Την Κυριακή το πρωί ξύπνησα στις 7, άφησα τα ζεστά μου σκεπάσματα, και πήγα με το αυτοκίνητό μου σε μια πολύ κρύα λίμνη. Εκεί, φορώντας μόνο μαγιό και καπέλο κολύμβησης, μαζί με περίπου άλλους 20 ανθρώπους όλων των ηλικιών και επιπέδων φυσικής κατάστασης, μπήκα αργά στο κρύο, ομιχλώδες νερό.

Οχι εγώ, η Μαρία Λάλι το γράφει στην Telegraph, αλλά το θέμα μού κίνησε το ενδιαφέρον γιατί κι εγώ κολυμπάω χειμώνα – καλοκαίρι, μάλιστα βρίσκω το κρύο νερό ασύγκριτα καλύτερο.

Δεν είναι εύκολο. Στην παγωμένη θάλασσα δεν μπαίνεις αγέρωχα και αεράτος. Τη στιγμή που βουτάς είναι σα να σε τσιμπάνε χιλιάδες μικροσκοπικές βελόνες, σα να πέφτεις σε ένα χωράφι με τσουκνίδες ή να παίζεις με το χιόνι χωρίς γάντια. Και θέλεις να ουρλιάξεις. Γιατί όχι; Κανείς δεν θα σε ακούσει, αλλά και αν συμβεί, οι άλλοι χειμερινοί κολυμβητές (που καλό για ευνόητους λόγους θα είναι να υπάρχουν γύρω σου), θα συμφωνήσουν.

Θα τσιρίξεις «απαπαπα παγάκια είναι σήμερα» αλλά βγαίνοντας θα πεις σε όσους δεν το έχουν τολμήσει «μπείτε-μπείτε είναι φανταστική». Ασε που έτσι και ξεκινήσεις τα χειμερινά μπάνια δεν τα αφήνεις. Εννοείται ότι και οι αυθόρμητες κραυγούλες, τα γέλια (και ενίοτε οι βρισιές) μέρος της ευχαρίστησης είναι. Ναι, είναι μια ψυχρολουσία, ένα σοκ: σου κόβεται η ανάσα και πονάς από το «κάψιμο», αλλά κρατάει λίγο. Το πολύ σε πέντε λεπτά το σώμα έχει συνηθίσει τη θερμοκρασία του νερού, η «οδύνη» υποχωρεί και αρχίζει μια υπέροχη αίσθηση ευεξίας, που σε κάνει να ξεχνάς όλες τις δυσκολίες της ζωής. Και η ανάμνηση της ενέργειας που σε ακολουθεί, σαν να έχεις πιει δέκα φρέντο μονοκοπανιά, λειτουργεί σαν μαγνήτης. Δεν είναι ανεξήγητη. Οφείλεται στις ενδορφίνες, που με λίγη άσκηση μέσα στο κρύο νερό, σε στέλνουν στα ουράνια.

«Είναι το φάρμακό μας», μου εξομολογήθηκαν κάτι ηλικιωμένες Ροδίτισσες έναν Δεκέμβρη πριν από χρόνια που έκανα βόλτα στην παραλία της Ρόδου κοντά στο Ενυδρείο. Τις κοίταζα (με παράπονο και ζήλεια γιατί δεν είχα μαζί μου μαγιό), να παίζουν ενθουσιασμένες με το κρύο νερό, να γελάνε και να διασκεδάζουν.

Και δεν χρειάστηκε να προσπαθήσουν πολύ για να με πείσουν να μπω με τα εσώρουχα. Δεν ήξεραν τι καλό κάνει η χειμερινή κολύμβηση μέχρι που τους το έμαθε μια αγγλίδα τουρίστρια, μου είπαν. Και πολύ λυπόντουσαν, που έβλεπαν τα παιδιά τους να ξεροσταλιάζουν στις καφετέριες αντί να πάνε για κολύμπι.

