Την περασμένη Δευτέρα, οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης επέλεξαν τον πρόεδρό τους: επικεφαλής του Eurogroup για τα επόμενα δυόμισι χρόνια θα είναι (ξανά) ο υπουργός Οικονομικών της Ιρλανδίας Πασκάλ Ντόνoχιου, ο οποίος κατέχει το εν λόγω αξίωμα από τον Ιούλιο του 2020 και έχει ήδη ολοκληρώσει δύο θητείες.
Σχολιάζοντας την τρίτη συνεχόμενη επανεκλογή του, ο Φεντερίκο Φουμπίνι, οικονομικός σχολιαστής της Corriere della Sera, σημειώνει καταρχάς πως καταδεικνύει το έλλειμμα ηγεσίας, καθώς και ενός στρατηγικού οράματος στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Επιπλέον, όμως, τη χαρακτηρίζει σκανδαλώδη.
«Δεν υπάρχει τίποτα το ατιμωτικό σε προσωπικό επίπεδο [όσον αφορά τον Ντόνοχιου]. Το σκάνδαλο της επανεκλογής του είναι κατά βάση πολιτικό και οικονομικό, ενώ πλέον συνδέεται και με την επιδίωξη του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να υποτάξει την ευρωζώνη και ολόκληρη την ΕΕ» γράφει ο ιταλός δημοσιογράφος. Σε τι ακριβώς αναφέρεται;
«Στην πραγματικότητα, ο Ντόνοχιου δεν είναι μόνο ένας από τους υπεύθυνους μιας από τις πιο κραυγαλέες […] επιχειρήσεις φοροαποφυγής (η οποία συνεχίζεται ακόμη) για τις μεγαλύτερες αμερικανικές πολυεθνικές, σε βάρος και των ευρωπαίων φορολογουμένων. Με αυτόν τον τρόπο ο Ντόνοχιου συμβάλλει επίσης με την κυβέρνησή του στην αλλαγή των εμπορικών ισορροπιών μεταξύ της ΕΕ και των Ηνωμένων Πολιτειών, με τρόπο που τροφοδοτεί την εχθρότητα του Τραμπ και μας εκθέτει ακόμη περισσότερο στον κίνδυνο αντιποίνων με τη μορφή δασμών» εξηγεί ο Φουμπίνι.
Χαρακτηρίζοντας την επανεκλογή του ιρλανδού υπουργού Οικονομικών στην προεδρία του Eurogroup ως «πράξη αυτοτραυματισμού» από πλευράς της ΕΕ, σημειώνει πως είναι «σαν να εκλέχθηκε ένας Δούρειος Ιππος του τραμπισμού, όχι σε ιδεολογικό επίπεδο, αλλά ως προς τους στόχους που επιδιώκει να πετύχει ο πρόεδρος των ΗΠΑ: την αποδόμηση κάθε προσπάθειας να υποχρεωθούν οι ολιγάρχες των Big Tech και των Big Pharma να πληρώνουν (σχεδόν) κανονικά τους φόρους τους, την αποδυνάμωση οποιασδήποτε μορφής ευρωπαϊκής κυριαρχίας, την επιβολή της δικής του βούλησης».
Οπως συνοψίζει ο ιταλός ειδικός, είναι γνωστό ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια η Ιρλανδία λειτουργούσε ως κόμβος για μεγάλης κλίμακας φοροαποφυγή μέσω εργαλείων όπως το περιβόητο «Double Irish with Dutch Sandwich», ένας μηχανισμός που έως το 2020 επέτρεπε στις όποιες πολυεθνικές με έδρα στην Ιρλανδία να μην πληρώνουν σχεδόν καθόλου φόρους επί των κερδών τους στην Ευρώπη, στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή, μέσω ενδο-ομιλικών και τριγωνικών συναλλαγών με την Ολλανδία και με φορολογικούς παραδείσους όπως οι Βερμούδες. Δεν ακούγεται συχνά ότι μέσα σε είκοσι χρόνια, έως το 2018, οι ομάδες που επωφελήθηκαν από το «Double Irish» διοχέτευσαν από 1,2 έως και 1,4 τρισ. δολάρια σε φορολογικούς παραδείσους.
«Περασμένα ξεχασμένα, Θα μπορούσε κανείς να πει κάποιος. Το «Double Irish» ήταν τόσο προκλητικό και ακραίο που η κυβέρνηση του Δουβλίνου αναγκάστηκε να το καταργήσει πλήρως το 2020 και πλέον δεν καταφεύγει σε αθέμιτες πρακτικές» σημειώνει ο Φεντερίκο Φουμπίνι – αν και αντιμετωπίζει τον εν λόγω ισχυρισμό με μεγάλη δυσπιστία.
