Εκανε ποτέ ο Τζον Λένον σκέιτ; Επαιζε ο Τζίμι Χέντριξ ακορντεόν; Υψωσε ποτέ η Λαίδη Νταϊάνα το μεσαίο δάχτυλο; Μπαίνουν οι καρέκλες σε τροχιά; Υπάρχουν μαύρα λιοντάρια; Ναι, αν πιστέψει κανείς τις φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν τη χρονιά που πέρασε και έγιναν viral στα social media – από το Facebook έως το Twitter. Και τις πίστεψαν πολλοί.
Οι φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν και αναπαρήχθησαν ως αληθινές στο Διαδίκτυο είναι χαρακτηριστικές του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο: μέσα από την οθόνη του υπολογιστή, της ταμπλέτας ή του «έξυπνου» – τι ειρωνεία εδώ – κινητού τηλεφώνου. Οι εικόνες «καταναλώνονται» άκριτα και θεωρούνται αληθινές ειδικά αν αναπαραχθούν από περισσότερους – ένας φαύλος κύκλος δηλαδή.
Η πραγματικότητα, βέβαια, είναι πολύ συχνά διαφορετική. Αλλά και εξίσου ενδιαφέρουσα: γιατί πίσω από κάθε φωτομοντάζ κρύβεται μια αληθινή ιστορία.
Ο Τσαρλς Μάνσον μωρό. Εγινε viral καθώς θυμίζει ότι ακόμα και ένα τέρας όπως ο δολοφόνος της Σάρον Τέιτ και του μωρού της, υπήρξε και αυτός κάποτε αθώο παιδάκι. Ο Τζεφ Γκούιν, όμως, συγγραφέας της βιογραφίας του μανιακού δολοφόνου αποκλείει κατηγορηματικά να είναι αυτός στη φωτογραφία.
Αρκούδα κυνηγάει φωτογράφους του National Geographic. Πολύ αστείο και δραματικό για να γίνει αμέσως αγαπημένη φωτογραφία των social media. Πρόκειται για φωτομοντάζ, όπως διαβεβαίωσε ο κοκκινομάλης της παρέας.
Σύμφωνα με τον λογαριασμό Old Pics Archive πρόκειται για μαγικό κόλπο που δεν πήγε καλά. Η αλήθεια είναι διαφορετική και πολύ πιο ενδιαφέρουσα. Η γυναίκα που κρατάει το τσεκούρι είναι η Κίτι Γουέστ, γνωστή και ως Ευαντζελίν, το Κορίτσι Στρείδι. Η Κίτι ήταν χορεύτρια του μπουρλέσκ, πολύ διάσημη στη Νέα Ορλεάνη της δεκαετίας του 1940. Ένα βράδυ του 1949, μια άλλη χορεύτρια, η Divena the Aqua Tease, κέρδισε πολύ μεγαλύτερο χειροκρότημα. Γιατί; Επειδή το νούμερό της περιελάμβανε υποβρύχιο στριπτίζ σε μια μπανιέρα γεμάτη νερό. Στη φωτογραφία φαίνεται η κατάληξη που είχε η μπανιέρα πάνω στη σκηνή.
Η πριγκίπισσα Νταϊάνα υψώνει το μεσαίο δάχτυλο. Φυσικά είναι μια σωσίας της σε μια φωτογραφία του περίφημου φαρσέρ Αλισον Τζάκσον. Ο βρετανός φωτογράφος συνηθίζει να βάζει σωσίες σε σκηνές αλληθοφανείς και να τους δίνει ένα φίλτρο ντοκουμέντου.
Διαφήμιση σοκ κατά των ναρκωτικών. Η φωτογραφία είναι του Μάρτιν Φέρκο και απεικονίζει την Αννα Γκούιμ, η οποία σχεδιάζει και κατασκευάζει κεραμικές κούκλες. Η τέχνη της επιβάλλει το ψήσιμο στον φούρνο. Κάποιος άγνωστος πρόσθεσε την επιγραφή ώστε να φαίνεται ότι πρόκειται για διαφήμιση κατά των ναρκωτικών.