Στα ελληνικά νερά, εξάλλου, τα πράγματα δεν είναι τόσο «τραγικά» όσο στις βόρειες θάλασσες, όπου μερικές φορές σπάνε πάγους για να κολυμπήσουν. Αντίθετα, θα λέγαμε ότι η χώρα μας είναι ιδανική για τους χειμερινούς κολυμβητές. Τα Χριστούγεννα, το νερό της θάλασσας κυμαίνεται γύρω στους 15 βαθμούς, μια θερμοκρασία στην οποία δύσκολα μεν προσαρμόζεται ένα απροπόνητο σώμα (ή με προβλήματα καρδιάς) αλλά η εξοικείωση είναι θέμα άσκησης. Το σώμα συνηθίζει. Αν μάλιστα πας στη θάλασσα αργά το μεσημέρι (γύρω στις 2, που είναι συνήθως η πιο θερμή ώρα της ημέρας), έχει ήλιο και μπουνάτσα, τότε είναι τέλεια.

Το μυστικό της χαράς των χειμερινών κολυμβητών, βέβαια, δεν είναι τόσο κρυφό αφού μελέτες έχουν δείξει ότι το κολύμπι σε κρύα νερά μπορεί να βοηθήσει στην μείωση της κατάθλιψης, καταπολεμά το στρες, βελτιώνει τον ύπνο, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, αναζωογονεί την επιδερμίδα, προσφέρει ενέργεια και ευφορία. Ο Ιπποκράτης, λέγεται ότι, ήταν υπέρμαχος της θεραπείας με κρύο νερό και οι γιατροί της βικτωριανής εποχής το συνταγογραφούσαν για τα πάντα, από μώλωπες μέχρι υστερία.

Παθαίνουν άνοια οι αρκούδες; Οχι…

Και να που τώρα έρχεται από την Αγγλία μια νέα μελέτη πολύ ελπιδοφόρα. Μια ομάδα ερευνητών στο Κέιμπριτζ, με επικεφαλής την καθηγήτρια Τζοβάνα Μαλούτσι, η οποία διευθύνει το Ερευνητικό Κέντρο Ανοιας του πανεπιστημίου, διαπίστωσε ότι η εμβάπτιση ή κολύμβηση σε κρύο νερό μπορεί να προστατεύσει τον εγκέφαλο από νευροεκφυλιστικές νόσους, όπως η γεροντική άνοια και το Αλτσχάιμερ.

Η βρετανική ερευνητική ομάδα απομόνωσε μια πρωτεΐνη που παράγεται από το «σοκ του ψύχους» στο αίμα των τακτικών χειμερινών κολυμβητών στην ανοικτή πισίνα Parliament Hill Lido του Λονδίνου. Οπως γράφει το BBC, πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι η πρωτεΐνη μπορεί να καθυστερήσει την εκδήλωση άνοιας ακόμα και να αποκαταστήσει κάποιες εγκεφαλικές βλάβες, που έχουν προκληθεί εξ αιτίας της.

Να σημειωθεί ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο ένα εκατομμύριο άνθρωποι πάσχουν από άνοια, αριθμός που αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2050 και οι υπάρχουσες θεραπείες έχουν περιορισμένα αποτελέσματα. Η πολλά υποσχόμενη έρευνα, η οποία βέβαια βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, επικεντρώνεται στην ικανότητα αδρανοποίησης που έχουν τα θηλαστικά, όταν εκτίθενται στο κρύο.

Οι γιατροί γνωρίζουν εδώ και δεκαετίες ότι η «ψύξη» μπορεί -σε ορισμένες περιπτώσεις- να προστατεύσει τον εγκέφαλο. Αλλά δεν ήταν κατανοητό γιατί το κρύο έχει αυτό το προστατευτικό αποτέλεσμα. Ο σχέση του κρύου με την άνοια έγκειται στην καταστροφή και τη αναδημιουργία των συνάψεων -των συνδέσεων- μεταξύ των κυττάρων του εγκεφάλου.