Τα δημόσια έσοδα του Δουβλίνου
Σύμφωνα με την Corriere, σήμερα οι φόροι που καταβάλλουν μόνο τρεις αμερικανικές πολυεθνικές, η Microsoft, η Apple και η Pfizer, αντιστοιχούν σχεδόν στο 40% όλων των δημόσιων εσόδων του Δουβλίνου από εταιρικούς φόρους και στο 12% των συνολικών φορολογικών εσόδων της χώρας. «Πρόκειται για έναν πολύ εύθραυστο ισολογισμό. Αρκεί ένας από αυτούς τους ομίλους να μεταφέρει το γραφείο διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων από την Ιρλανδία στη Μάλτα ή στην Κύπρο, για να καταστρέψει τα δημοσιονομικά της χώρας […] Τι θα μπορούσε να ωθήσει μια κυβέρνηση να βρεθεί σε μια τέτοια κατάσταση;», διερωτάται ο ιταλός οικονομικός σχολιαστής.
Πάντα κατά τη γνώμη του, το ότι κάτι δεν πάει καλά φαίνεται και από το ισοζύγιο πληρωμών της Ιρλανδίας, όπως διαμορφώνεται από τα στοιχεία του Eurosystem (τη νομισματική αρχή της ζώνης του ευρώ). «Επειδή είναι ανώμαλο. Ολοένα πιο ανώμαλο, ακόμη και μετά την επίσημη κατάργηση του “Double Irish”», γράφει. Αναφέρεται ενδεικτικά στην πώληση υπηρεσιών που σχετίζονται με τον τομέα των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ICT): η Ιρλανδία έχει πλεόνασμα (πουλάει περισσότερα από όσα αγοράζει), το οποίο αυξήθηκε ανά τα χρόνια ως εξής:
2013 συν 34 δισ. ευρώ
2019 (τελευταίο έτος χρήσης του «Double Irish»), συν 117 δισ. ευρώ
2023 συν 215 δισ. ευρώ
2024 συν 253 δισ. ευρώ
«Με μια πρώτη ματιά, δεν βγάζει νόημα. Αναλογικά με το μέγεθος της οικονομίας –μόνο αυτό το πλεόνασμα αξίζει το 55% του ιρλανδικού ακαθάριστου προϊόντος– είναι σαν η Ιταλία να είχε πλεόνασμα 1,15 τρισ. σε ένα μόνο πεδίο του εμπορικού της ισοζυγίου ή σαν η Γερμανία να είχε πλεόνασμα δύο τρισ., πάντα σε ένα πεδίο», σημειώνει ο Φουμπίνι, προσθέτοντας πως στην πραγματικότητα το εμπορικό ισοζύγιο της Ιταλίας και της Γερμανίας στον τομέα των ICT είναι ελλειμματικό κατά επτά και δέκα δισ. αντίστοιχα.
Τέλη πνευματικής ιδιοκτησίας
Στην εκτενή ανάλυσή του ο ιταλός δημοσιογράφος επικαλείται και ένα άλλο πεδίο του ιρλανδικού ισολογισμού, εκείνο που σχετίζεται με τα λεγόμενα «τέλη για χρήση πνευματικής ιδιοκτησίας». Αυτό που είναι ασυνήθιστο στην προκειμένη είναι τα ελλείμματα της Ιρλανδίας και η αδιάλειπτη, σταδιακή αύξησή τους, ειδικά μετά την κατάργηση του «Double Irish» το 2020:
2013 μείον 27 δισ. ευρώ
2019 μείον 75 δισ. ευρώ
2023 μείον 126 δισ. ευρώ
2024 μείον 152 δισ. ευρώ
Ο «Μεγάλος Ομορφος Νόμος για τον Προϋπολογισμό»
Πρακτικά, η Ιρλανδία πληρώνει κάθε χρόνο για δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε μια χούφτα αμερικανικές εταιρείες, όχι πολύ λιγότερα από το 50% του ΑΕΠ της. Οι αντίστοιχοι αριθμοί των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών οικονομιών, της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, είναι εκατοντάδες ή δεκάδες φορές μικρότεροι. Ακόμα και ο αντίστοιχος αριθμός ολόκληρης της ευρωζώνης, η οποία είναι 25 φορές μεγαλύτερη από την Ιρλανδία, είναι μικρότερος.