Λος Αντζελες, Μάιος 1954. Η φωτογραφία είναι αληθινή και τραβήχτηκε σε παζάρι αυτοκινήτου στην Πόλη των Αγγέλων. Μόνο που η αυθεντική ήταν ασπρόμαυρη. Το χρώμα προστέθηκε από τον Ρικ Χόβικνγκ το 2006.
Καρέκλα σε τροχιά. Πρόκειται στην πραγματικότητα για διαφήμιση της Toshiba που χρονολογείται από το 2009.
Σπάνιος μαύρος λέοντας. Τόσο σπάνιος που υπάρχει μόνο στους υπολογιστές μας. Είναι ένα κανονικό λιοντάρι που έγινε μαύρο στο Photoshop.
Η Μαρία Κιουρί με τους δοκιμαστικούς της σωλήνες. Στην πραγματικότητα πρόκειται για την Σούζαν Μαρί Φρόντσακ, ηθοποιό που υποδύθηκε την Μαρία Κιουρί στην θεατρική παραγωγή «Μάνια», όπως φώναζαν την Κιουρί όταν ήταν παιδί.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν υποδύεται τον τουρίστα για να κατασκοπεύσει τον Ρόναλντ Ρέιγκαν. Πολλοί -μεταξύ των οποίων και ο Πέτε Σόουζα, ο φωτογράφος του Λευκού Οίκου ο οποίος τράβηξε το στιγμιότυπο στην Κόκκινη Πλατεία το 1988- έχουν υποστηρίξει ότι ο τουρίστας πίσω από το παιδί που χαιρετάει ο αμερικανός πρόεδρος είναι ο Πούτιν, τότε κατάσκοπος της KGB. To 1988, όμως, ο Πούτιν υπηρετούσε στην Ανατολική Γερμανία. Πολλοί ειδικοί αποκλείουν να εικονίζεται αυτός.
Ο Χιθ Λέτζερ ως Τζόκερ περνάει πάνω από τον Μπάτμαν με σκέιτ, σε σκηνή που «κόπηκε» από τον «Μαύρο Ιππότη». Παλιό φωτομοντάζ, σκέιτ δεν υπήρξε ποτέ.
Γυναίκες υπέρ της ποταπαγόρευσης. Οχι στην πραγματικότητα, αλλά σε μια σκηνή από μια παλιά ταινία του Τόμας Εντισον. Στην ταμπέλα γράφει «χείλη που αγγίζουν το ποτό δεν θα αγγίξουν τα δικά μας».
«Ο Νταλί σχεδιάζει ένα πέος στο μέτωπο της Γκαλά και το υπογράφει ως Πικάσο». Στην πραγματικότητα είχε ζωγραφίσει έναν ήλιο – χωρίς υπογραφή.
Η πρώτη φωτογραφία της Γης που τραβήχτηκε από την Σελήνη. Ναι, πράγματι, ήταν στις 24 Δεκεμβρίου του 1968. Μόνο που το χρώμα μπήκε το 2013 από τους ειδικούς της NASA.
«Οι σκελετοί δύο ανθρώπων που θάφτηκαν ζωντανοί στη Νεβάδα το 1993». Πρόκειται για δύο σκελετούς από τη νεολιθική εποχή που βρέθηκαν κοντά στο Βαλντάρο, κοντά στη Μάντοβα της Ιταλίας το 2007. Είναι γνωστοί ως «Εραστές του Βαλντάρο».
Πιγκουίνοι τους οποίους έντυσαν για το κρύο. Ναι, αλλά λούτρινοι. Η φωτογραφία εμφανίστηκε στην ιστοσελίδα στο Facebook του Penguin Foundation.