Στα αρχικά στάδια του Αλτσχάιμερ και άλλων νευροεκφυλιστικών ασθενειών, οι εγκεφαλικές συνδέσεις χάνονται σταδιακά, πράγμα που οδηγεί σε μια σειρά συμπτωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας μνήμης, της σύγχυσης και της αλλαγής της διάθεσης, και, με τον καιρό, του θανάτου ολόκληρων εγκεφαλικών κυττάρων.

Αυτό που εντυπωσίασε την καθηγήτρια Τζοβάνα Μαλούτσι ήταν η παρατήρηση ότι περίπου το 20% – 30% των συνάψεων χάνονται όταν ζώα όπως αρκούδες, σκαντζόχοιροι και νυχτερίδες πέφτουν σε χειμέρια νάρκη. Αλλά όταν ξυπνούν την άνοιξη, αυτές οι εγκεφαλικές συνδέσεις αναδιαμορφώνονται ως εκ θαύματος.

Εν τέλει, εκτός από τονωτικό, μπορεί να είναι και πολύτιμο για τη λειτουργία του εγκεφάλου μας, έστω και αν απλά καθυστερεί την εμφάνιση και εξέλιξη νόσων όπως το Αλτσχάιμερ και η γεροντική άνοια.

Προσοχή, όμως, το κρύο μπορεί να είναι επικίνδυνο

Τώρα που τα διαβάσατε όλα αυτά μην ξεκινήσετε στα καλά καθούμενα για μπάνιο χειμωνιάτικα αν δεν το συνηθίζετε, γιατί το σοκ του κρύου νερού μπορεί να προκαλέσει έμφραγμα ή εγκεφαλικό σε όσους έχουν υποκείμενα νοσήματα. Οπότε είναι απαραίτητο -ειδικά αν είστε αρχάριοι- να περάσετε προηγουμένως από το ιατρείο του καρδιολόγου. Ακόμα:

• Είναι πιο εύκολο αν δεν σταματήσετε τα καλοκαιρινά μπάνια οπότε η μετάβαση σε χαμηλότερες θερμοκρασίες γίνεται πιο ομαλά.
• Στα ελληνικά νερά δεν είναι απαραίτητη η στολή, ένα σκουφί (ή και δύο φορεμένα το ένα πάνω στο άλλο), κάλτσες και ίσως γάντια από νεοπρέν αρκούν. (Δεν φοράω τίποτα από όλα αυτά αλλά νομίζω ότι το σκουφάκι είναι τελικά απαραίτητο).
• Μην κολυμπάτε σε ερημικές παραλίες. Προτιμήστε μέρη όπου συχνάζουν και άλλοι χειμερινοί κολυμβητές, ρωτήστε τους ντόπιους για τα ρεύματα, και μην ξανοίγεστε στα βαθιά. Στο κρύο νερό παθαίνει κανείς πιο εύκολα κράμπες.
• Μπείτε σιγά-σιγά, βραχείτε με κρύο νερό και όταν έρθει η ώρα είναι καλύτερο να πέσετε με την πλάτη.
• Ξεκινήστε με γρήγορο κολύμπι για πέντε λεπτά αλλά μην το παρακάνετε. 15-20 λεπτά είναι αρκετά. Σε κάθε περίπτωση μόλις νιώσετε ότι κρυώνετε βγείτε αμέσως, σκουπιστείτε και φορέστε στεγνά και ζεστά ρούχα, καπέλο και γάντια, αν κάνει πολύ κρύο και φυσάει.
• Συνεχίστε να κινείστε, κάντε ελαφρές ασκήσεις, και μην ανησυχείτε αν τρέμετε. Βοηθάει στο ζέσταμα.

Τέλος, η δρ Χέδερ Μάσεϊ από το Ερευνητικό Κέντρο Ακραίων Περιβαλλοντικών Συνθηκών στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ συνιστά να μην κάνουμε ζεστό μπάνιο ή ντους μετά το κολύμπι σε κρύα νερά γιατί οι αλλαγές της αρτηριακής πίεσης μπορεί να προκαλέσουν λιποθυμία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News