«Είναι δυνατόν; Ναι, είναι», σχολιάζει ο Φουμπίνι. «Επειδή αντί για το Double Irish, το Δουβλίνο έχει εισαγάγει ένα σύστημα εξίσου αποτελεσματικό, το οποίο συνδυάζει και συμπληρώνει τις φορολογικές μεταρρυθμίσεις του Ντόναλντ Τραμπ. Ακριβώς αυτές που μόλις ενισχύθηκαν και επεκτάθηκαν με τον Μεγάλο Ομορφο Νόμο για τον Προϋπολογισμό που υπέγραψε πριν από τρεις ημέρες ο μεγιστάνας. Τα δύο πράγματα πάνε πακέτο, το ένα δεν μπορεί να γίνει κατανοητό χωρίς το άλλο. Και μαζί αδειάζουν και κατεδαφίζουν, όπως μόλις έκανε ο Τραμπ χωρίς καμία ευρωπαϊκή αντίδραση, τον “Παγκόσμιο Ελάχιστο Φόρο”, δηλαδή, τη μόνη προσπάθεια να υποχρεωθούν οι πολυεθνικές να καταβάλλουν κάποιον φόρο που δεν θα είναι εντελώς γελοίος», εξηγεί ο ιταλός αναλυτής.
Ο Τραμπ και το Σμαραγδένιο Νησί
Αυτό που έχει κατά νου ο Φουμπίνι το είχε εξηγήσει πριν από κάποια χρόνια, σε ακρόασή του στο Κογκρέσο, ο αμερικανός οικονομολόγος Μπραντ Σέτσερ, ανώτερος εταίρος στο Council on Foreign Relations: στο πλαίσιο της φορολογικής μεταρρύθμισης του Τραμπ το 2018 θεσπίστηκε ένας ευνοϊκός φορολογικός συντελεστής 10,5% για κέρδη που αποκτώνται στο εξωτερικό και σχετίζονται με στοιχεία όπως τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, ενώ υπάρχουν και άλλα παράθυρα, που επιτρέπουν στις πολυεθνικές να πληρώνουν ακόμη λιγότερα. Σήμερα το «Μεγάλο Ομορφο Νομοσχέδιο» του Τραμπ παρατείνει όλα αυτά έως το 2035.
Πρακτικά, αμερικανικοί όμιλοι όπως η Pfizer, η Apple, η Microsoft και πολλοί άλλοι πωλούν τα αγαθά και τις υπηρεσίες τους από την Ιρλανδία σε όλη την Ευρώπη, συχνά και στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή (εξ ου και τα τεράστια πλεονάσματα που παραθέτει ο Φουμπίνι στην ανάλυσή του). Αλλά οι ιρλανδικές θυγατρικές καταβάλλουν τεράστια ποσά για πνευματικά δικαιώματα στις μητρικές εταιρείες στην Αμερική, το ύψος των οποίων ορίζεται, μάλιστα, αυθαίρετα εντός κάθε ομίλου (εξ ου και τα τεράστια ελλείμματα όσον αφορά τα συγκεκριμένα στοιχεία στο ισοζύγιο πληρωμών του Δουβλίνου).
Εν ολίγοις, οι ιρλανδικές θυγατρικές αγοράζουν διπλώματα ευρεσιτεχνίας ή άλλα πνευματικά δικαιώματα σε υψηλή τιμή από τις μητρικές εταιρείες τους στις ΗΠΑ και στη συνέχεια πωλούν τα σχετικά προϊόντα/υπηρεσίες τους σε όλη την Ευρώπη και πέραν αυτής.
Μείωση της φορολογικής βάσης
Οσο για το τελικό αποτέλεσμα, οι ιρλανδικές θυγατρικές των αμερικανικών πολυεθνικών, μέσω αυτών των πληρωμών για πνευματικά δικαιώματα στις μητρικές εταιρείες μειώνουν τη φορολογική τους βάση, έτσι ώστε ο πραγματικός φορολογικός συντελεστής να πέφτει πολύ κάτω από το επίσημο 15%. Και οι μητρικές εταιρείες στις ΗΠΑ μειώνουν επίσης τη φορολογική βάση για αυτά τα έσοδα από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας χάρη στις φορολογικές μεταρρυθμίσεις του Τραμπ. «Υπέροχο», αρκείται να σχολιάσει ο Φουμπίνι.
Δεν παραλείπει να προσθέσει, όμως, πως «ο κύκλος εργασιών της Microsoft ή της Apple είναι τόσο τεράστιος, που ακόμη και ένας χαμηλός φόρος που καταβάλλουν, καλύπτει ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού της μικρής Ιρλανδίας». Οσον αφορά τις διαστάσεις του φαινομένου, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η Ιρλανδία έχει ξεπεράσει τις ΗΠΑ στις εξαγωγές ICT. «Και πλέον το Δουβλίνο, λειτουργώντας ως Δούρειος Ιππος του Τραμπ, κρατάει το τιμόνι του Eurogroup» καταλήγει ο Φεντερίκο Φουμπίνι στην Corriere.