Φάλαινα στη κανάλια της Βενετίας. Κι όμως, υπήρχαν κάποιοι που το πίστεψαν, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γεγονός ότι η Βενετία βυθίζεται. Οι φάλαινες όμως κολυμπούν σε πιο βαθιά νερά.
Τα πιο ψηλά βουνά της Γης από το διάστημα. Η εικόνα έχει δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου στον υπολογιστή από τον Κρίστοφ Χόρμαν το 2006.
Μηχανή ουίσκι τη δεκαετία του 1970. Σύμφωνα με το φωτογραφικό αρχείο του πρακτορείου Getty πρόκειται για ένα πρωτότυπο το οποίο παρουσίαστηκε σε μια έκθεση στο Λονδίνο τη δεκαετία του 1960. Δεν φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε ποτέ σε κάποιο γραφείο.
Το ολόγιομο φεγγάρι στην Αυστραλία. Αν και είναι προφανές ότι πρόκειται για φωτομοντάζ, τα retweet ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο.
Ζεύγος πουλιών gufi–ewok. Δεν υπάρχουν στη φύση μαλλιαρά πουλιά. Το φωντομοντάζ είναι της Μαρίνας Γιαμκόφσκαγια.
Το τέλειο σώμα το 1955, σύμφωνα με το Time. Η φωτογραφία όμως τραβήχτηκε το 2004 και απεικονίζει την ηθοποιό των ταινιών πορνό Αρια Τζοβάνι.
Χιθ Λέτζερ και Τζακ Νίκολσον ποζάρουν ως τζόκερ. Δεν πρόκειται για πραγματικούς ανθρώπους αλλά για φιγούρες.
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ υψώνει το μεσαίο δάχτυλο. Η πραγματική φωτογραφία είναι αυτή δεξιά και απεικονίζει τον Κινγκ να κάνει το σήμα της νίκης μετά την υπερψήφιση από τη Γερουσία του Νόμου για τα Πολιτικά Δικαιώματα (1964).
Η Πάρις Χίλτον με μπλούζα που γράφει «σταματήστε να είστε φτωχοί». Στην πραγματικότητα η μπλούζα έγραφε «Σταματήστε να είστε απογοητευμένοι».
Καρχαρίας μεγαλόδοντας το 1942. Υπήρχε πριν από εκατομμύρια χρόνια και μπορούσε να έχει μήκος 20 μέτρα. Στη φωτογραφία υποτίθεται ότι εικονίζεται ένα τέτοιο πλάσμα κοντά σε ένα γερμανικό υποβρύχιο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Φυσικά δεν είναι αλήθεια.
Σύννεφο σε σχήμα δράκου. Δεν είναι έργο της μητέρας φύσης αλλά του Photoshop.
Εφημερίδα που παρουσιάζει τη δολοφονία του Αβραάμ Λίνκολν. Η εικόνα είναι από παιδικό βιβλίο του 2011.
Αδεια ράφια στη Βενεζουέλα. Τα ράφια είναι πράγματι άδεια, αλλά στο Τέξας το 2005.
Ο Τζίμι Χέντριξ παίζει ακορντεόν. Κι αν είχε παίξει ποτέ, το βέβαιο είναι ότι δεν έχει φωτογραφηθεί παίζοντας.
Ο Τζον Λένον κάνει σκέιτ. Στο Λίβερπουλ εκείνης της εποχής; Μάλλον αδύνατον.
Μια μητέρα στην Αϊτή υπερασπίζεται τον γιο της. Είναι σκηνή από το «Cristo Rey», ταινία του 2013
Ο Μπαράκ Ομπάμα κρατάει το τηλέφωνο ανάποδα. Παλιό φωτομοντάζ από την προεκλογική εκστρατεία του 2008. Είχε πολύ σουξέ στους υποστηρικτές των Ρεπουμπλικανών, αλλά και της Χίλαρι Κλίντον που τότε διεκδικούσε το προεδρικό χρίσμα των Δημοκρατικών.