«Ο στόχος μου για το 2019 είναι να λέω στον αέρα πράγματα που λέω εκτός αέρα», είχε πει ο Πίτερ Χέσγκεθ, λίγο πριν αποκαλύψει κάτι για τον εαυτό του που έβαλε φωτιά στο Διαδίκτυο.
Τότε ο Χέσγκεθ ήταν απλώς ένας ακόμη παρουσιαστής του αμερικανικού Fox Νews με κάποιες… αμφιλεγόμενες απόψεις. Μέχρι που είπε: «Δεν νομίζω πως έχω πλύνει τα χέρια μου εδώ και δέκα χρόνια». Αυτό ήταν αρκετό για να γραφτούν δεκάδες άρθρα με θέμα τι συμβαίνει στα χέρια σου αν έχει περάσει πάνω από μια δεκαετία από την τελευταία φορά που ήρθαν σε επαφή με το σαπούνι.
Δυστυχώς, ο Χέσγκεθ δεν είναι μόνος του στο κλαμπ με τους επωνύμους που είναι «αλλεργικοί» στο πλύσιμο των χεριών. Για την ακρίβεια, έχει πολύ καλή παρέα την Τζένιφερ Λόρενς που, πριν από πέντε χρόνια, είχε εκμυστηρευτεί πως σπάνια πλένει τα χέρια της αφότου πάει στην τουαλέτα. (Και οι δυο τους, αργότερα, δήλωσαν πως αστειεύονταν).
Παρότι τα δέκα χρόνια πρέπει να είναι κάποιου είδους ρεκόρ, τουλάχιστον για τον 21ο αιώνα, δεν χρειάζεται κανείς να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός για να καταλάβει ότι αρκετός κόσμος δεν πλένει όσο συχνά θα έπρεπε τα χέρια του.
Μια μελέτη του 2015 κατέγραψε ότι μόνο το 26,2% των επισκέψεων στην τουαλέτα παγκοσμίως ολοκληρώνεται με τον καθαρισμό των χεριών με σαπούνι.
«Φαίνεται μία τόσο απλή συνήθεια», λέει στο BBC ο Ρόμπερτ Αουγκνέρ, ειδικός στα θέματα υγιεινής, «αλλά προσπαθούμε να κάνουμε τους ανθρώπους να πλένουν τα χέρια τους πιο συχνά εδώ και 25 χρόνια και τα ποσοστά παραμένουν εξαιρετικά χαμηλά».
Βέβαια, τα χαμηλά ποσοστά μπορούν, μόνο εν μέρει, να αποδοθούν στις ελλείψεις σαπουνιού και εγκαταστάσεων υγιεινής στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές του κόσμου. Και πάλι, όμως, ακόμη και σε χώρες του δυτικού πολιτισμού, όπου το σαπούνι και τα αντισηπτικά ρέουν άφθονα, μόνο το 50% των πολιτών τα χρησιμοποιούν αφότου επισκεφθούν την τουαλέτα.
Το πλύσιμο των χεριών θεωρείται μία από τις πιο σωτήριες συνήθειες στην ιστορία της ανθρωπότητας και αποδεδειγμένα προσφέρει στο άτομο σημαντική προστασία από τις αναπνευστικές νόσους.
Γιατί, λοιπόν, κάποιοι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να κινήσουν Γη και ουρανό, εν μέσω της πανδημίας, για να αγοράσουν αντισηπτικό, ενώ άλλοι ούτε καν ακολουθούν βασικούς κανόνες υγιεινής;
Σύμφωνα με την επιστήμη, το κατά πόσο κανείς πλένει ή όχι τα χέρια του συνδέεται με αρκετούς, ψυχολογικούς και μη παράγοντες, πέρα από την απλή τεμπελιά.
Μπορεί στην εποχή του κορονοϊού και της καραντίνας η αισιοδοξία να ενθαρρύνεται, όμως όσον αφορά την προσωπική υγιεινή, η αισιοδοξία δεν θα έπρεπε να είναι τόσο… ευπρόσδεκτη. Συγκεκριμένα, η παράλογη αισιοδοξία, δηλαδή η πεποίθηση ότι δυσάρεστες καταστάσεις, όπως ένα έμφραγμα ή ένα διαζύγιο, θα συμβούν σε άλλους ανθρώπους, αλλά όχι σε εμένα, χαρακτηρίζει πολλά άτομα.
