Συνεργείο που εργάστηκε στη διάνοιξη της Σήραγγας Μπογιατίου, σε αναμνηστική φωτογραφία | Ιστορικό Αρχείο ΕΥΔΑΠ
Θέματα

Οταν ο Μαραθώνας… έσωσε ξανά την Αθήνα

Μια μεγάλη έκθεση στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» ως ένα είδος ιστορικής αυτογνωσίας για τον Αθηναίο και όχι μόνο. Μια ανάγνωση τού πώς ένα δύσκολο και εμβληματικό έργο, πολύ κοντά στο πεδίο της αρχαίας νικηφόρας μάχης, μετασχημάτισε πριν από 90 χρόνια μια άνυδρη πόλη σε σύγχρονη πρωτεύουσα
Protagon Team

Ταξίδι στον περασμένο αιώνα, βουτιά με ανάσα που θα σας βγάλει ενενήντα χρόνια πριν, για να γνωρίσετε την ιστορία του νερού της Αθήνας και του Φράγματος του Μαραθώνα, την ταυτότητα υδροδότησης της πόλης. Η έκθεση που φιλοξενείται, με ελεύθερη είσοδο, στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» (Πειραιώς 254, Ταύρος), από τις 12 Νοεμβρίου 2019 έως τις 7 Φεβρουαρίου 2020, έκανε την ΕΥΔΑΠ να ανοίξει ντουλάπια και συρτάρια, να ανασύρει πολύτιμο, αδημοσίευτο, υλικό από το Ιστορικό της Αρχείο. Φωτογραφίες εποχής, αρχιτεκτονικά σχέδια και χάρτες, επίσημα έγγραφα –από επιστολές έως και συμβάσεις–, αντικείμενα, ακόμη και εργαλεία, αποτυπώνουν ανάγλυφα τα στάδια που διήλθε η πρωτεύουσα για να απολαμβάνει σήμερα νερό υψηλής ποιότητας, από τα ποιοτικότερα στον κόσμο. Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφει η αρχιτέκτων – μουσειολόγος Ερατώ Κουτσουδάκη.

Αφορμή στάθηκε η συμπλήρωση 90 χρόνων (1929-2019) από τα εγκαίνια των σπουδαίων έργων κατασκευής του Φράγματος, καθώς και της τεχνητής Λίμνης του Μαραθώνα, γεγονότα που διαμόρφωσαν καθοριστικά τη ζωή της πρωτεύουσας. Στον Ελληνικό Κόσμο, θα μάθετε πώς έπιναν νερό οι Αθηναίοι πριν από το Φράγμα του Μαραθώνα, θα γνωρίσετε τον κόσμο του Μεσοπολέμου, θα μάθετε ποιος ήταν ο «κ. Ούλεν». Θα μπείτε νοητά στον οικισμό του εργοταξίου – χωριό, που είχε μέχρι και σχολείο για τα παιδιά των δουλευτάδων. Θα δείτε εργάτες σε ομαδικό αναμνηστικό ενσταντανέ, τον καιρό της κατασκευής της σήραγγας Μπογιατίου, εκ των συνοδευτικών έργων υδροδότησης. Η σήραγγα κλέβει την παράσταση, καθώς αποτελεί σκηνικό για δυο εμβληματικές φωτογραφίες της έκθεσης, τόσο αυτή του συνεργείου ολόκληρου, όσο και των δυο προσώπων στον μεταλλικό δακτύλιο.

Μηχανικός και εργάτης του έργου φωτογραφίζονται στον μεγάλο μεταλλικό δακτύλιο που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή της Σήραγγας του Μπογιατίου, 1928

Ισως εκπλαγείτε, αλλά ο Χένρι Ούλεν (κατά πολλούς Γιούλεν, Henry Ulen) δεν ήταν μηχανικός, αλλά δικηγόρος, που κατέληξε κατασκευαστής τεχνικών έργων, αφού προηγουμένως έκανε ένα πέρασμα από τον κόσμο του Χρηματιστηρίου. Η εταιρεία του ειδικευόταν στους σιδηροδρόμους και τα υδραυλικά έργα, από τη Μπογκοτά, ως την Περσία και την Ανατολική Ευρώπη.

Η δυσκολία του εγχώριου εγχειρήματος υδροδότησης κάνει την Ούλεν να αξιοποιεί στη διάνοιξη της σήραγγας Μπογιατίου εργοδηγούς που διέθεταν εμπειρία στα μετρό του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης, έχοντας επίσης διανοίξει τη μεγάλη σήραγγα για την υδροδότηση της Νέας Υόρκης. Υπό την καθοδήγησή τους, τα ελληνικά συνεργεία έκαναν ό,τι έκαναν αφού στην Ελλάδα δεν υπήρχε σχετικό «know how». Η σύμβαση της εταιρείας με το ελληνικό κράτος εξελίσσεται σε περιπέτεια.

