«Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ενα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή.

»Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Αλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά• κανόνας της είναι η δικαιοσύνη…».

Να μιλήσουμε για ανθρωπιά, σε καιρούς απάνθρωπους, με τα λόγια του νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη; Ισως. Διότι κι εκείνος είχε δει, από νωρίς, πόσο στενεύουν τα περιθώρια σε έναν κόσμο φρενήρη, και είχε τοποθετηθεί: «Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται. Οταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Εχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε».

Πώς ήρθε στην κουβέντα μας ο Σεφέρης; Μια σειρά για τις μορφές της περίφημης «Γενιάς του ‘30» στη λογοτεχνία (που κάνει πρεμιέρα το Σάββατο 5 Φεβρουαρίου 2022, στις 21:00, στο Cosmote History HD) τον έφερε μπροστά μας. Για να θυμόμαστε και να πράττουμε αναλόγως.

Μιλάμε για μια γενιά, που «έπλασε» και προχώρησε και φώτισε το βασικό όπλο του ελληνικού έθνους, τη γλώσσα του. Και έχει ονοματεπώνυμα βαριά σαν Ιστορία: Των Κοσμά Πολίτη, Ηλία Βενέζη, Γιώργου Σεφέρη, Γεωργίου Θεοτοκά, Μ. Καραγάτση, Παντελή Πρεβελάκη, Γιάννη Ρίτσου, Νίκου Εγγονόπουλου, Αγγελου Τερζάκη, Στρατή Μυριβήλη…

Στη σειρά, που υπογράφει σεναριακά και σκηνοθετικά ο Γιώργος Γκικαπέππας (τού χρωστάμε και μια εξαιρετική σειρά για τον πρώτο Κυβερνήτη της νέας Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια, επίσης στο Cosmote History HD), πρώτης γραμμής ηθοποιοί αναλαμβάνουν «ρόλο» στις ιστορίες και τα γραμμένα των σημαντικών λογοτεχνών της Γενιάς του ’30: Συναντάμε τον Νίκο Ψαρρά στον ρόλο του Κοσμά Πολίτη, τον Ομηρο Πουλάκη στο ρόλο του Αγγελου Τερζάκη, τον Πέρη Μιχαηλίδη ως Νίκο Εγγονόπουλο, το Γιάννη Νταλιάνη – Παντελή Πρεβελάκη, τον Στέλιο Ξανθουδάκη – Στράτη Μυριβήλη, τον Κωστή Καλλιβρετάκη ως Ηλία Βενέζη, τον Αντίνοο Αλμπάνη στον ρόλο του ποιητή Γιώργου Σαραντάρη, τον Κωνσταντίνο Παπαθεοδώρου – Γεώργιο Θεοτοκά κ.ά.

Και πάμε στις ιστορίες. Στέκομαι στον Στρατή Μυριβήλη: «Ηχογραφώντας σε ένα παλιό μπομπινόφωνο μνήμες και ημερολόγια χαρακωμάτων στο γραφείο της εφημερίδας του, ο μανιώδης εραστής της πένας και της δημοτικής, ο συγγραφέας και δημοσιογράφος από τη Λέσβο σφράγισε το αντιπολεμικό μυθιστόρημα, με τόλμη και λυρισμό».

Ο πρώτος Έλληνας νομπελίστα λογοτεχνίας, Γιώργος Σεφέρης, από την άλλη πλευρά, «κάθεται σε ένα γραφείο στην ακροθαλασσιά, πάνω στην άμμο και στη γραμμή του ορίζοντα αναδύονται τα ερείπια ενός αρχαίου ναού. Είναι εκείνος που στέκεται απέναντι στην ελληνική ιστορία και διαβάζει στα ερείπιά της τη διαχρονική γλώσσα της ποίησης».

«Νέος λόγος, εικαστικός…»

Παλιές ιστορίες, ξεχασμένες; Λόγια, λόγια, απλά; Όχι. Και ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης Γιώργος Γκικαπέππας μού εξηγεί γιατί: «Η περίφημη Γενιά του ’30 δημιούργησε μια βαθιά τομή με το παρελθόν και ανέπτυξε ένα νέο λόγο, λογοτεχνικό και εικαστικό, που παραμένει ζωντανός μέχρι και σήμερα. Παρ’ όλα αυτά, αποτελεί και ένα βάρος για τις επόμενες γενιές – μια σκιά βαριά που ενδεχομένως η νέα γενιά οφείλει να ξεπεράσει και να γεννήσει τη δική της γλώσσα».