Ετσι, εκείνοι που τείνουν να είναι υπερβολικά αισιόδοξοι, πολλές φορές πλένουν τα χέρια τους λιγότερο συχνά. Τουλάχιστον σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε ένα πείραμα που διεξήχθη σε πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, κατά τη διάρκεια της επιδημίας της γρίπης των χοίρων, το 2009.
Παράλληλα, τα άτομα που ένιωθαν ότι έχουν μεγαλύτερο έλεγχο στην πορεία της ζωής τους, έκαναν το αντίθετο.
Η σημασία της ψυχολογίας, όσον αφορά τις συνήθειες καθαριότητας, γίνεται εμφανής και στις μεγάλες διαφορές που παρουσιάζονται στις κουλτούρες του κόσμου.
Οταν γάλλοι ερευνητές ρώτησαν 64.002 ανθρώπους από 63 χώρες, κατά πόσο πλένουν ενστικτωδώς τα χέρια τους με σαπούνι αφότου βγουν από την τουαλέτα, λιγότεροι από τους μισούς Κινέζους, Ιάπωνες, Ολλανδούς και Νοτιοκορεάτες απάντησαν καταφατικά, σε αντίθεση με το 97% των Σαουδάραβων.
Πέρα από το πλαίσιο των κρατών, οι μελέτες σταθερά δείχνουν ότι οι γυναίκες πλένουν πιο συχνά τα χέρια τους, σε σχέση με τους άντρες. Μιας και ο άνθρωπος λατρεύει να μιμείται, η συμπεριφορά του διαμορφώνεται από τη συμπεριφορά των άλλων και από τη στιγμή που τα δύο φύλα συνήθως χρησιμοποιούν διαφορετικές τουαλέτες, τότε ίσως το κάθε φύλλο έχει δημιουργήσει τους δικούς του, άγραφους, κανόνες.
Τέλος, ο πιο σημαντικός παράγοντας, σχετικά με τους ανθρώπους και τη συχνότητα με την οποία πλένουν τα χέρια τους, ίσως να είναι και ο πιο απλός: η αηδία που αισθάνονται απέναντι σε κάτι που θεωρούν βρώμικο, ακόμα και όταν αυτό δεν είναι. Για αυτόν τον λόγο, το κατά πόσο κάποιος θα επιλέξει να πλύνει τα χέρια του εξαρτάται πολύ λιγότερο από τις γνώσεις του στον τομέα της υγιεινής και περισσότερο από το αίσθημα αποστροφής που έχει μέσα του.
Αρα, τι μπορεί να γίνει για να αλλάξουν τις συνήθειες τους εκατομμύρια άνθρωποι;
Ενα από τα θετικά που έχουν προκύψει από την πανδημία της Covid-19, είναι ότι έχει ξεκινήσει η μεγαλύτερη καμπάνια υπέρ του πλυσίματος των χεριών στην Ιστορία. Δεκάδες σελέμπριτι έχουν προσπαθήσει να μας μάθουν πώς να καθαρίζουμε σωστά –για 20 δευτερόλεπτα– τα χέρια μας και ακόμη περισσότερα ιντερνετικά μιμίδια έχουν κάνει την εμφάνισή τους.
Το κατά πόσο αυτές οι πρωτοβουλίες έχουν πιάσει τόπο θα το μάθουμε στο μέλλον, αλλά η Ιστορία δείχνει ότι υπάρχει ένας πιο αποτελεσματικός τρόπος από τα σποτάκια των επωνύμων: οι εικόνες που ξυπνούν αισθήματα αηδίας και ωθούν το άτομο να καθαρίσει τα χέρια του.
Σίγουρα, ο κορονοϊός έχει κάνει, ή καλύτερα αναγκάσει, πολύ περισσότερους ανθρώπους να ασχοληθούν με την προσωπική τους υγιεινή, αλλά το μεγάλο στοίχημα είναι πώς θα διαμορφωθεί η συμπεριφορά τους όταν έρθει, επιτέλους, η «επιστροφή στην κανονικότητα».
Και φυσικά, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι κανένας άλλος επώνυμος δεν πρόκειται να καυχηθεί για το πόσο σπάνια πλένει τα χέρια του.