Τοποθέτηση υδρομετρητών, περίπου 1927-1928

Στην έκθεση γίνεται διακριτό το στίγμα της εποχής κατά την οποία υλοποιείται το έργο της υδροδότησης του λεκανοπεδίου, «Αθηνών, Πειραιώς και περιχώρων»: Το Ιδρυμα Ροκφέλερ χρηματοδοτεί αποστολές υγιεινολόγων στον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη, ο Ελευθέριος Βενιζέλος λαμβάνει την πρωτοβουλία πολιτειακού δημοψηφίσματος, ο Στρατής Μυριβήλης εκδίδει τη «Ζωή εν Τάφω», και στην πρωτεύουσα εμφανίζεται το πρώτο ταξί. Τίποτε δε μπορεί να γίνει κατανοητό, χωρίς το ιστορικό του πλαίσιο.

Η Επιστήμη και η Τεχνολογία τίθενται στην υπηρεσία της Υγιεινής, καθιστώντας εφικτό αυτό που στο γύρισμα του 20ού αιώνα, έμοιαζε ουτοπικό: την τεχνολογία της παροχής καθαρού νερού.

Αναβρυτήρια που τοποθέτησε η Ελληνική Εταιρεία Υδάτων για τους διερχόμενους στο Ζάππειο, κάπου στη δεκαετία του 1930

Προ Φράγματος, η υδροδότηση της Αθήνας, πόλης που μαστίζεται από λειψυδρία (μαρτυρά το φαινόμενο η «πάλη» του Ποσειδώνα με την Αθηνά, για την κυριαρχία τους στο κλεινόν άστυ), εξελίσσεται από το Αδριάνειο Υδραγωγείο ως την εκμετάλλευση των νερών της Πάρνηθας, και την αγορά πόσιμου νερού από τους νερουλάδες. Στο τραπέζι επίλυσης του προβλήματος πέφτουν ιδέες που αφορούν το Θριάσιο πεδίο, τη Στυμφαλία, ακόμη και τον Λυκαβηττό.

Η κατασκευή του σημαντικότερου, ίσως, τεχνικού έργου του Μεσοπολέμου έρχεται να επηρεάσει την οργάνωση των μετέπειτα τεχνικών έργων στη χώρα. Η Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Υδάτων (ΕΕΥ) συστήνεται από το ελληνικό κράτος προκειμένου να εποπτεύσει κατασκευαστικά τη δημιουργία του Φράγματος, από την αμερικανική εταιρεία Ούλεν – που για τον λόγο αυτό συνέπραξε με την Τράπεζα Αθηνών.

Στιγμιότυπο από την τελετή εγκαινίων του νέου δικτύου ύδρευσης των πόλεων Αθηνών, Πειραιώς και περιχώρων, στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, στις 3 Ιουνίου 1931. Η Ελληνική Εταιρεία Υδάτων διαφημίζεται μέσω της τοποθέτησης πιδάκων νερού στην τελετή των εγκαινίων.

Από τη δεκαετία του ’50 και μετά, έρχονται ενισχύσεις, καθώς ο πληθυσμός της πρωτεύουσας αυξάνεται διαρκώς. Αρχικώς από τα νερά της φυσικής λίμνης Υλίκη, στη Βοιωτία, αργότερα από τον ποταμό Μόρνο στη Φωκίδα. Από το 2001 το νερό του Μόρνου ενισχύεται με την εκτροπή του ποταμού Εύηνου προς τον ταμιευτήρα του.

Κατασκευή υδαταποθήκης στο Γαλάτσι, 1929

Στην έκθεση φιλοξενείται τρισδιάστατη αναπαράσταση της κατασκευής του Φράγματος του Μαραθώνα, καθώς και κινηματογραφική ταινία μικρού μήκους της εποχής με πλάνα από τις φάσεις του εργοταξίου του (με πλάνα που είχαν γυριστεί με την τεχνική του βωβού κινηματογράφου, πλην όμως έχουν μονταριστεί και επενδυθεί ηχητικά).

Aποψη του Φράγματος και του κτίσματος – αντιγράφου του Θησαυρού των Αθηναίων, περίπου 1931

Εντυπωσιακά σε κάθε περίπτωση είναι και τα στιγμιότυπα της κατασκευής δικτύου διανομής –επίσης σπουδαίου έργου– στην πόλη. Εργάτες να σκάβουν πλάι στην Πύλη του Αδριανού… Το Φράγμα, ολοκληρώθηκε το 1929, αλλά οι εργασίες για το δίκτυο τελείωσαν το 1931 – και η πλήρης ύδρευση της πόλης από το φράγμα του Μαραθώνα ξεκίνησε τότε.

Τα εγκαίνια του Φράγματος του Μαραθώνα. Στο κέντρο, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, 1929

Η τελετή παράδοσης του έργου έγινε στις 3 Ιουνίου της ίδιας χρονιάς, με τον Χένρι Γιούλεν να χαρίζει στον Ελευθέριο Βενιζέλο – τι άλλο; – έναν κρουνό.

Ωρες λειτουργίας:

Την έκθεση μπορείτε να επισκεφθείτε (εκτός Δευτέρας):
Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη 9:00-13:30
Παρασκευή 9:00-20:00
Σάββατο 11:00-16:00
Κυριακή 10:00-18:00