Πώς ξεκίνησε η ιδέα για τη σειρά στο Cosmote History HD; «Η ιδέα ήταν να πάψουμε να βλέπουμε τη Γενιά του ’30 ως ένα παγωμένο τίτλο μέσα στην αχλή του μύθου και των χρυσών εποχών. Να ερευνήσουμε το έργο της, φωτίζοντας τις σελίδες της, ώστε να δούμε με σημερινό βλέμμα τη γραφή, τη θεματολογία, το ύφος, τη φόρμα και τους ήρωές της.

» Στόχος ήταν να ζωντανέψουμε στιγμές από τη δημιουργική εργασία των συγγραφέων και των ποιητών και σκηνές από τα έργα τους, ώστε ο σύγχρονος θεατής και ειδικά ο νεότερος να δει με τα δικά του σύγχρονα μέσα την ικανότητα επιβίωσης αυτών των ηρώων και τη μυθιστορηματική τους υπόσταση».

Να, για παράδειγμα ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο οποίος στο αντίστοιχο επεισόδιο της σειράς, μέσα από μια φανταστική ραδιοφωνική συνέντευξη, αποτυπώνει «την ανάγκη για τη νέα γλώσσα που θα εκφράσει την πνευματική αναζήτηση του σύγχρονου ανθρώπου μέσα στη δίνη των κοινωνικών και τεχνολογικών εξελίξεων. Με το όραμα ενός νέου κόσμου, που αφήνει να περάσει στη ραδιοφωνική του συνέντευξη η μετεξέλιξη της ελληνικής ταυτότητας μέσα στην ιστορική δίνη. Ενώ οι ήρωες των μυθιστορημάτων του εμφανίζονται ως ηθοποιοί που παίρνουν μέρος σε ηχογράφηση ‘λογοτεχνίας στο ραδιόφωνο’ στο διπλανό στούντιο».

Παιδιά μιας δύσκολης εποχής

Πώς να τα εξηγήσεις όλα αυτά σε ένα παιδί… «Σε ένα μικρό παιδί θα αφηγούμουν πιθανότατα το παραμύθι μιας γενιάς που είδε και πέρασε πολλά ζώντας μια ζωή που δεν ήταν καθόλου παραμύθι», ξεκινάει ο Γιώργος Γκικαπέππας.

Στον ίδιο τόπο που ζούμε κι εμείς σήμερα, «τον προηγούμενο αιώνα, βρέθηκαν ανάμεσα σε δυο πολέμους και μια μεγάλη προσφυγιά, αλλά την ίδια στιγμή κάποιοι νεαροί άρχισαν να γράφουν παραμύθια για αυτόν τον τόπο, τα βάσανα και τους ανθρώπους του.

» Δεν ήθελαν να τα γράψουν όπως παλιά, ούτε να μιλήσουν μόνο για ήρωες μυθικούς και μαγικά κατορθώματα. Κοίταξαν τον ήρωα πλάι τους που δεν είναι στολισμένος με το μύθο, που βαστά και αντέχει και ξέρει ότι δεν είναι ούτε ο Αχιλλέας ούτε ο Διγενής, αλλά ένας σύγχρονος Ελληνας που κουβαλά μέσα του το παρελθόν και θέλει να βγει από τη σκιά της Ευρώπης και να γράψει τη δική του ιστορία. Γι’ αυτούς τους σύγχρονους ήρωες λοιπόν έγραψαν αυτοί οι παραμυθάδες και ποιητές. Για τους δικούς μας ήρωες, τους άγνωστους και διπλανούς μας, τα ιδανικά και τα όνειρά τους, για πατρίδες χαμένες αλλά και μια γλώσσα καινούργια που ήθελαν να αποκτήσει τη δική της θέση πλάι στην αίγλη της παλιάς».

