσαν καθιστή στάση και η υψηλή ζήτηση για καρέκλες, που δημιούργησαν, τις έκανε διαθέσιμες και προσιτές στη μεσαία τάξη στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Εκτοτε η κουλτούρα της καρέκλας και του τραπεζιού εδραιώθηκε σε πολλά μέρη του κόσμου. Οι σύγχρονοι σχεδιαστές εσωτερικών χώρων έχουν τον δικό τους ρόλο στη διαιώνισή της, επαναπροσδιορίζοντας τη φόρμα και την αισθητική της καρέκλας, αν και όχι απαραίτητα την εργονομία της. Οι καρέκλες είναι τετράποδα κατασκευάσματα με ανατομική πλάτη και κάθισμα, οικεία στον άνθρωπο επειδή στέκονται σχεδόν όπως τα ζώα, καλώντας τον να καθίσει. Η Κραντς σημειώνει ότι απευθύνονται στον άνθρωπο, και ίσως ειδικά στους designers, με αυτό το μείγμα του «αρχιτεκτονικού και ανθρωπόμορφου»: είναι δομικά ενδιαφέρουσες και συνηχούν με το σώμα.

Αλλά, ενώ μας θυμίζουν την ανθρώπινη μορφή, οι καρέκλες σπάνια την υποστηρίζουν πραγματικά. Για παράδειγμα, πολλά σχέδια διαθέτουν μεγάλα, μαλακά μαξιλάρια που κάνουν τις καρέκλες να φαίνονται άνετες, στην πραγματικότητα, όμως, αυτή η αισθητική δεν είναι εργονομική: σε μια τέτοια καρέκλα, τα οστά δεν έρχονται σε επαφή με μια σταθερή επιφάνεια, οπότε το βάρος του σώματος πέφτει αναγκαστικά στη σάρκα των άκρων και τους μηρούς.

Πώς μπορεί μια όμορφη καρέκλα με μαξιλάρια, που φωνάζει «είμαι άνετη» να είναι τόσο ακατάλληλη για τα περισσότερα σώματα; Η πραγματική επιστήμη της εργονομίας, υποστηρίζει η Κραντς, θα πρέπει να κατευθύνει τους designers να σχεδιάζουν καρέκλες που υποστηρίζουν το σώμα και επιτρέπουν την ανάγκη του για κίνηση, και δεν θα το αναγκάζει σε ακινησία, καθίσματα με γωνία προς τα κάτω και μπροστά, για παράδειγμα, και μια βάση αρκετά ευέλικτη για να μπορεί ο καθήμενος να μετατοπίζει το σωματικό του βάρος από το ένα πόδι στο άλλο. Αυτές οι αρχές, όμως, αγνοούνται συνήθως, για χάρη της μόδας και της φθηνής κατασκευής.

Φυσικά, έχουν γίνει πολλές προσπάθειες από σχεδιαστές να επανεφεύρουν το κάθισμα. Υπάρχουν καθίσματα στα οποία γονατίζεις, μπάλες που αναπηδούν, σκαμπό με καμπύλο κάθισμα, που συγκρατούν το σώμα ενθαρρύνοντας τις κινήσεις. Υπάρχουν καρέκλες με ευέλικτο design, όπως η  καρέκλα φαγητού για παιδιά Tripp Trapp, που δημιουργήθηκε το 1972 από τον νορβηγό designer Πέτερ Οπσβικ. Είναι μια ιδιοφυής καρέκλα που «μεγαλώνει» μαζί με το παιδί, καθώς το ύψος και το βάθος στις έδρες καθίσματος και ποδιών ρυθμίζονται, εξασφαλίζοντας εργονομική θέση και ελευθερία κινήσεων.

Ορισμένες εταιρείες, εξάλλου, έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούν «γραφεία ορθίων», τα οποία επιτρέπουν στους εργαζομένους να αλλάζουν συνεχώς θέση και στάση. Αλλά στο μέσο εστιατόριο, σε μια συνηθισμένη σχολική τάξη, σε τρένα, λεωφορεία και αεροπλάνα, τα καθίσματα δεν έχουν σχέση με την πραγματική άνεση.

Βέβαια, δεν είναι μόνο οι καρέκλες κακά σχεδιασμένες. Ομοίως, πάρα πολλά από τα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά από επαγγελματίες του βιομηχανικού σχεδιασμού δεν δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετούν το σώμα μας. Στην πραγματικότητα σχεδιάστηκαν για να είναι άφθονα, ασυνήθιστα και φθηνά, αλλά όχι απαραίτητα χρήσιμα, ένα είδος «do-it-yourself φόνου», όπως πολύ χαρακτηριστικά περιέγραψε το κακό design ο Βίκτορ Πάπανεκ, ανθρωπολόγος, ακτιβιστής και ένας από τους πρωτοπόρους και πιο επιδραστικούς βιομηχανικούς σχεδιαστές του 20ού  αιώνα, που άσκησε έντονη κριτική στον καταναλωτισμό.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News