Η Γενιά του ’30, πιστεύει ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης της σειράς, έβαλλε κατά γλωσσικών στερεοτύπων και κανόνων της προηγούμενης  γενιάς. «Η γλώσσα κάθε εποχής μεταβάλλεται, εξελίσσεται και καθρεφτίζει ανάγκες έκφρασης που πολύ συχνά δεν είναι αρεστές την εποχή που εμφανίζονται, αφού κάθε εποχή θεωρεί ότι είναι καλύτερη από αυτήν που έρχεται».

Ομως, πιστεύει, η γλώσσα μας δεν απειλείται. «Είναι ζωντανή και δέχεται επιρροές, επιδέχεται αλλοιώσεις, άλλοτε εμπλουτίζεται, άλλοτε απλουστεύεται, αλλά παραμένει ομιλούσα και γόνιμη αδιάλειπτα για αιώνες.

» Σίγουρα, στις μέρες μας τείνει να γίνει φτωχότερη. Αλλά επιτρέψτε μου εδώ να πω ότι η γλώσσα είναι ο καθρέφτης των εποχών. Η εποχή μας και οι τάσεις της μοιάζουν να αναζητούν κάποια άλλα πρότυπα, να χρησιμοποιούν αγγλόφωνες συντομογραφίες ή λέξεις σύμβολα της διαδικτυακής εποχής, αλλά δεν πιστεύω ότι είναι ικανά όλα αυτά να αποδυναμώσουν την ελληνική γλώσσα». Αντιμετωπίζουμε, μού λέει, φαινόμενα γλωσσικής αφαίμαξης αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν παντού οι φωνές που αναρωτιούνται και υπερασπίζονται το πνευματικό και βιωματικό σύμπαν της ελληνικής γλώσσας. Η greeklish νέα δημοτική μπορεί να αποτελεί ένα μαζικό γλωσσικό φαινόμενο αλλά αυτό νομίζω ότι είναι παροδικό. Η ελληνική γλώσσα δεν θα χαθεί γιατί είναι η ταυτότητά μας».

«Ετσι λοιπόν, σκλάβοι μαρτυρικοί μιας ακατάληπτης δημιουργίας κρεμόμαστε μετέωροι ανάμεσα πραγματικότητα και όνειρο, εξόριστοι από τον ουρανό, σκεπτικιστές μπροστά στην γοητεία της ύλης. Η φαντασία μας θα φτιάχνει πάντα εφήμερες πραγματικότητες και κάποιος ήλιος θα χωρίζει διαιρώντας διαφορετικά, μα πάντα μάταια και αυθαίρετα, την απαθή αιωνιότητα», Εμβληματικές φράσεις που κράτησε από τον Κοσμά Πολίτη ο Γιώργος Γκικαπέππας, ερευνώντας για τη σειρά «Η Γενιά του ‘30».

Να κλείσουμε, όπως ξεκινήσαμε. Με Γιώργο Σεφέρη. Με ένα απόσπασμα από μια διάλεξή του, σε ένα σχολείο στην Αλεξάνδρεια, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο:

«Για κοιτάξτε πόσο θαυμάσιο πράγμα είναι να λογαριάζει κανείς πως, από την εποχή που μίλησε ο Ομηρος ως τα σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα.

» Κι αυτό δε σταμάτησε ποτέ, είτε σκεφτούμε την Κλυταιμνήστρα που μιλά στον Αγαμέμνονα, είτε την Καινή Διαθήκη, είτε τους ύμνους του Ρωμανού και τον Διγενή Ακρίτα, είτε το Κρητικό Θέατρο και τον Ερωτόκριτο, είτε το δημοτικό τραγούδι.

» Ολοι αυτοί, οι μεγάλοι και οι μικροί, που σκέφτηκαν, μίλησαν, μέτρησαν ελληνικά, δεν πρέπει να νομίσετε πως είναι σαν ένας δρόμος, μια σειρά ιστορική, που χάνεται στη νύχτα των περασμένων και βρίσκεται έξω από σας.

» Πρέπει να σκεφτείτε πως όλα αυτά βρίσκονται μέσα σας, τώρα. Eίναι το μεδούλι των κοκάλων σας και θα τα βρείτε αν σκάψετε αρκετά βαθιά τον εαυτό σας».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News